رحله ابن فطومه

نجیب محفوظ- نویسنده مصری وبرنده جایزه نوبل ادبی 1988- از جمله نویسندگان عربی است که از ادب صوفیانه ایرانی تاثیر پذیرفته است. اگرچه ارزیابان ادبی وی را « صوفی ریالیست» نامیده اند، اما به تاثیرپذیری اش از اندیشه و ادب صوفیانه ایرانی دقت نکرده اند. وی، داستان تخیلی «سفرنامه ابن فطومه» را با زبانی ادبی، رمزآلود و هنرمندانه و با درونمایه ای صوفیانه نوشته، به گونه ای خواننده احساس می کند که زبان ادبی پررمز و راز آن را، از منظومه «منطق الطیر» عطّار الهام گرفته است. ابن فطومه، قهرمان این داستان، نماد « انسان سالک راه حق» می باشد و همچون دسته پرندگان منظومه منطق الطیر درپی «کشف شهودی حقیقت» به سفر می رود و «هفت سرزمینی» را که از آنها عبور می کند، با تعداد منازل، مقامات و یا هفت شهر عشق عطّار و «دارالجبل» هم با کوه قاف برابری می کند. اما محفوظ با تصرف هنری در زبان رمزی این داستان، این نمادها را متناسب با انسان سرگردان امروز به کار می برد که در آن، دست یابی قطعی به حقیقت آسان نمی نماید وبا نقد گزنده شرایط سیاسی اجتماعی مسلمانان، دوری آنان را از اسلام واقعی نشان می دهد و پایانی مبهم و ناآشنا برای این سفر کشف شهودی حقیقت ترسیم می نماید.

نحاول من خلال الدراسه النصیه التطبیقیه ف حص روایه "رحله ابن فطوّمه" للروائی المصری نجیب محفوظ بناءاً وتشکیلاً ، ولعلّ أهمّ خصائص إتقانها احتواؤها علی استدعاء تراث الأدب الصوفی والروحی، ما جعل هذه الروایه تنحو نحواً خاصاً به لتلبیه استلهامات الروائی الفنیه فی البحث عن الحقیقه والکمال الروحی عبر تجربه صوفیه للحب. طموح نجیب محفوظ إلی إغناء تجربته الروائیه بتطویع معنی الحب فی القصص الصوفیه الإیرانیه مثل قصه " الشیخ صنعان والفتاه الرومیه " للعطار النیسابوری ، أسهم فی صیاغه البنیه الصوفیه للروایه فکرهً وجمالیاً ومثّل صوره إبداعیه تثیر ه ذا السؤال: کیف استدعی نجیب محفوظ الفکره الصوفیه المهیمنه فی نص الشیخ صنعان فی رحله ابن فطوّمه؟ قد کانت دراسه الروایه عبر المنهج التحلیلی - التطبیقی رغبهً فی الوقوف علی تجلیات الخطاب الصوفی ومظاهر قصه الشیخ صنعان فی روایه محفوظ ومحاوله للکشف عن الدلالات الإیحائیه کدور المرأه فی تحقیق النمط الصوفی وأبعاد الرؤیا أو الخیال والسفر من رحله البلدان إلی سفر القلوب والإمعان فی الفکر وفی إنتاج المعنی الصوفی.