رسم الخط فارسی

با وجود گذشت بیش از هزار سال از عمر ادبیات مکتوب زبان فارسی، توجه به وحدت رسم‌الخط و یکدستی کاربرد قواعد ویرایشی و نگارشی، جدید است. این رویکرد نو ناشی از گسترش آموزش همگانی و افزایش شمار کتابهای چاپی است. یکدست نبودن رسم‌الخط حاکی از کم‌توجهی به وضع قواعد دستور زبان فارسی است. از علتهای مهم این کم‌توجهی این است که اهل هر زبان از هنگام فراگیری زبان مادری، قواعد و ضوابط زبان را به صورت طبیعی می‌آموزند. از این رو همان گونه که قوانین و مقررات اجتماعی، ناظر بر تحولات و تنظیم و هماهنگی امور و جلوگیری از ناهنجاریهای اجتماعی است، دستور زبان نیز با عنایت به سیر تحولات و توسعة متناسب آن با نیازهای جدید در قالب قواعد و قراردادهای وضع‌ شده به تنظیم روابط زبانی و رعایت هنجارها پرداخته از بروز آشفتگی در زبان جلوگیری می‌کند. شناسه یا ضمایر متصل فاعلی از مباحث قابل توجه دستور زبان فارسی است که از نظر دستوری و بویژه مباحث مربوط به آیین نگارش کمتر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. از این رو در این مجال کوتاه با هدف کوشش در راه رسیدن به روشی واحد به بررسی مختصر تاریخ دستور زبان و سیر نگارش خط فارسی به جایگاه دستوری و نگارشی آن در زبان فارسی پرداخته شد و با بررسی پیشینة اجمالی موضوع، دیدگاه های گوناگون در این باره، مقایسه و تحلیل شد.

عنوان کتاب، اولین مدخل ورودی یک اثر است که می بایست براساس یک سری قواعد علمی و ذوق هنری و زیبایی شناسی انتخاب شود. عنوان چاپ شده در کتاب در پنج جای کتاب، تایپ و ثبت می شود: عطف، جلد، صفحه عنوان، فیپا و شناسنامه. چون مسئولیت ثبت عنوان کتاب در هر کدام از این مکان ها، بر عهده اشخاص گوناگونی مانند نویسنده، ناشر، تایپیست و طراح جلد است، مشاهده می شود که در تایپ عنوان کتاب، در این پنج جا، ناهماهنگی هایی به وجود می آید. این مسئله درخصوص نام نویسنده هم صدق می کند. از این رو، نویسنده در نوشتار حاضر با ذکر شاهد مثال هایی از عناوین کتاب ها سعی دارد برخی ناهماهنگی ها در عناوین کتاب ها که بیشتر شامل کم و زیاد شدن، جابجایی، دخل و تصرف و تفاوت در رسم الخط عناوین کتاب ها است، را به تصویر بکشد. سپس در ادامه، با برشمردن نمونه هایی از این گونه ناهماهنگی ها در تایپ نام نویسنده کتاب ها که بیشتر اختلاف در رسم الخط را شامل می شود و ارائه شاهد مثال هایی، نوشتار را به پایان می رساند.

در اغلب بانک های اطلاعات و دائره المعارف ها و دانشنامه های منتشر شده، اسم های مرکب نویسندگان و کتاب ها به سه شکل بدون فاصله، نیم فاصله، و فاصله کامل بین دو جزء مرکب آمده است. همین امر سبب شده است که فرآیند دسترسی به اطلاعات و به تبع آن، انتقال و تجزیه و تحلیل اطلاعات، جامع نباشد. این ناهماهنگی در تایپ رسم الخط اسامی نویسندگان و کتاب ها در تمامی مجلدات دائره المعارف بزرگ اسلامی نیز به چشم می خورد. نویسنده در نوشتار حاضر برخی از این ناهماهنگی ها در رسم الخط عناوین کتاب ها و نام اشخاص و ناشران را متذکر می شود.