حاکمیّت شهری

شهر را باید آیینه تمام نمایی دانست که هر نوع تغییرات در آن ارتباط بسیار نزدیکی با نظامهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع مختلف دارد. درواقع اداره شهر در هر دوره ای نشان دهنده مناسبات و روابط نظامهای مختلف حاکم بر شهر است. برای بررسی این تغییرات نیازمند مطالعه روابط و مناسبات حاکم بر جوامع شهری هستیم. آنچه در این بین  شهر را ببیشتر تحت تأثیر قرارداده است ساخت قدرت در شهر است که درحقیقت ساخت قدرت و نظام حکومتی مینیاتوری از کل روابط جامع هستند که در ارتباط نزدیکی با ساختارهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و حقوقی قرار دارند. مسئله اساسی این است که شهرها به شدت از قدرت و عناصر آن تأثیر می پذیرند و چگونگی تأثیرپذیری مورد مطالعه برای این مقاله است. هدف تحقیق شناسایی عناصر قدرت و چگونگی تأثیرگذاری آنها بر شهرهای ایران در ادوار مختلف تاریخی می باشد. ازاین رو برای شناخت ویژگی های عمومی چگونگی اداره شهرها در ایران، بررسی خصوصیات و ساختار عمده سیاسی، اجتماعی ایران  در ادوار تاریخی ضروری است. در این مقاله با روش توصیفی و اسنادی به بررسی و تحلیل نوع الگوی حاکم بر شهرهای کشور ایران در دوره های تاریخی مختلف پرداخته شده است. نتیجه تحقیق نشان می دهد با بررسی عناصر قدرت شهری در اداور گذشته و حال، هرچه به جلو قدم می گذاریم شهر و عناصر قدرت شهری دچار یک سری تغییر وتحولات می گردد که در مواقعی این تحولات به نفع شهر بوده و در مواقعی نیز  شهر دچار یک نوع سردرگمی و بحران گردیده است.

در بین مطالعات بسیاری که در یک دهه اخیر بر شهر ایرانی صورت گرفته است بررسی سازمان فضایی و شکل شهر نقش پر رنگتری دارد. دراین پژوهش نگاهی متفاوت به ماهیت شهر ایرانی ارائه گردید؛ نگاهی که فضای شهر را بازتاب روابط قدرت و تعامل میان نیروهای تشکیل دهنده سازمان شهر می داند. مقاله با معرفی ساختار دولت و جامعه در ایران ما قبل مدرن به بررسی ساختار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی حاکم بر ایران و نهاد های تاثیرگذار در حاکمیت شهری می پردازد. هدف از پژوهش بازخوانی مفهوم شهر ایرانی از طریق تحلیل رابطه قدرت بین نهاد های نقش آفرین در حاکمیت شهری و بازتاب آن در سازمان فضایی شهرهای ایرانی در دوران حاکمیت صفویه و حاکمیت قاجار تا پیش از تحولات مشروطه می باشد. پژوهش ماهیت توصیفی-تحلیلی داشته و به منظور بهره بردن از نتایج تحقیقات موجود با روش اسنادی به جمع آوری اطلاعات پرداخته و با استفاده از منابع کتابخانه ای به تحلیل و جمع بندی می پردازد. سه نهاد مورد بررسی در این پژوهش عبارتند از نهاد حاکمیت، نهاد مذهب و نهاد عرف که تشکیل دهنده ساختار سیاسی - اجتماعی در مقیاس سرزمینی و در مقیاس شهری می باشند. تعامل میان این سه نهاد عامل بنیادین حاکمیت شهری و موثر ترین ساز و کار در کنترل اجتماعی - فضایی شهر های ایرانی دوران صفویه و قاجار بوده که به موجب آن رفاه اجتماعی شهروندان در یک سازمان شهری منسجم تحقق می یافته است. بر این اساس ساختار فضایی شهر ایرانی نیز حاصل تعامل جمعی بین قدرت حاکم، نظامات عرفی و فرهنگ مذهبی نمود یافته در ساختار حکومتی و ساختار عرفی-مذهبی شهر بوده است. یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که در دوران معاصر با پررنگ شدن نقش حکومت و کاهش نقش نظامات عرفی تغییرات بنیادین در نظام مدیریتی و اجتماعی و به تبع آن مناسبات فضایی شهرهای ایرانی حاصل گردید.

حکمروایی شهری به حفظ زیربناها و خدمات شهری می پردازد و فرآیندی سیاسی است که از طریق آن شهروندان و گروه های مختلف علایق خود را ابراز و اختلاف نظرهای خود را تعدیل می کنند و به توافق نظر می رسند و بر اساس حقوق و تعهدات قانونی خود عمل می کنند .هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیرات توسعه پایدار شهری بر حاکمیت شهری است. روش تحقیق کاربردی و از نوع پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش، متخصصین امور شهری وکارکنان با سابقه مدیریتی شهرداری کاشمر در سال 1399 که تعداد آنها ۱۰۲نفر بودند. روش نمونه گیری تصادفی ساده و تعداد نمونه با استفاده از جدول مورگان 81 نفر تعیین شد. ابزار گردآوری اطلاعات در این تحقیق پرسشنامه و برای تحلیل اطلاعات از نرم افزار EXCEL و PLS Smart و SPSS استفاده شد. شاخص های برازش مدل در حد قابل قبولی است وکلیه مقادیر پایایی ترکیبی و ضریب آلفای کرونباخ بالای 7/0 بود . مقادیر میانگین واریانس های استخراجی تقریباً از مقدار 5/0 بالاتر بوده و روایی تشخیصی نیز با استفاده از شاخص فورنل و لارکر تأیید گردید. نتایج آزمون فرضیات نشان داد که توسعه اقتصادی تأثیر مثبتی بر حاکمیت شهری ندارد  اما توسعه اجتماعی (382/0) و حفاظت از محیط زیست (414/0) تأثیر مثبت و معناداری بر حاکمیت شهری دارد. شهرداری ها و شورای شهر از طریق چارچوب توسعه پایدار شهری بهتر می توانند حاکمیت(حکمرانی)  شهری را محقق سازند.