کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

در این نوشته، دستنویس های آثار شیخ طوسی که در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری میشوند و نیز نگارش های پیرامونی آن ها ـ اعم از ترجمه، تلخیص و گزاره، معرفی شده اند.

مدل گسترش عملکرد کیفیت رویکردی است که در قلمرو آموزش با بکارگیری روش سه مرحله ای سازگار شده با آموزش می تواند در شناسائی نیازهای مشتریان (فراگیران) و بهبود اثربخشی و رضایت آنان در نیل به اهداف آموزشی، برنامه ریزی درسی و سایر کاربردها با ارائه راحل های عملیاتی برای برنامه ها و خدمات با کیفیت، موثر باشد. در این مقاله نشان داده می شود که چگونه مرکز آموزش ضمن خدمت کارکنان آستان قدس رضوی می تواند از روش سه مرحله ای و خدماتی مدل گسترش عملکرد کیفیت (QFD)، برای ترجمه مرحله به مرحله نداهای مشتری ( VOC ) به الزامات عملیات، استفاده کند. در این مدل خواسته های کلیدی مشتریان آموزش (کارکنان) با استفاده از پرسشنامه باز پاسخ، مصاحبه و روش های مشاهده مشارکتی شناسایی شدند. این خواسته ها رتبه بندی شدند و سپس با به کارگیری روش خانه کیفیت به الزامات آموزشی تبدیل و به کار گرفته شده اند. یافته های پژوهش نشان می دهد که مهم ترین الزامات آموزش را می توان به ترتیب در محتوا، فضا و تجهیزات، اساتید، و ساختار دوره های آموزشی ضمن خدمت سازمان جستجو کرد.

هدف: پژوهش حاضر نخست به بررسی انواع خدمات کتابخانه ای قابل ارائه به وسیله تلفن همراه می پردازد تا با شناخت خدمات تلفن همراه و نظرسنجی از جامعه استفاده کننده (اعضا کتابخانه مرکزی) هدف از انجام این پژوهش را که بررسی زمینه یابی ارائه خدمات کتابخانه ای با تلفن همراه در کتابخانه مرکزی آستان قدس است، محقق کند. روش/ رویکرد پژوهش: پژوهش کاربردی و از نظر شیوه گردآوری اطلاعات، پیمایشی است. ابزار گردآوری اطلاعات را پرسشنامه نظرسنجی و مصاحبه تشکیل داده است. در پرسشنامه محقق ساخته، پیمایش کاربران صورت گرفت و میزان مقبولیت ارائه انواع خدمات کتابخانه ای با تلفن همراه بررسی شد. این پرسشنامه بین384 نفر از اعضای کتابخانه و به صورت تصادفی توزیع و درنهایت 325 پرسشنامه دریافت شد. برای تحلیل داده ها از آمار توصیفی نظیر توزیع فراوانی، میانگین و... استفاده شد. نتایج حاصل از انجام مصاحبه با کارمندان اداره فناوری اطلاعات سازمان که از 65 سؤال تشکیل شده بود، با تلفیق نظرات و مقایسه تقاضای پاسخ گویان برای اولویت استفاده از خدمات تلفن همراه نظیر تازه های کتاب، بارگذاری فایل های الکترونیکی، امکانات شارژ مالی پژوهش را به هدف خود نزدیک کرد. یافته ها: طبق یافته های پژوهش، کاربران کتابخانه با ارائه انواع خدمات تلفن همراه موافق اند. باتوجه به اینکه 93 درصد خدمات پیشنهادشده در پرسشنامه از میزان مقبولیت بالای60 درصد در بین پاسخ دهندگان برخوردار بوده است، ضرورت دارد که تمام خدمات پیشنهادی درکتابخانه پیاده سازی شود. از میان خدمات پیشنهادی، آگاهی رسانی از کتاب ها و منابع جدید کتابخانه به اعضا از طریق پیامک با 86 درصد دارای بالاترین میزان مقبولیت است. پس از آن، خدمات اشاعه گزیده اطلاعات با82 درصد در اولویت دوم قرار دارد. برخی ازخدمات پیام کوتاه و ارسال بلوتوث به تازگی راه اندازی شده است. امکان ارائه سایت بهینه شده برای تلفن همراه باتوجه به کارآیی ویژه، بهتر است به متخصصان کامپیوتر یا شرکت های تهیه نرم افزارهای کتابخانه ای واگذار شود. نتیجه گیری: لازم است کتابخانه های ایران از امکانات و توانمندی های منحصربه فرد تلفن همراه برای ارائه خدمات کتابخانه در عصر جدید استفاده کنند.

هدف: شناسایی نگرش کتابداران شاغل در کتابخانة مرکزی آستان قدس رضوی در مورد نقش و آیندة حرفه ای خود و عوامل کلیدی مؤثر بر آن. روش/ رویکرد پژوهش: پیمایشی- توصیفی از نوع کاربردی است. جامعة پژوهش کلیة کتابداران شاغل در بخش های مختلف کتابخانة مرکزی آستان قدس رضوی (80 نفر) بودند. از پرسشنامه به عنوان ابزار گردآوری داده ها در سه بخش عوامل درونی، بیرونی، و نگرشی استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آمار توصیفی و شاخص های پراکندگی همبستگی و آزمون دوجمله ای صورت گرفت. یافته ها: از 80 نفر کتابدار شاغل در کتابخانة مرکزی آستان قدس رضوی تعداد 64 نفر دانش آموختة رشتة کتابداری و اطلاع رسانی بودند. میانگین اهمیت به عوامل درونی، بیرونی، و نگرشی به ترتیب 09/4، 17/3، و 07/4 در مقیاس 5 محاسبه شد. آزمون دوجمله ای با اطمینان بالا (95%) تأییدکنندة اهمیت بالای عوامل درونی، بیرونی، و نگرشی است. ضریب همبستگی، ارتباط معناداری در نقش مؤثر عوامل درونی بر نگرش مثبت کتابداران نشان داد. نکتة قابل اهمیت این است که کتابداران به خوبی از شرایط حاکم بر این رشته و ارتباط تنگاتنگ آن با فناوری های نوین اطلاع داشتند و برای انطباق با آن تلاش می کنند. نتیجه گیری: برای پاسخگویی به نیازهای آتی کتابداران، بازنگری در ساختار تشکیلات اداری و آموزشی کتابخانة مرکزی آستان قدس رضوی در اولویت است. این اولویت زمینه را برای ترمیم تأثیر عوامل بیرونی بر نگرش حرفه ای کتابداران نسبت به جایگاهی که در آیندة حرفه خواهند داشت فراهم می کند.

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی کارکرد مؤلفه های پژوهشی از دیدگاه کتابداران و اعضای کتابخانه با استفاده از مدل ارزیابی درونی در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است. روش: نوع پژوهش بر پایه ماهیت آن، کاربردی است. از نظر روش جمع آوری داده ها، تحقیق حاضر از نوع توصیفی _ پیمایشی است و هدف آن توصیف شرایط پدیده مورد بررسی برای یاری دادن در فرآیند تصمیم گیری است. در تحقیق حاضر جامعه مورد مطالعه کتابداران و مراجعه کنندگان به کتابخانه عمومی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است. برای تجزیه وتحلیل داده ها، از فنون آمار توصیفی و از آزمون های آماری شامل آزمون تک نمونه ای T با نمونه های وابسته و آزمون فریدون استفاده شده است. یافته ها: با استفاده از آزمون تی تست یک نمونه ای و مقایسه میانگین ها با عدد ۳ (متوسط) به طورکلی مشخص می شود که میزان موفقیت بخش های زیرمجموعه کتابخانه عمومی آستان قدس رضوی از بعد کارکرد پژوهشی ازنظر کارشناسان بیشتر از حد متوسط است. همچنین با استفاده از آزمون فریدمن در رتبه بندی اهداف کلی طرح شده در سطح کارکرد خدمات پژوهشی، میزان موفقیت اهداف کلی طرح شده به طور معنی داری با یکدیگر تفاوت دارند و از نظر توصیفی با توجه به میانگین رتبه ها مشخص است که میزان موفقیت هدف «ارزیابی مداوم از خدمات بخش ها» از سایر اهداف بیشتر است. همچنین با توجه به میانگین ۳۸/۳ و سطح معناداری کمتر از ۵ درصد با اطمینان ۹۵ درصد می توان گفت، میزان موفقیت بخش های زیرمجموعه کتابخانه عمومی آستان قدس رضوی از بعد کارکرد پژوهشی از دیدگاه اعضای کتابخانه بیشتر از حد متوسط است.

هدف: پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه میان اَبعاد هوش معنوی کتابداران و کیفیت خدمات در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی انجام پذیرفته است. روش: پژوهش حاضر از نوع همبستگی است که به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری پژوهش را کتابداران و مراجعان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی تشکیل دادند که تعداد 46 نفرکتابدار و 384 نفر مراجعه کننده به شیوه نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم نمونه به صورت تصادفی انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه هوش معنوی آمرام و درایر و نیز پرسشنامه محقق ساخته کیفیت خدمات بود که پایایی و روایی آن مورد بررسی و تأیید قرار گرفت. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که بین هوش معنوی کتابداران و کیفیت خدمات آنها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. علاوه بر آن بین اَبعاد هوش معنوی کتابداران شامل خوبی، جهت گیری درونی، معنا و مفهوم، حقیقت و صداقت و تمامیت و کلیت با کیفیت خدمات نیز رابطه مستقیم و معنی داری وجود داشت. اصالت/ارزش: ارزش مقاله حاضر در نشان دادن این نکته است که علیرغم اینکه هوش معنوی کتابداران کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی پایین تر از حد متوسط بود ولی کیفیت خدمات آنها بیش از حد متوسط قرار داشت و بین این دو متغیر همبستگی مثبت و معنادار وجود داشت. بنابراین احتمالاً می توان انتظار داشت با افزایش هوش معنوی، در کیفیت خدمات نیز تغییر مثبتی صورت بگیرد.

هدف: پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه میان جوّ سازمانی و رضایت شغلی کتابداران کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی انجام شده است. روش: این پژوهش از نوع کاربردی است و به روش پیمایشی از نوع همبستگی صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش را کتابداران رسمیِ کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی تشکیل داده اند که از میان آنان تعداد 52 نفر به روش تصادفی ساده به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه محقق ساخته برگرفته از دو پرسش نامه جوّ سازمانی «اشنایدر» و رضایت شغلی «اسمیت» بود که به صورت حضوری میان کتابداران توزیع و جمع آوری شد. داده های گردآوری شده با استفاده از آزمون های پارامتریک تی استودنت، همبستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون چندگانه و واریانس یک طرفه در محیط نرم افزار آماری SPSS تجزیه وتحلیل گردید. یافته ها: طبق یافته های پژوهش، رضایت شغلی کتابداران کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی در حدّ بالا ارزیابی شد، لیکن میزان آن بر حسب جنسیت و سابقه خدمت آنها به طور معنا داری متفاوت بود. همچنین جوّ سازمانیِ کتابخانه در حد متوسط ارزیابی شد. نتایج حاصل از آزمونِ فرضیه ها نشان داد  میان مؤلفه های جوّ سازمانی کتابخانه و رضایت شغلی کتابداران رابطه معنا داری وجود دارد.

هدف: هدف این پژوهش شناسایی عوامل و موانع جذب مخاطب در کتابخانه آستان قدس رضوی در راستای دست یافتن به رویکردی راهبردی در خصوص برطرف کردن موانع و تقویت عوامل جذب مخاطب از سوی مدیران سازمانی است. روش: این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه اجرا پیمایشی است و با استفاده از پرسش نامه محقق ساخته انجام گرفته است. دو پرسش نامه برای این پژوهش تهیه شد که یک پرسش نامه بر اساس عوامل جذب مخاطب با 23 سؤال طراحی شد و در اختیار مراجعان کتابخانه آستان قدس رضوی قرار گرفت. پرسش نامه دوم نیز بر اساس موانع جذب مخاطب با 23 سؤال طراحی گردید و در اختیار کارشناسان و متخصصان کتابخانه قرار داده شد. جامعه آماری در این پژوهش شامل 385 نفر از مراجعان بود که بر اساس فرمول کوکران با توجه به تعداد مراجعان کتابخانه انتخاب شدند.تعداد 20 نفر از کارکنان کارشناس و متخصص کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نیز به روش سرشماری انتخاب شدند. داده ها پس از گردآوری با استفاده از نرم افزار آماری spss تجزیه وتحلیل شد. یافته ها: بر پایه بررسی های انجام شده، از میان 23 عامل مؤثر در جذب مخاطب، «وابستگی به حرم مطهر امام رضا»؟ع؟ (52/14%) و «امنیت روحی و روانی مراجعان» (46/14) بیش ترین عامل و «ارائه خدمات مشاوره مطالعاتی و پژوهشی» (96/7%) به عنوان کم ترین عامل جذب مخاطب به کتابخانه شناسایی شد. همچنین عامل «شلوغی و ازدحام تالارها» (67/16%) بیش ترین و عامل «دریافت هزینه ثبت نام کتابخانه» (89/5) به عنوان پایین ترین موانع تأثیرگذار در مراجعه مخاطبان به کتابخانه شناسایی شدند. با انجام این پژوهش، عوامل و موانع جذب کتابخانه آستان قدس رضوی مشخص و رتبه بندی شد که نتایج آن می تواند برای سایر کتابخانه های عمومی سودمند باشد. اصالت و ارزش: این پژوهش اولین تلاشی است که به صورت اساسی به موضوع عوامل و موانع جذب از دیدگاه مخاطبان و متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی پرداخته است و با استفاده از دسته بندی هدفمند که شامل ایمنی و امنیت، اعتبار کتابخانه، ساختمان کتابخانه، تسهیلات و خدمات کتابخانه است مؤلفه های جذب مخاطب استخراج شده است و تفکیک مخاطبان به عضو و غیرعضو (مهمان) جنبه نوینی در بررسی مسئله جذب مخاطبان به کتابخانه است.

هدف: پژوهش حاضر با هدف شناسایی شیوه های ترفیع و ترویج خدمات در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی و نقش آنها در آشنایی مراجعان با خدمات این کتابخانه انجام شد. روش: روش پژوهش پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها سیاهه وارسی و پرسش نامه محقق ساخته بود. این پژوهش دارای دو جامعه آماری بود؛ یکی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی و وب سایت آن و دیگری، مراجعان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی بودند. با استفاده از فرمول حجم نمونه کوکران، حجم نمونه تعیین شد  (180 نفر) و با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای تصادفی اعضای نمونه انتخاب شدند. تجزیه وتحلیل داده ها با کمک نرم افزار اس پی اس اس صورت گرفت که در سطح توصیفی از جدول های توزیع فراوانی، میانگین و انحراف معیار و در سطح استنباطی از آزمون کولوموگروف-اسمیرنف و آزمون تی یک نمونه ای، استفاده شد. یافته ها: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی بیشتر از شیوه های سنتی در مقایسه با شیوه های الکترونیکی استفاده می کند. در کل، این کتابخانه بیش از 50% کلّ شیوه های شناسایی شده ترفیع و ترویج خدمات را استفاده می کند. نقش شیوه های سنتی ترفیع و ترویج خدمات در آشنایی پاسخگویان با کتابخانه و خدمات آن بیش از حدّ متوسط و در مورد شیوه های الکترونیکی در حدّ متوسط بود. اصالت/ارزش: این پژوهش از پژوهش های معدود در حوزه کتابخانه هاست که منحصراً به آمیخته ترفیع و ترویج خدمات و آن هم از دیدگاه مراجعان کتابخانه می پردازد. یافته های این پژوهش می تواند به مسئولان این کتابخانه در جهت آشناسازی هرچه بیشتر مراجعان با خدمات گسترده آن و به تبع آن استفاده بیشتر از این کتابخانه و در نهایت رسیدن به جایگاه واقعی آن کمک کند

مقدمه: کتابخانه تخصصی علوم قرآن و حدیث آستان قدس رضوی به عنوان مرکزی معتبر برای تأمین اطلاعات تخصصی پژوهشگران، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. ارزشیابی کیفیت خدمات و آگاهی از دیدگاه کاربران کتابخانه می تواند مدیران را در اصلاح، بهبود و ارائه خدمات باکیفیت تر یاری دهد. هدف: هدف پژوهش حاضر، ارزیابی کیفیت خدمات کتابخانه تخصصی علوم قرآن وحدیث آستان قدس رضوی است. روش پژوهش: این پژوهش از نوع پیمایشی بوده و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسش نامه بین المللی لایب کوال است. جامعه آماری پژوهش را تمامی اعضای کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی که از کتابخانه علوم قرآن وحدیث استفاده می کنند، تشکیل می دهند. تعداد این کاربران 141633 نفر در سال تحصیلی 1396-1395 است. از این میان، 384 نفر به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند. در نهایت، داده ها با ورود به نرم افزار  SPSS نسخه 19 تجزیه وتحلیل شد. یافته های پژوهش: با توجه به ابعاد سه گانه لایب کوال، «مؤثر بودن خدمات کتابخانه» (78/7) با حداقل انتظارها مطابقت و با حداکثر انتظارها فاصله دارد. «کنترل اطلاعات» (65/7) و «کتابخانه به عنوان محل» (7/7) با حداقل و حداکثر انتظار مطابقت دارد. نتیجه گیری: میانگین کل با حداقل سطح انتظارها تقریباً مطابقت دارد و با سطح حداکثر انتظارهای کاربران نیز فاصله چندانی ندارد.

در میان گنجینه نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، نسخه مصور عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات محمد قزوینی خودنمایی می کند. از میان سه نسخه مصور موجود در کتابخانه آستان قدس، پژوهش پیش رو، نسخه 35212، را انتخاب و از میان نگاره ها، نگاره های انسانی آن را مورد بررسی و واکاوی قرار داده است. در نسخه منتخب 23 نگاره، متعلق به انسان نگاره ها هستند،که در دو دسته طبقه بندی می شوند. دسته نخست، شامل نگاره های صور فلکی است که به شکل مرد یا زن و با ظاهری طبیعی ترسیم شده اند، دسته دوم، موجودات خیالی هستند که به شکل ترکیب انسان-حیوان تصویر شده اند. نگاره ها، برگرفته از اسطوره ها و داستان های عامیانه هستند و به سبک مکتب جلایری ترسیم شده اند. در این پژوهش تلاش می شود میزان تطبیق متن با نگاره های موجود در نسخه منتخب بررسی شود. پژوهش ماهیتی توصیفی-تحلیلی دارد و به روش اسنادی و کتابخانه ای صورت گرفته است. نتایج نشان می دهد نگاره ها در خدمت متن بوده و در عینیت بخشیدن به توصیفات متن و درک بهتر مطالب به خواننده کمک کرده اند و هرجایی که هنرمند احساس نیاز کرده است مرز میان خیال و واقعیت را درهم شکسته و جذابیت تصاویر را با قدرت تخیل خود دوچندان نموده است.

هدف: تحقیق حاضر با هدف بررسی رابطه بین سواد سلامت با منابع کسب اطلاعات سلامت در بین کتابداران کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی انجام شد. روش پژوهش: پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش اجرا توصیفی و همبستگی بود. جامعه پژوهش، کلیه کتابداران شاغل (160 نفر) در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی طی سال های (1399-1400) بود که در دوره همه گیری کرونا در این کتابخانه به صورت رسمی، پیمانی، قراردادی و یا شرکتی مشغول به کار بودند. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران تعیین شد (112 نفر) و اعضای نمونه با روش نمونه گیری نظام مند انتخاب شدند. یافته ها: سطح سواد سلامت کتابداران بالاتر از حد متوسط (عدد 3) بود. در میان منابع کسب اطلاعات سلامت، مؤلفه «کسب اطلاعات سلامت از طریق منابع اینترنتی و شبکه های اجتماعی» بیشترین میانگین را به خود اختصاص داد و پس از آن «رسانه های دیداری و شنیداری» در جایگاه دوم قرار گرفت. همچنین، یافته های پژوهش حاکی از آن بود که سواد سلامت با منابع کسب اطلاعات سلامت از جمله اینترنت و شبکه های اجتماعی، رسانه های دیداری و شنیداری و شرکت در کارگاه ها و همایش های مرتبط با موضوع کرونا رابطه معنی داری وجود دارد. نتیجه گیری: شبکه های اجتماعی به خاطر نقش تعاملی که بین کاربران دارند می توانند مهمترین نقش را در بین سایر منابع کسب اطلاعات داشته باشند و با توجه به گسترش و فراگیری زیاد آن ها و نقش مؤثری که در تعامل بین افراد ایجاد می کنند، نقشی اساسی در اشتراک گذاری اطلاعات سلامت به خصوص در دوران بیماری فراگیری مانند کرونا ایفا می کنند.