رهبر انقلاب اسلامی

مفهوم پردازی و اندیشه ورزی درباره جامعه ایران به منزله نوعی جامعه اطلاعاتی یکی از مسائل جدید پس از انقلاب اسلامی ایران محسوب می شود؛ ازاین رو در بیانات رهبر انقلاب اسلامی، ابعاد و ملاحظات اجتماعی فرهنگی درباره فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی، برجسته و قابل استخراج است. این مقاله با استفاده از رویکرد نظری «شکل گیری، عملکرد، و تأثیرات اجتماعی فرهنگی فناوری» و روش پژوهش اسنادی، تلاش کرده است ضمن مرور نظریه های مرتبط جامعه شناختی، مهم ترین ابعاد اجتماعی فرهنگی فناوری را در بیانات مقام معظم رهبری رمزگذاری، مقوله بندی و به لحاظ نظری، صورت بندی کند. بر این اساس، سه بُعد کلیدی عبارتند از: 1) ویژگی های ماهوی و انگیزشی و جایگاه اجتماعی فرهنگی فناوری؛ 2) تمهیدات و ضرورت های اجتماعی فرهنگی فناوری؛ 3) آسیب ها و تهدیدهای اجتماعی فرهنگی فناوری. در مجموع چنین به نظر می رسد که در اتصال مؤلفه های یادشده، علاوه بر بعضی ملاحظات نظری اجتماعی فرهنگی، مضمون هایی مانند عقاید دینی، اخلاق، پایه های فکری فرهنگی، هویت ملی، تحرک، امنیت، و تأکید بر عاملیت جوانان ایرانی دارای اهمیت هستند.

طی دهه های اخیر، مواجهه کشورهای اسلامی با علوم انسانی غرب موجب شکل گیری نظریاتی پیرامون اتخاذ الگویی برای ایجاد تحول در این علوم گردید. راهبرد متناسب در قبال منافع استعمار فرهنگی و سلطه علمی کشورهای غربی، نیازمند واکاوی ابعاد آسیب زای فرهنگی علوم انسانی کنونی است. براین اساس، رهبر انقلاب اسلامی در سه دهه اخیر، بیانات قابل تأملی درباره علوم انسانی مطرح کرده اند که می توان آنها را در قالب رویکرد انتقادی و آسیب شناسی فرهنگی کشف و صورت بندی کرد. این مقاله، تلاش می کند با روش پژوهش اسنادی و رهیافت تحلیلی- نظری شهید مطهری درباره ارتباط مفهومی و نظری میان علوم انسانی، فرهنگ و دین، دو محور اساسی از آن رویکرد آسیب شناسانه را تدوین نمایند: 1. بر اساس نگرشی مجموعه ای نسبت به رابطه نظام اجتماعی با علوم انسانی- اجتماعی، این علوم به عنوان عرصه نفوذ جهان بینی ها و تهاجم فرهنگی غرب نگریسته شده است؛ 2. الگوی فرهنگی انتقادی در رویارویی با علوم انسانی غرب، که حاوی ملزوماتی برای جهت گیری علمی فرهنگی به شمار می رود، استخراج شده است.

فضای مجازی و شبکه های اجتماعی هم به منزله معدن طلا و هم به مثابه میدان مین هستند. به منظور وحدت رویه و موضع گیری هوشمندانه میان مسئولان نظام، لازم است که الگوی راهبردی کلانی در مواجهه با کلیت فضای مجازی و به ویژه شبکه های اجتماعی اتخاذ شود. این مقاله تلاش کرده است تا ضمن استفاده از ملاحظات نظری چند-جانبه، به واکاوی دیدگاه رهبر انقلاب اسلامی درباره فضای مجازی با تأکید بر شبکه های اجتماعی بپردازد. در این راستا، ابتدا مصاحبه های اکتشافی با متخصصان برای دستیابی به مؤلفه ها و نقاط تمرکز انجام شده است. سپس بر اساس تحلیل مضمونی یافته ها، بیانات رهبری طی دهه اخیر تحلیل راهبردی شده اند. در مجموع، مهمترین یافته ها و نتایج به سمت طراحی الگویی راهبردی جهت دهی شده اند. این الگو شامل نقاط قوت کنونی، نقاط ضعف کنونی، فرصتهای بالقوه، تهدیدها، دلایل زمینه ای تهدیدها و ضرورت ها و ملاحظات است.

همواره رسیدن به آرامش و امنیت از مهم ترین اهداف تشکیل جامعه انقلابی و مقدمه ای برای رسیدن به تمدن بوده است. این دو مؤلفه در ابعاد و سطوح مختلفی از زندگی روزمره کنشگران تا عرصه رسمی و کلان جامعه جریان دارند. کیفیت و تداوم حیات اجتماعی در گرو تضمین آرامش و امنیت برای یک نظام اجتماعی است. در این مقاله تلاش شده است تا با بهره مندی از بینش نظری اسلامی و بومی و همچنین، استفاده از تکنیک های تحلیل مضمونی، ساختاربخش و عام، فرایند شکل گیری، رشد، تداوم، بازتولید و حراست از امنیت و آرامش در بیانات رهبر انقلاب اسلامی واکاوی شود. در مجموع، چهار فرایند شامل فرایند تشکیل و تثبیت (ماهیت و نتایج)، فرایند رشد و گسترش (ابعاد)، فرایند اثربخشی و بقا (اهمیت و ضرورت) و فرایند پایش و مراقبت (زمینه ها و شرایط) شناسایی و صورت بندی شده اند. در انتهای مقاله نیز، جمع بندی نظری با استناد به یافته ها ارائه شده است که بر طبق آن، آرامش و امنیت بسترساز سبک زندگی، پیشرفت جامعه و تحقق آرمان های اجتماعی است.

صرف نظر از تعاریف و شاخص های بحث برانگیز نخبگی، نخبگان علمی سهم بسزایی در دست یابی به اهداف تمدنی انقلاب مستمر اسلامی دارند. آنان نیروی محرک و پیشران برای پیشرفت و توسعه ی همه جانبه ی جامعه محسوب می شوند. توجه به نخبگان علوم انسانی یکی از مضامین جاری در این مقاله است. این مقاله با استفاده از روش اسنادی و تکنیک مضمون یابی، نمونه گیری کامل و رویکرد راهبرد-پژوهشی هنجاری و تجویزی، به واکاوی بیانات رهبر انقلاب اسلامی درباره ی نخبگان پرداخته است. پژوهشگر علاوه بر ارائه ای جدید از رویکردهای متعارف جامعه شناسی نسبت به نخبگان، از رویکرد نظری سیستم اجتماعی و پویایی گروهی استفاده کرده است. در مجموع، یافته ها در چهار بخش شامل «ماهیت نخبگان»، «ملزومات و وظایف مسئولان»، «نقش و تعهدات نخبگان» و «ملاحظات اخلاقی و شخصیتی مربوط به نخبگان» صورت بندی شده اند. نتایج نشان دهنده ی لزوم تقویت رویکرد مسئولیت اجتماعی دوجانبه در میان مسئولان و نخبگان است. در پایان، پیشنهادهایی کاربردی ارائه شده اند.  

انسجام اجتماعی ملی، نظم وساختار جدید جهانی از مهمترین مفاهیم و مولفه ها در حوزه علوم سیاسی و اجتماعی معاصر می باشد. در گذشته ای نه چندان دور، جهان سیاسی و اجتماعی و به تبع آن، جهان اقتصادی و فرهنگی در قالب کشورهای جهان اول، جهان دوم و جهان سوم تفکیک و تقسیم بندی می شد و معمولاً کشورهای جهان اول، کشورهای غربی با محوریت امریکا و اروپا؛ کشورهای جهان دوم یا بلوک شرق، با محوریت شوروی سابق و روسیه فعلی؛ و کشورهای جهان سوم عمدتاً شامل کشورهای مسلمان، غرب آسیا، افریقا وآمریکای لاتین می شد که به دنبال استقلال در تمام زمینه ها بودند و ادعای عدم وابستگی به جهان اول و دوم را داشتند اما در عمل به سمت یکی از بلوک های غرب و شرق تمایل و وابستگی پیدا می کردند. در این میان، کشور ایران بعد از انقلاب اسلامی و با محوریت شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» و با رهنمودهای مقام معظم رهبری (مدظله العالی) به دنبال محوریت، استقلال و اقتدار در ابعاد مختلف فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و تمدنی می باشد و به نظر می رسد در پروسه نظم و ساختار جدید جهانی، انسجام اجتماعی ملی ایران اسلامی می تواند به عنوان مهمترین مولفه، تأثیرگذاری مطلوب و نقش مهمی در ساختار و کارکردهای الگوهای جدید سیاسی-اجتماعی نظم و نظام جدید جهانی داشته باشد. در این نوشتار، انسجام اجتماعی ملی به عنوان مهمترین مولفه در نظم جدید جهانی براساس منظومه بیانات، افکار و اندیشه های مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد.