طرح جلد

چکیده کتاب های تاریخی یکی از مهمترین رسانههای فرهنگی است که نقشهای مهمی چون آگاهی بخشی، هویتسازی، شکلدهی به ذهنیت، باورها و عقاید افراد جامعه را از رهگذر بازنمایی و بازآفرینی گذشته بر عهده دارد. وقتی این کتاب، کتاب تاریخ معاصر باشد، اهمیت، حساسیت و اولویت آن دوچندان میشود. این کتابها را می توان از منظرهای گوناگون ارزیابی کرد. یکی از اجزای اصلی چنین کتابهایی، طرح جلد و پوشش ظاهری آنهاست که درواقع بستهبندی و ویترین این آثار به شمار میرود و نخستین مواجهه مخاطب با این مجموعههای آموزشی از طریق جلد آنها انجام میگیرد. مساله اصلی این مقاله، بررسی طرح جلد این آثار از زوایای مختلفی چون جذابیتها و زیباییهای بصری، روانشناسی رنگها، ترکیب تصاویر و معانی آن و همچنین پیشینه طراحان جلد و طیف نویسندگان آن، متناسب با تحولات پس از انقلاب است. نگارندگان می کوشند در این مسیر از دانش نشانهشناسی و تحلیل های تاریخی استفاده کنند. آن ها سرانجام به این نتیجه می رسند که طرح جلد کتاب های درسی تاریخ دبیرستان ها به شدت تحت تأثیر فضای سیاسی و ایدئولوژیک کشور از ابتدای پیروزی انقلاب تاکنون قرار داشته است. کلیدواژهها: تاریخ معاصر ایران، کتابهای درسی، طرح جلد، تصاویر و نشانه ها#,

عنوان کتاب، اولین مدخل ورودی یک اثر است که می بایست براساس یک سری قواعد علمی و ذوق هنری و زیبایی شناسی انتخاب شود. عنوان چاپ شده در کتاب در پنج جای کتاب، تایپ و ثبت می شود: عطف، جلد، صفحه عنوان، فیپا و شناسنامه. چون مسئولیت ثبت عنوان کتاب در هر کدام از این مکان ها، بر عهده اشخاص گوناگونی مانند نویسنده، ناشر، تایپیست و طراح جلد است، مشاهده می شود که در تایپ عنوان کتاب، در این پنج جا، ناهماهنگی هایی به وجود می آید. این مسئله درخصوص نام نویسنده هم صدق می کند. از این رو، نویسنده در نوشتار حاضر با ذکر شاهد مثال هایی از عناوین کتاب ها سعی دارد برخی ناهماهنگی ها در عناوین کتاب ها که بیشتر شامل کم و زیاد شدن، جابجایی، دخل و تصرف و تفاوت در رسم الخط عناوین کتاب ها است، را به تصویر بکشد. سپس در ادامه، با برشمردن نمونه هایی از این گونه ناهماهنگی ها در تایپ نام نویسنده کتاب ها که بیشتر اختلاف در رسم الخط را شامل می شود و ارائه شاهد مثال هایی، نوشتار را به پایان می رساند.

مقاله حاضر به بررسی چگونگی ایدئولوژی بصری در گسترش تفکر نئوامپریالیسمی می پردازد. نویسنده با استفاده از رویکرد نشانه-شناسی اجتماعی تصویر و فمنیسم پسااستعمار و با بهره گیری از نظریات منتقدانی نظیرکرس، لیوون و ویتلاک در پی پاسخ به این پرسش بنیادی است که چگونه تصاویر، به ویژه طرح جلد کتاب ها، به ابزاری در جهت پیش برد اهداف کلان روایت نئولیبرالیسم انسان گرا در دو دهه اخیر تبدیل شده اند؟ بدین منظور دو طرح جلد از چاپ های متفاوت کتاب پرفروش پرنسس (1992)، نوشته جین سسون، بررسی می شود تا به چگونگی استفاده از تصاویر زنان شرقی در راستای بازتاب گفتمان های سیاسی متفاوت پرداخته شود. چنین استدلال می شود که با تغییر گفتمان سیاسی حاکم برغرب پس از واقعه یازده سپتامبر (11/9) طرح جلد چنین کتاب هایی نیز تغییر کردند تا با گفتمان نئوامپریالیسمی و اسلام هراسی حاکم بر غرب هم گام شوند. طرح جلدهای جدید، علاوه بر پررنگ کردن تقابل «زن غربی/زن شرقی» و به تبع تداعی ساختار سلسله مراتبی «غرب/شرق»، «ما/آنها» و «خود/دیگری» (همانند طرح های پیشین)، می کوشند استراتژی نظامی تجاوزکارانه اخیر غرب را در اذهان جهانی به یک «مداخله خیرخواهانه» و آزادی طلبانه فمنیسمی تقلیل دهند.

هدف: هدف این پژوهش، بررسی موفقیت عناصر به کاررفته در طرح جلد در بازنمایی محتوای اطلاعات تخصصی کتاب های علم اطلاعات و دانش شناسی در ایران است. روش: این پژوهش از نوع کاربردی است که با روش تحلیل محتوا و نشانه شناسی انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه کتاب های علم اطلاعات و دانش شناسی مطابق سرفصل دروس وزارت علوم است که ۱۳۵ عنوان از آن ها با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شده اند. ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش سیاهه وارسی و پرسشنامه محقق ساخته است و برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار اس.پی.اس.اس و اکسل استفاده شده است. یافته ها: شیوه بازنمایی انتزاعی و سبک تصویرسازی مهم ترین شیوه و سبک بازنمایی محتوا در کتب علم اطلاعات و دانش شناسی یافته شد ، انتشارات سمت از شیوه تصرف در واقعیت برای بازنمایی محتوای کتاب های خود استفاده کرده است. عنوان های رشته کتابداری نیز از شیوه تصرف در واقعیت برای بازنمایی محتوا استفاده کرده بودند. از دید متخصصان علم اطلاعات و دانش شناسی شیوه بازنمایی انتزاعی بیشتر به کاررفته است. در میان ناشران، انتشارات کتابخانه ملی از سبک ترکیبی بازنمایی تصویرسازی و تایپوگرافی استفاده کرده است. کتاب ها با موضوع کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی از سبک تصویرسازی برای بازنمایی محتوا استفاده کرده اند. براساس نظر طراحان جلد، سبک بازنمایی تصویرسازی بیش از دیگر سبک ها در بازنمایی محتوا استفاده شده است. نتیجه گیری: نتایج نشان داد که استفاده مؤثر از شیوه و سبک بازنمایی درست نقش مهمی در بیان محتوای مناسب و به کارگیری نشانه های تصویری و زبانی در کتاب های علم اطلاعات و دانش شناسی دارند. همچنین نتایج نشان داد که شیوه بازنمایی محتوا در کتاب های علم اطلاعات و دانش شناسی مطلوب نیست؛ بنابراین متخصصان طراحان جلد کتاب های علم اطلاعات و دانش شناسی باید از شیوه ها و سبک های بازنمایی مناسب اطلاعات برای طراحی جلد کتاب های خود استفاده کنند.