همکاری های علمی

دیپلماسی علمی، مفهومی است که در قرن بیست ویکم و به واسطه پیشرفت های فناورانه در حوزه های مختلف دانش بشری طرح شده و مورد توجه قرار گرفته است. به طور کلی، این مفهوم عبارت است از استفاده از همکاری های علمی میان ملت ها به منظور رسیدگی و حل وفصل چالش های مشترک. یکی از مسائلی که جمهوری های بازمانده از فروپاشی اتحاد شوروی به طور کلی و از جمله کشورهای منطقه قفقاز جنوبی در دوره پس از فروپاشی شوروی با آن روبه رو شدند، ضعف دانش و فناوری تخصصی در حوزه های مختلف و همچنین کمبود نیروهای متخصص در این حوزه ها بود که دلیل آن، به وابستگی جمهوری ها به مرکز اتحاد (روسیه) از نظر علمی و فناوری بازمی گشت. از این دیدگاه، پیشرفت های ایران در عرصه علم و فناوری که در عرصه بین المللی تأیید و تصدیق شده و زمینه شکل گیری دانشی بومی را در حوزه های مختلف فراهم کرده، می تواند به عنوان یک جنبه از قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در روابطش با کشورهای منطقه قفقاز جنوبی مورد توجه و استفاده قرار گیرد و به عنوان زیربنایی برای تقویت جایگاه ایران در این کشورها و ابزاری به منظور تأمین هرچه بیشتر منافع ملی در رابطه با آنها به کار گرفته شود. مقاله حاضر تلاش دارد ضمن بررسی مفهوم دیپلماسی علمی و جایگاه آن در عرصه روابط بین الملل کنونی، رویکرد جمهوری اسلامی ایران نسبت به این گونه از دیپلماسی را مطالعه کند و به طور خاص، آن را در چارچوب روابط ایران با گرجستان به عنوان یکی از کشورهای منطقه قفقاز جنوبی بررسی کند. این مقاله نشان می دهد که دیپلماسی عمومی، تاکنون از دستیابی به جایگاه بایسته خود در روابط ایران با گرجستان بازمانده، اما وجود پتانسیل های علمی و فناوری فراوان در کشور، زمینه بالقوه ای را برای فعال کردن این جنبه از دیپلماسی در روابط مذکور به وجود آورده است.

هدف : شناسایی مهم ترین عوامل مؤثر در تبادلات علمی بین المللی، بر اساس دیدگاه های صاحب نظران عرصه دیپلماسی علم و فناوری کشور است روش: ابزار به کاررفته در این پیمایش، پرسش نامه ای بود که بر اساس ادبیات مرتبط با تعاملات و همکاری های علمی بین المللی تهیه شد. پس از بررسی و تأیید روایی و پایایی، پرسش نامه به صورت برخط طراحی و برای پژوهشگران و متخصصان قلمرو دیپلماسی علمی کشور از طریق ایمیل ارسال شد. یافته ها : نتایج حاصل از تحلیل عامل اکتشافی در این پژوهش، چهار مقوله تبادلات بین المللی، بین المللی سازی آموزش، عوامل ساختاری و عوامل زیرساختی را تأیید کرد. مقوله تبادلات بین المللی شامل «افزایش و استفاده از انواع فرصت های مطالعاتی داخل و خارج کشور، تبادل استاد و دانشجو و جذب استاد و همچنین اعطای بورس تحصیلی»، مقوله بین المللی سازی آموزش شامل «تقویت آموزش از راه دور و مجازی، ارائه دروس به زبان بین المللی در دانشگاه ها، برگزاری دوره های تقویت زبان خارجی»، عوامل زیرساختی شامل «عقد موافقت نامه ها و تفاهم نامه های علمی، تقویت انجمن های علمی، گسترش سازمان های غیرانتفاعی، ارتقای جایگاه معاونت بین المللی دانشگاه ها، برگزاری کنفرانس ها و شرکت در مجامع بین المللی» و عوامل ساختاری شامل «تقویت دیپلماسی علم و فناوری، وجود قوانین شفاف ثبت اختراع و اکتشاف و توجه به مباحث مربوط به حقوق مالکیت فکری و معنوی» شد. نتایج نشان داد که چهار مقوله فوق به طور معنی داری در توسعه همکاری های علمی بین المللی نقش دارند. نتیجه گیری : عوامل شناسایی شده به طور معنی داری در همکاری های علمی بین المللی مؤثرند. علاوه بر این، نتایج حاصل از آزمون آماری فریدمن نشان داد که تبادل استاد و دانشجو مهم ترین عامل مؤثر در همکاری های علمی بین المللی از دیدگاه جامعه پژوهش درنظر گرفته شده است. افزایش فرصت های مطالعاتی و تقویت انجمن های علمی و ارتباط آنها با انجمن ها و فدراسیون های جهانی نیز در رده های بعدی قرار دارند. تحلیل یافته ها نشان داد که رتبه بندی متغیر همکاری های علمی از نظر متخصصان عرصه دیپلماسی معنی دار است و آنها رتبه بندی متفاوتی از شاخص های ذکر شده دارند. علاوه بر این، نتایج پژوهش نشان داد که بین مؤلفه های درجه علمی، سابقه کاری و سن با مقوله زیرساختی و بین المللی سازی آموزش از نظر پاسخ گویان رابطه معنی داری وجود دارد و بین سایر مقوله ها رابطه معنی داری بین متغیرها یافت نشد. تعامل و همکاری های علمی بین المللی در کشور، نیازمند رویکرد منسجم اهداف و وظایف ذی نفعان مختلف عرصه دیپلماسی علم و فناوری کشور است که یک سازمان نیز به منزله متولی مسئولیت راهبری امور آن را بر عهده داشته باشد.

در نتیجه تغییر سیاست ها و قوانین و گسترش حمایت های قانونی از مالکیت فکری، مبتکران با موانعی جهت همکاری با همتایان خود در کشورهای دیگر، از جمله کسب رضایت ذی نفعان و نامشخص بودن وضعیت حقوقی، روبه رو شدند. در این تحقیق طرق رفع موانع همکاری های علمی بین المللی ناشی از قواعد حقوق مالکیت فکری مطرح و این نتیجه حاصل شد که راه حل های متنوعی در این خصوص پیشنهاد شده که مهم تر ین آن ها تلفیق ابزار های پیشرفته فنّی، مانند قرارداد های هوشمند با مبانی مالکیت سنتی، بوده است که می تواند راهنما ی خوبی برای همکاری هر چه بیشتر حقوق و راه حل های سنتی و فناوری برای کاهش موانع همکاری به حساب آید.

در سال های اخیر مطالعات فراوانی توسط پژوهش گران و سیاست گذاران علمی کشورها در رابطه با همکاری های علمی پژوهشی صورت گرفته و اهمیت و مزایای این همکاری ها و همچنین جنبه های گوناگون آن به شدت مورد توجه قرار گرفته است. هدف از این پژوهش بررسی میزان همکاری های علمی پژوهش گران ایرانی و پژوهش گران هشت کشور صنعتی جهان در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس طی سال های 2011-1998 است. پژوهش حاضر، پژوهشی پیمایشی توصیفی است و از روش علم سنجی برای انجام این پژوهش استفاده شده و وضعیت تولید علم ایران و کشورهای گروه هشت و نیز مشارکت علمی آن ها در تولید مدارک و مقالات علمی مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است. یافته ها نشان می دهد که در سال های مورد بررسی، همکاری های علمی ایران و کشورهای گروه هشت روند رو به رشدی را طی کرده و از سال 2004 به بعد رشدی سالانه 26 درصدی داشته است. همچنین دانشگاه های تهران، صنعتی شریف و دانشگاه علوم پزشکی تهران به عنوان پرکارترین مراکز و مؤسسات ایرانی در همکاری علمی بین المللی با این هشت کشور به حساب آورده می شوند و پژوهش گران حوزه های مهندسی، پزشکی، فیزیک و اخترشناسی بیشترین میزان تولیدات علمی مشترک را به چاپ رسانده اند. بخش قابل توجهی از این مدارک به زبان انگلیسی بوده و بیش از 92 درصد از آن ها به شکل مقاله مجله و یا مقاله کنفرانس تولید شده است.

  هدف: هدف پژوهش بررسی رابطه بین چندنویسندگی و ضریب تأثیر در نشریات علمی فارسی حوزه فنی و مهندسی ایران طی سال های 1380 - 1389 است. روش: روش پژوهش تحلیل استنادی بوده و نوع پژوهش توصیفی - تحلیلی است. جامعه پژوهش، 9296 مقاله از 77 نشریه در حوزه فنی و مهندسی ایران در بازه زمانی 1380 - 1389 بود. داده ها با استفاده از پایگاه های مختلف مانند پایگاه استنادی علوم جهان اسلام و مگ ایران گرد آوری شد. یافته ها: یافته ها نشان داد که میانگین هم نویسندگی در بازه زمانی مورد بررسی تغییر محسوسی نداشته است. اگرچه طی سال های مختلف پژوهش های مشارکتی غالب هستند، روند ثابتی داشته اند. یافته های مرتبط با رابطه هم نویسندگی با ضریب تأثیر نشان داد که بین الگوهای تک نویسندگی و چند نویسندگی و ضریب تأثیر، در سال 1380 و 1385 (اوایل و اواسط دوره) رابطه ای وجود نداشته است، اما در پایان دوره ده ساله یعنی سال 1389 رابطه وجود دارد. نتیجه گیری: نتایج نشان داد که روند هم نویسندگی طی بازه زمانی مطالعه تغییر نکرده و گرایش به سمت نوشتن مقالات توسط دو و سه نویسنده بیشتر بوده است. با توجه به مشاهده رابطه معنادار بین تعداد نویسندگان و ضریب تأثیر در اواخر دوره، می توان گفت چندنویسندگی با ضریب تأثیر نشریات رابطه دارد. آنچه می توان به طور کلی از سنجش رابطه دو متغیر مطالعه دریافت این است که نقش تعداد نویسندگان یک مقاله برای افزایش احتمال دریافت استناد به وسیله مقالات نشریات حوزه فنی و مهندسی ایران حدود 17 درصد است.