نوری

پیشرفت غرب، ضعف تدریجی جوامع اسلامی و حرکت استعماری و فرهنگی غرب به درون این جوامع، دگرگونی هایی را سبب شد. در این میان روحانیون به عنوان رهبران دینی و سنتی مردم، نسبت به ورود مظاهر تمدن غرب در اشکال ناسیونالیسم، سکولاریسم، لیبرالیسم و غیره که از طریق دولت های استعماری و روشنفکران غرب گرای داخلی انجام می شد، واکنش جدی نشان دادند. موضوع اصلی پژوهش حاضر بررسی این امر است که واکنش علمای شیعه نسبت به مظاهر تمدن غرب چگونه بود؟ فرضیه پژوهش که بر رویکرد تطبیقی مبتنی است، نشان می دهد که دیدگاه روحانیت نسبت به این پدیده در طیف وسیعی از رد کامل مظاهر تمدن غرب تا پذیرش بدون قید و شرط آن در نوسان بود. شیخ فضل الله نوری و آیت الله نائینی از زمره رهبران مشروطه به شمار می رفتند که به پذیرش مظاهر تمدن غرب به دیده تردید نگاه کردند و با وجود تاییدی که نائینی از آن داشت، تلاش کرد تا به مانند نوری آنها را در چارچوب دینی تفسیر و جواز آن را صادر کند. نتیجه بیانگر این امر است که تفاوت دیدگاه های نوری و نائینی در برخی موضوعات نظیر ناسیونالیسم تا حدودی مشهود است و در برخی موضع گیری ها مشابه عمل کردند.

یکی از دانش های دیرینه در میان دانشیان مسلمان «دانش تراجم نگاری» است. یکی از ویژگی های آثار برخی تراجم نگاران ایرانی معاصر «کرامت محوری» است. آخوند ملا فتحعلی سلطان آبادی از مفسران قرآن کریم و عالمان زاهد است. تراجم نگاران او را صاحب کرامت دانسته اند. پیشگویی او درباره سرانجام شیخ فضل الله نوری و آیت الله شیخ عبدالکریم حائری کرامتی است که به او نسبت داده اند. نگارنده این نوشتار درصدد ارزیابی گزارش این کرامت است. تا کنون نوشته ای در ارزیابی کرامت مذکور یافت نشده است. این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و کاربست معیارهای نقد گزارش های تاریخی، به این نتیجه رسیده که گزارش مذکور با واقعیت تاریخی در تعارض است. عدم اطلاع خاندان نوری و حائری از این رویداد و بازتاب نیافتن آن در میان تراجم نگاران گذشته، قرینه دیگری بر بی اعتباری گزارش این پیشگویی است.