بافت مسکونی

"ین مقاله، با جستاری کوتاه به بررسی مبانی نظری مرتبط با ایجاد مسکن سالم در یک محیط شهری پرداخته و سپس به طرح این موضوع می پردازد که افزایش تراکم جمعیتی و ساختمانی در کنار افزایش قیمت مسکن، به ویژه در شهرهای بزرگ، خانواده ها را به سکونت در مجتمع های آپارتمانی متراکم با زیربنای محدود و تاسیسات محله ای محدودتر سوق داده است. مقاله ضمن بررسی خصوصیات اصیل یک واحد مسکونی و یک محله شهری ایرانی، شرایط واحدهای مسکونی و محله های جدید را با مبانی نظری و شرایط مسکن ایرانی در مقایسه قرار می دهد. در مبانی نظری، ایجاد آن نوع از واحدهای مسکونی مورد توجه قرار می گیرد، که ضمن وجود محیطی آرام و آسایش بخش، دارای فضاهای باز و سبز کافی، همسایگان صمیمی و فاقد آلودگی های محیطی باشد. ادامه مقاله، ضمن بررسی محله های جدید مسکونی در شهرهای بزرگ ایران، تنها راه خروج از بحران زیستی در واحدهای مسکونی را توجه به برنامه ریزی اجتماعی، برنامه های توسعه شهری و منطقه ای و تقویت مدیریت شهری می داند. "

زمین به عنوان کالای غیرقابل بازتولید دارای ارزش غیرقابل انکاری است. یکی از اقدامات مهم شهرسازی که به واقع شهرسازی عملی نامیده می شود، تفکیک اراضی شهری است. آیا با مطالعه تجارب بافت های مسکونی سنتی در ایران و تجارب جهان در کوی های مسکونی جدید می توان الگویی بهینه از تفکیک اراضی به خصوص الگوی تفکیکی شطرنجی طراحی کرد؟ روش تحقیق در این پژوهش تحلیلی-تطبیقی است. هدف اصلی این پژوهش ارایه الگویی بهینه از تفکیک اراضی شهری و مدل مفهومی-عملیاتی جدید براساس تحلیل الگوهای تفکیک اراضی در جهان و ایران و مؤلفه های اصلی تأثیرگذار بر آنها است. نتایج به دست آمده از پژوهش نشان می دهد، الگوهای تفکیک اراضی شطرنجی که به صورت مکرر و رایج در توسعه های جدید مسکونی به کار می روند، خود سبب ایجاد مسایل عمده شده اند و مدل جدید ارایه شده می تواند جایگزین این الگو شود.

مدیریت مخاطرات در برنامه ریزی شهری اهمیت و جایگاه ویژه ای در کاهش حجم آسیب های طبیعی و تلفات انسانی دارد. ارزیابی آسیب پذیری شهرها در برابر این مخاطرات به عنوان عوامل تعیین کننده میزان خطر می تواند از ابعاد مختلف، به کاهش خسارات کالبدی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از وقوع چنین حوادثی منجر شود. مطالعه حاضر با هدف ارائه راهکارهایی برای کاهش آسیب پذیری بافت مسکونی منطقه 6 تهران در برابر زلزله، در دو مرحله صورت گرفت. در مرحله اول، بافت مسکونی از ابعاد آسیب پذیری (بنا، سکونتگاه، فیزیکی، اجتماعی و انسانی) بررسی شد. جامعه آماری این مرحله، سرپرستان خانوارهای منطقه 6 هستند که درمجموع 331 خانوار به نسبت ساختمان های مسکونی، با روش نمونه گیری طبقه بندی از محله های منطقه یادشده انتخاب و بررسی شدند. ابزار اندازه گیری در این مطالعه پرسشنامه است که روایی آن به کمک استادان و کارشناسان تأیید شد. پایایی مقیاس های آن 682/0 و 792/0 به دست آمد و محاسبه و تأیید شد. ارزیابی آسیب پذیری با تکنیک های فازی، و ارزیابی فضایی با تحلیل های فضایی میان یابی (کریجینگ) صورت گرفت. درنهایت، با استفاده از روش FUZZY AHP، میزان اهمیت عوامل به کاررفته تعیین، و میزان کل آسیب پذیری منطقه در پنج بعد آسیب پذیری مشخص شد. براساس نتایج پهنه بندی آسیب پذیری کل، محله های امیرآباد، نصرت، قزل قلعه، دانشگاه تهران و پارک لاله آسیب پذیری کم (6/0-73/0) و محله های شریعتی، آرژانتین-ساعی، بهجت آباد و گاندی آسیب پذیری متوسطی دارند (4/0- 6/0). یافته های پژوهش در مرحله دوم نشان دهنده قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدهاست. 22 کارشناس و استاد صاحب نظر، پرسشنامه این مرحله را مدنظر قرار دادند. درنهایت، با استفاده از مدل SWOT راهکارهای کاهش آسیب پذیری در منطقه ارائه شد. براساس نتایج پژوهش نیز راهبردهای تهاجمی مهم ترین راهبردهای شناسایی شده هستند.

موقعیت جغرافیایی و سابقه لرزه خیزی بسیاری از شهرهای ایران، از جمله تهران، توجه به موضوع آسیب پذیری از زلزله را در رشته ها و تخصص های گوناگون ملزم نموده است. برنامه ریزی شهری به دلیل ماهیت خود، این مسئله را در بافت های شهری مورد بررسی قرار می دهد. در همین راستا، پژوهش حاضر با بررسی و مطالعه متون و اسناد مرتبط با زلزله و نقش برنامه ریزی شهری در کاهش اثرات آن و همچنین برنامه ریزی بافت مسکونی و ابعاد و ویژگی های آن، به یک مدل عملیاتی برای سنجش میزان آسیب پذیری بافت های مسکونی منطقه شش تهران از زلزله دست یافته است. بر مبنای این مدل، معیارهای لازم به منظور بررسی میزان آسیب پذیری تعیین گردید. براساس معیارهای یادشده، منطقه شش تهران به تفکیک محله های مسکونی مورد بررسی قرار گرفت. سنجش میزان آسیب پذیری محلات مسکونی مورد بررسی، بر مبنای مقدار استخراج شده برای معیارهای ارزیابی و با استفاده از روش AHP صورت گرفت. در نهایت، اهداف، راهبردها و سیاست های لازم برای کاهش میزان آسیب پذیری با توجه به ضریب اهمیت های به دست آمده با استفاده از همین روش، به تفکیک محلات 17 گانه مورد بررسی تدوین گردید. براساس نتایج به دست آمده از بررسی ها و محاسبات انجام شده در پژوهش حاضر، اتخاذ راهکارهایی در پنج دسته شکل کلی بافت مسکونی (قطعه بندی، توزیع کاربری ها، همجواری ها و...)، فضاهای سبز و باز عمومی، شبکه دسترسی، تراکم جمعیت و کنترل و نظارت بر ساخت وساز می تواند در ارتقای ایمنی محله های منطقه شش در برابر زلزله مؤثر واقع شود.

امروزه بیشتر شهرها و جوامع سکونت گاهی در مکان هایی بنا شده اند که در معرض وقوع انواع سوانح طبیعی و یا به دلیل پیشرفت های تکنولوژی در معرض انواع سوانح انسان ساخت هستند از این رو،  توجه به مسائل کالبدی بافت های مسکونی در شهرها و تبیین مفهوم "تاب آوری"  و به تبع آن مقاوم سازی این بافت ها در مواجهه با حوادث و مخاطرات احتمالی اهمیت بسیاری دارد. قلمرو مطالعه حاضر،  بافت مرکزی شهر همدان که با جمعیت 55387 نفر و تعداد 13663 ساختمان مسکونی با مساحت 29722351 مترمربع می باشد. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش شناسی توصیفی تحلیلی مبتنی بر رویکرد مطالعات کالبدی-سازه ای است و شاخص های منتخب اسکلت ساختمان، جنس مصالح، ، تعداد طبقات، دانه بندی، قدمت ساختمان، نفوذ پذیری، کیفیت ابنیه و تعداد واحد استخراج می باشند.  برای کشف روند الگوها از ابزار رگرسیون و برای وزن دهی به لایه ها در داده های فضایی از روش خودهمبستگی فضایی استفاده شده است. همچنین برای بررسی توزیع فضایی اولویت بندی تاب آوری بافت مسکونی از روش خودهمبستگی فضایی موران(Anselin local Morans) در نرم افزار ArcGIS استفاده شده است. نتایج مکانی در پژوهش حاضر نشان می دهد که 22147924 مترمربع یعنی 52/74 درصد از کل مساحت که تعداد 7280 بلوک ساختمانی را در بر می گیرد در گروه تاب آوری نسبتاً کم تا غیرتاب آور قرار دارند که نیازمند برنامه ریزی سریع برای این بخش ها از بافت در شاخص های اسکلت ساختمان، نفوذپذیری، کیفیت ابنیه و قدمت ابنیه است.

برقراری یا بازیابی انتظام فضایی-کالبدی محله های شهر و حفظ هویت و شخصیت بافت ها، به ویژه بافت های مسکونی ایران، بدون آگاهی از عوامل مؤثر و میزان و چگونگی اثرگذاری هرکدام در شکل یابی محیط مصنوع، ناممکن به نظر می رسد. هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل نقش و اثر گونه شناسی قطعات مسکونی در شکل یابی مورفولوژی(ریخت شناسی)شهری است. روش تحقیق به لحاظ ماهیت کاربردی وبه لحاظ روش ،توصیفی از نوع پیمایشی است. در این راستا بافت هایی از شهر زنجان به عنوان نمونه موردی برای تحلیل و بررسی برگزیده شد. چالش اساسی در پژوهش، این است که آیا بناهای بافت قدیم شهر زنجان قابلیت دسته بندی و گونه شناسی را دار است و نیز چندگونه اصلی را برای شناسایی بناهای این بافت می توان برشمرد. بدین منظور ،پژوهش با استفاده از مطالعات اسنادی، ابتدا به تدوین چهارچوب نظری گونه شناسی و شکل شناسی می پردازد. در ادامه، به شرح کلی مورفولوژی بافت پرداخته و شاخص های مورفولوژی در بافت قدیم ،جهت گیری عمومی بناهای مسکونی، عناصر کالبدی و اجزای آن به تفکیک نام و کاربرد آن ها در بافت های شهری مورد مقایسه قرار گرفت و درصورتی که نحوه این تأثیر موردتوجه قرار گیرد، شکل محیط مصنوع تا حدود زیادی قابل کنترل و هدایت خواهد بود. نتایج حاصل نشان داد، که گونه های مختلف مسکن در تعیین و شکل دهی حوزه های مورفولوژیک سطح شهر نقشی مؤثر داشته و انتظام فضایی بافت های شهری را تحت تأثیر قرار می دهند ،به طوری که با تغییر گونه بناهای مسکونی شکل بافت شهری دچار دگرگونی می شود و درصورتی که نحوه این تأثیر موردتوجه قرار گیرد،شکل محیط مصنوع تا حدود زیادی قابل کنترل خواهد بود

سکونت گاه های انسانی همواره آسیب های جبران ناپذیری ناشی از وقوع مخاطرات طبیعی به خصوص زلزله می پذیرند در این باره در راستای کاهش اثرات زلزله به عنوان قلب مخرب بافت های فرسوده شهری، توجه به رویکرد تاب آوری به عنوان الگویی جهت کاهش آسیب و افزایش راندمان افراد و ساختمان های موجود در سطح این بازه از بافت ها ارائه می گردد. در این پژوهش به دنبال ارزیابی تاب آوری کالبدی شهر جهرم در برابر خطر زلزله با هدف شناسایی بافت های فرسوده در این شهر هستیم که با رویکردی توصیفی - تحلیلی ، مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و بررسی های میدانی ، سعی دارد تا آسیب های ناشی از وقوع این فرآیند را بررسی و تحلیل نماید. در این بین برای بررسی وضعیت تاب آوری شهر جهرم با هدف شناسایی بافت های فرسوده از روش (Hot Spot ) از ابزار cluster & outlier analysis از مجموعه ابزار های موجود در Spatial Statistics Tools مربوط به نرم افزار ArcGIS استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهدکه: 200696 متر مربع یعنی 19/77 درصد از مساحت کل بافت با سطوح ایمنی 0/01 و در اولویت کاملا ناایمن است قرار دارند همچنین نتایج مدیریت بهینه بافت مسکونی در برابر خطر زمین لرزه به این صورت است که 200696 متر مربع یعنی 19/77درصد از مساحت کل بافت با سطوح ایمنی 0/01 و در اولویت کاملا ناایمن است قرار دارند که بیشترین سهم از ساختمان ها را به خود اختصاص داده است.واژگان کلیدی: تاب آوری، ایمنی، بافت مسکونی، جهرم، hot spot