آندری تارکوفسکی

در این مقاله، با مطالعه ارتباط ادبیات و سینما، یکی از حوزه های غنی و پرمایه ادبیات تطبیقی نوین، مفهوم هراس از نیستی و مرگ و جست وجوی نامیرایی بررسی شده است. یافتن مضمون و بن مایه ای مشترک بین آثار هنری در فرهنگ ها و زبان ها و زمان های متفاوت می تواند از یک سو نشانه جهان شمول بودن این مضمون باشد و از سوی دیگر این امکان را فراهم می آورد تا بازنمود آن در هنرهای مختلف مقایسه شود. هنرمندان به کُنه این دغدغه جهانی پی برده و آن را در آثارشان به نمایش گذاشته اند. هراس از مرگ، به عنوان مضمونی جهانی، در آثار هنرمندان مختلف خود را نشان می دهد که درعین تشابهات کلی، تفاوت هایی نیز دارند. به گفته نظریه پردازان حوزه روان شناسی، ازجمله زیگموند فروید، اتو رنک و ارنست بِکر، ترس از رها شدن و درپی آن ترس از الفت نشانه های ترس روان فرسا از مرگ است که به گریز از ایجاد ارتباط جنسی و نهایتاً خلق همزاد، به عنوان موجود تضمین کننده جاودانگی انسان، منجر می شود. این مقاله به بررسی این مقوله ها در اشعار فروغ فرخزاد و فیلم «نوستالژیا» اثر آندری تارکوفسکی، شاعر و کارگردان معروف روسی پرداخته است. در این تحقیق، با بهره گیری از نظریه های جدید ادبیات تطبیقی نشان داده شده که این دو هنرمند بدون هرگونه اثرپذیری از همدیگر، به طور همسان هراس از مرگ و آرزوی جاودانگی را در دو رسانه مختلف، شعر و سینما، بیان کرده اند. در اشعار فروغ فرخزاد، تمرکز بر دو کتاب شعر آخرش ( تولدی دیگر و ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد ) بوده است؛ فروغ در این دو کتاب هراس از مرگ و میل به جاودانگی را همچون حقیقتی جهانی به تصویر کشیده است. «نوستالژیا» نیز جزو آخرین آثار آندری تارکوفسکی است که همین مضمون را در قالب فیلم به نمایش گذاشته است.

سینمایِ آندری تارکوفسکی همواره سینمایِ یتیمان است، سینمای ِکودکان معصوم و انسان هایِ ستم دیده ای که در پی احقاق حقوق خویش اند. سینمایِ کودکانی که معصومیّت، ایمان و هویّت خود را در به دست استبداد حاکم بر زمانه خود از دست داده اند و اکنون به جستجوی راهی برای دستیابی به رستگاری جمعی خود و جامعه خود می گردند. هدف از این تحقیق، پاسخ به این پرسش است که سوژه معصوم چگونه در سینمای تارکوفسکی بروز کرده اند و چگونه می توان با مطالعه روانکاوانه سوژه هنری به مفاهیم عمیق تری از سینمای تارکوفسکی دست یافت؟ روش انجام این تحقیق از منظر هدف، کاربردی نظری و از منظر شیوه انجام، توصیفی تحلیلی بود. اطلاعات نیز به شیوه کتابخانه ای به دست آمد. نتایج نشان می دهد که سوژه های تارکوفسکی همچون انعکاسی از خویشتن هنرمند، به خوبی بیانگر مرحله ای از رشد شخصیّت هنرمند و شیوه ای برای بیان خواسته های اجتماعی هنرمند در بستر جامعه ای است که در زمان آفرینش هنری در آن به سر می برده است.سینمایِ تارکوفسکی پیوندهای عمیقی با کودکی و خاطرات جمعی مردمان سرزمین مادری او دارد تارکوفسکی از طریق مرور کودکی در پی راهی برای رستگاری انسان است.

سینمای آندری تارکوفسکی با دربرداشتن مفاهیمِ عمیق اخلاقی، می تواند مبنایی برای بررسی بحران معنویت در انسان معاصر باشد. تارکوفسکی با تبیین مسیری برای رستگاری انسان، به مبارزه با استبداد های تحمیلی بر اندیشه و روح بشر می پردازد. تارکوفسکی با درک زندگی در قلبِ حکومت توتالیتر شوروی، با تکیه بر اصول معنوی خود، رستگاری انسان را در آزادی و نجات از اسارت ذهنی، روحی و جسمانی می یابد. هدف از انجام این تحقیق، پاسخ به این پرسش است که مفهوم رستگاری در سینمای آندری تارکوفسکی چیست و دغدغه های معنوی سینماگر چگونه از شرایط اجتماعی تاثیر پذیرفته و چگونه بر آن تأثیر می گذارد؟ روش انجام این تحقیق از منظر هدف، کاربردی-نظری و از منظر شیوه انجام، توصیفی-تحلیلی بود. اطلاعات نیز به شیوه کتابخانه ای به دست آمد. نتایج نشان می دهد که تارکوفسکی رستگاری انسان را منوط به پی گرفتن شیوه ای اخلاقی برای زندگی می داند. از نگاه تارکوفسکی، انسان تنها ایمان را در تملک خود دارد و تنها ایمان می تواند انسان را نجات دهد. تارکوفسکی با یادآوری احساساتی نظیر عشق، شرم، آرزو و امید قدرت انسانِ ستم دیده را به او یادآوری می کند و از او می خواهد، با تکیه بر انجام رسالت فردی و ایثار، به زندگی خود مفهوم بخشد و رستگاری را برای جامعه خود به ارمغان آورد.

هدف : مسئله اساسی پیش روی انسان شهرنشین امروز، زندگی در دنیایی نامتعادل و بیگانه است؛ دنیایی که بسیاری از بخش های آن خارج از حوزه اختیار و عمل او شکل می گیرد. از آنجایی که دنیای اجتماعی تا حد زیادی ذهنی است و ادراکات فردی نقش مهمی در شکل دادن به چگونگی مشاهده مردم از جهان پیرامون خود دارد، در پژوهش حاضر مسئله سکونت شهری مدرن مورد بازنمایی قرار می گیرد. ما پنجره های شکسته را به عنوان نقطه اساسی در این فهم مشترک از سکونت شهری مدرن و فیلم ایثار آندری تارکوفسکی را نمونه موردی این مطالعه قرار می دهیم. لذا سوال پژوهش این گونه مطرح می شود که بازنمایی سکونت شهری مدرن متاثر از تئوری پنجره های شکسته چگونه است؟ روش پژوهش : پژوهش حاضر از نوع کیفی بوده که بر مبنای رویکرد استفهامی و با بهره گیری از نشانه شناسی سوسور به استخراج مفاهیم مربوط به موضوع بازنمایی (سکونت شهری مدرن) پرداخته و با استفاده از تئوری داده بنیاد در جهت نظریه پردازی برای سکونت شهری مدرن، پیرامون تئوری پنجره های شکسته اقدام می گردد. یافته ها : پنجره های شکسته، برداشتی از گسست، آنومی و زیست ناپذیری در سکونت شهر مدرن را بازنمایی می کند که به عنوان "پدیده محوری" در کدگذاری مورد نظر است. پنجره های شکسته ای که با مدرنیته حاصل شده و راهبرد پیشنهادی برای آن عینیت بخشی به حقیقت مطلق می باشد. خودآگاهی، شرایط زمینه ساز و معنویت، شرایط مداخله گر در نظریه پردازی پیشنهادی قلمداد می شوند. گفتنی ست سکونت انسان یکی از مهم ترین اشکال سازمان دهی اجتماعی فضا بوده که اینجا «وحدت مکان مند جسم، ذهن و روح» بازتعریف می شود. نتیجه گیری : آنچه به عنوان نقطه اشتراک بنیادین ایثار تارکوفسکی و پنجره های شکسته و سکونت شهری مدرن قابل طرح بوده این است که: عدم پیوند امر کلی (اینجا؛ جهان درونی/سوبژکتیو یا تاریخ مندی سکونت) با امر جزئی (جهان بیرونی/ ابژکتیو یا سکونت صوری) موجب جزم گرایی (تشدید شرایط سکونت ناپذیری) می گردد. منظور از سکونت صوری، تمام قواعد سفت و سخت منجرشونده به زیست پذیری یکسان شهروندان است.