ترکمنان

دوران تیموری امکان یکپارچه کردن دستاوردهای مکاتب گوناگون نقاشی ایرانی به وجود آمد. تیمور نخبه ترین هنرمندان و صنعتگران را از شهرهای گوناگون به سمرقند پایتخت موردعلاقه اش فراخواند و حضور اسکندر سلطان و ابراهیم سلطان در شیراز زمینه را برای بروز دوباره ویژگی های دیداری مکتب شیراز (سده ۸) فراهم ساخت. در میان آثار بجای مانده از این مکتب کتاب خاوران نامه ی ابن حسام خوسفی از جایگاه ویژه ای برخوردار است که نگاره های آن نشانگر شاخصه های تصویری این مکتب هست. هدف اصلی این تحقیق شناسایی، گردآوری و تحلیل شاخصه های نگارگری دوره مکتب شیراز (سده 9 ترکمنان) با نگاه ویژه به کتاب خاوران نامه می باشد. این تحقیق با این پرسش آغاز گردیده است که «شاخصه ها و ویژگی های بارز نگارگری مکتب شیراز (سده 9 ه.ق) کدام است و نگاره های کتاب خاوران نامه دارای کدام ویژگی های سبکی می باشد؟» روش تحقیق تحلیلی-توصیفی است و به این منظور ابتدا به جمع آوری منابع تاریخی و دیگر اطلاعات لازم پرداخته سپس به تحلیل این اطلاعات پرداخته است. به عنوان نتیجه می توان به این نکته اشاره کرد که سرهای شعله گون افراد شاخص نقاشی شده در اکثر نگاره ها از مشخصه های اصلی نگاره های کتاب خاوران نامه می باشد که نشان از جایگاه و قداست افراد دارد. روش گردآوری اطلاعات میدانی، استفاده از منابع مکتوب، کتابخانه ای و همچنین شبکه جهانی اطلاع رسانی (اینترنت) بوده است.

در طول تاریخ همواره نقاط آباد و معمور مورد حمله و تعدی اقوام صحرانشین و بیابانگرد بوده است. ایران زمین نیز از این قاعده مستثنی نبوده، چرا که همواره مورد حمله اقوام صحرانشین حاشه مرزهای خود بوده است. از جمله این حملات، ترکتازی های ترکمنان در نواحی مرزی شمال و شمال شرقی بوده است.حملات آنان به نواحی مسکونی و اسیر بردن روستاییان ساکن در نواحی شمال و شمال شرقی ایران، از جمله مسائل اساسی طول عصر قاجاریه برای ایرانیان حوزه خراسان وبه ویژه حکومت مرکزی ایران بوده است؛ مسأله ای که دامنه تأثیر آن تا سال های اولیه دوران مشروطیت هم کشیده شد. هدف این تحقیق، بررسی علل و عوامل پدیداری این مسأله و چگونگی وقوع آن و سیاست حکومت قاجاریه در قبال تهاجمات ترکمنان بوده است. در این مقاله، با ابتناء بر روش تاریخی، نحوه اسیر بردن ترکمنان و سرنوشت اسرا و فعالیت های نظامی و سیاسی حکومت قاجار در جهت حل مسأله اسرا مورد نقد و بررسی قرار گرفت. یافته های تحقیق حاکی از آن است که مخاصمات، ریشه در سیاست های خشونت بار حکومت قاجاریه و کینه توزی مهاجمان ترکمن داشته است. اگرچه انعقاد قرارداد آخال به سال 1299ه .ق/ 1881م. و الحاق قسمت هایی از سرزمین های ترکمن نشین به قلمرو روسیه، از میزان حملات ترکمنان کاست، اما خصومت ها ریشه کن نشد و حملات ترکمنان کماکان ادامه پیدا کرد.

دوره ای که از سقوط صفویان آغاز شد و تا خاتمه سلسله قاجار ادامه یافت با صفات متعددی توصیف گردیده است. ولی شاید بتوان گفت بجز در دوره های کوتاهی از این دوران نسبتا طولانی، عدم وجود دولت مرکزی یا ناتوانی آن در ایجاد امنیت و ثبات، بهترین توصیف برای ویژگی حکومت است. شواهد متعددی برای این مدعا می توان آورد؛ ولی ناامنی فزاینده در نواحی مختلف کشور شاهد مناسبی است که نشان می دهد دولت مرکزی روز به روز ضعیف تر می گردید. ناحیه شمال شرق ایران در این دوره پدیده ای را تجربه می نمود که به حملات ترکمنان مشهور است. این حملات از اواخر دوره صفوی کم و بیش با ضعف دولت مرکزی آغاز شد و تا پایان عصر ناصری، متناسب با میزان ضعف و قدرت دولت مرکزی در نوسان بود. سفرنامه نویسانی که در این دوره از نواحی شمال شرقی ایران عبور کرده اند، به طور معمول به پدیده مذکور اشاره کرده و هریک به شواهدی از ناپایداری اقتصادی در آنجا اشاره نموده اند. پژوهش حاضر می کوشد با تکیه بر نوشته های این سفرنامه نویسان، با روش تحلیل کیفی، به این سوال پاسخ دهد که علت ناپایداری حیات اقتصادی شمال شرق ایران در دوره زمانی سقوط صفویان تا پایان عصر ناصری چه بود. فرضیه پژوهش آن است که ضعف فزاینده دولت در برقراری امنیت، موجب افزایش حملات و ناپایداری اقتصادی این منطقه گردید.

از جمله وقایعی که در اواخر دوره قاجار در ایالت استرآباد روی داد، قیام ترکمن ها به همراه سایر اهالی ایالت استرآباد علیه روس ها در سال 1916م. بود. روس ها در خلال جنگ جهانی با اشغال نواحی شمال ایران سعی داشتند در این سوی مرز با اجیر کردن جوانان ایرانی آن ها را به جبهه های جنگ اعزام نمایند، این مهم باعث قیام ترکمن ها علیه روس ها گردید. این مقاله بر آن است تا با استفاده از روش تحقیق تاریخی، به بررسی دلایل حضور روس ها در درون خاک ایران ، پس از عقد قرارداد آخال و تثبیت مرزها بپردازد و دلایل قیام ترکمن ها و اهالی استرآباد علیه روس ها، را مورد واکاوی قرار دهد. هدف کلی این تحقیق بررسی علل و عوامل پدیداری این مسأله و چگونگی وقوع آن و اهداف دولت روس در این سوی مرزها می باشد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که شورش علیه روس ها ریشه درسیاست های استعماری آن دولت مبتنی بر سربازگیری از میان ترکمن ها و سایر اهالی استرآباد جهت اعزام به جبهه های جنگ اول جهانی داشته که با مقاومت ترکمن های ایالت استرآباد مواجه شده است. در این میان دولت مرکزی ایران نیز منفعل بوده و حمایت خاصی را از اتباع خود در مقابل روس ها ننمود.