امام حسین علیه السلام

تعارض گزارش های آماری در بررسی های تاریخی، یکی از مسائل دانش تاریخ و به ویژه تاریخ نگاری است. این مسئله زمانی اهمیت خواهد یافت که گزارش های آماری فراوانی از یک رویداد در دسترس باشد. درباره حادثه کربلا، گزارش های آماری فراوانی در منابع یافت می شود. یکی از این گزارش ها، شمار زخم های امام حسین علیه السلام است. براساس استقرای نویسنده، حدود چهارده گزارش آماری در این زمینه ثبت شده است که سازگاری آنها با یکدیگر دشوار است. نویسنده در این مقاله سعی می کند با استفاده از روش تاریخ گذاری گزارش و تفکیک گزارش های زخم از گزارش های پارگی لباس، تعیین لباس امام علیه السلام در صحنه نبرد، بررسی تطبیقی روایت های شیخ مفید، ابن اعثم و خوارزمی از لحظات پایانی زندگانی امام حسین علیه السلام و بازسازی صحنه نبرد با تکیه بر روایت شیخ مفید، به گزارش آماری صحیح نزدیک شود.

امام حسین(ع) و نهضت عظیم ایشان انقلابی در عالم ایجاد کرد که مسیر تاریخ بشری را تغییر داد، انقلابی که تمام ابعاد بشری تحت تاثیر آن قرار گرفت. ادبیات یکی از همان ابعادی است که این نهضت بر آن تاثیر گذاشت و آن را به عنوان یکی از عوامل تاثیر گذار نهضت همراه خود ساخت. شریف رضی یکی از ادبای شاخص ادبیات شیعی است که توانست با آثار علمی و ادبی خود یاری رسان این نهضت حسینی باشد. ولی آنچه هدف این پژوهش بوده، این است که شریف رضی چه میزان از شعرش را در راستای نهضت حسینی و زنده نگه داشتن یاد امام حسین (علیه السلام)، عاشورا و کربلا قرار داده است.برای رسیدن به پاسخ این سوال از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده است. در پایان این نتیجه حاصل شد که تمام اشعار شیعی شریف رضی در رثای امام حسین (ع) و ذکر مصیبتهای ایشان سروده شده و توانسته است به خوبی این نهضت را یاری نماید.

در میان گزارش های مورخان و محدثان اخبار عاشورا، گزارش های شیخ صدوق از این واقعه از آن رو شایان مطالعه و بررسی است که عمدة گزارش برجای مانده از مقتل وی، مبتنی بر اخبار امامان معصوم علیه السلام، به ویژه امام صادق علیه السلام ، است. پژوهش حاضر پس از ارائة شرح کوتاهی از زندگی و شخصیت علمیِ شیخ صدوق، به نقد و واکاویِ سندی و محتوایی خبری طولانی از امام صادق علیه السلام در بارة واقعة عاشورا از ابتدا تا فرجام آن، می پردازد. شیخ صدوق این روایت را در مجلس سی ام کتاب «الامالی» خود از محمدبن عمر بغدادی و او از کتاب ابوسعید حسن بن عثمان بن زیاد تُسْتَری نقل کرده است. نتیجة بررسیِ سند این روایت حاکی از آن است که حسن بن عثمان بن زیاد تستری که این خبر از کتاب او نقل گردیده - نزد اندیشمندان شیعه توثیق نشده و در منابع رجالیِ اهل سنت، به جعل حدیث و نسبت دادن احادیث دیگران به خود، متهم است. بررسیِ محتواییِ این خبر، اشکالات و کاستی هایی را می نمایاند که انتساب این روایت را به امام صادق علیه السلام ، دشوار می سازد. افزون بر این، برخی از اخبار دیگر دربارة این واقعه نیز که در مجالس دیگر کتاب مزبور آمده، نقد و بررسی شده است.

عنصر تبلیغ نقش مهمی در معرفى، نشر و حراست اصول و مبانى هر مکتب، مذهب، حزب و گروهی در طول تاریخ ایفا کرده است. یکی از اصول رسالت پیامبران و اوصیای آنها نیز تبلیغ دین بوده و خط اصلی برنامه آنها را تشکیل می داده است. امام حسین علیه السلام هم با توجه به نقش عنصر تبلیغ و بیدارگری در اصلاح جامعه و خنثاسازی توطئه های دشمن، آگاه کردن جامعه را در دستور کار خود قرار دادند. ایشان و اهل بیتشان، به ویژه در طول قیام عاشورا، با به کارگیری شیوه های متنوعی به تبلیغ دین اسلام پرداختند. در این میان، بارزترین اقدام تبلیغی ایشان، سخنرانی و احتجاج با مخالفان خود در اماکن گوناگون بود. در این سخنان، ایشان از شیوه های تبلیغی متعدد استفاده کردند. یکی از این شیوه های تبلیغی به کارگیری فنون روان شناختی است که این پژوهش درصدد بررسی آن است. هدف این پژوهش الگوبرداری از فنون روان شناختی امام حسین علیه السلام و اهل بیت ایشان در امر تبلیغ است. روش این پژوهش گردآوری اطلاعات به صورت استنادی و به شیوة توصیفی تحلیلی است. این نتیجه به دست آمده است که امام حسین علیه السلام و اهل بیتشان 9 فن روان شناختی را در سخنانشان به کار برده اند که عبارتند از: تکرار، انتقال، تصدیق، مقایسه، تحقیر دشمن، تکریم و تشویق دوست، مخاطب شناسی، تحریک عواطف، و جلب توجه مخاطب.

در پژوهش حاضر با روش تحلیل اَسنادی، اهداف، اصول و روش های تربیت اخلاقی از دیدگاه امام حسین7بررسی شده است. جامعه آماری، همه منابع دست اوّل (آثار مربوط و منتسب به حضرت سیدالشهداء7) و منابع دست دوم یعنی منابع غنی اسلامی و احادیث و روایات و اقوال منقول از آن حضرت است که در کتاب ها، پایان نامه ها، نشریات و پژوهش های مرتبط با موضوع موجود بوده است. نمونه گیری به شیوه هدفمند انجام شده و استفاده از منابع یادشده نیز برهمین اساس بوده است. همچنین ابزار پژوهش فیش برداری بوده و یافته های حاصل از پژوهش تحلیل شده اند که عمده ترین نتایج این تحلیل عبارت اند از: 1. اهداف تربیت اخلاقی از منظر امام حسین7شامل سه هدف: رضای الهی، احیای حقیقت وجودی انسان و احیای معاد و روز حساب است؛ 2. اصول تربیت اخلاقی از منظر امام حسین7شامل هشت اصل مروّت، زهد، محبت، اخلاص و خدامحوری، حرّیت، کرامت، عزت و تحذیر و ترغیب است؛ 3. روش های تربیت اخلاقی از منظر امام حسین7شامل بیست و سه روش است که براساس اهداف و اصول به دست آمده، به تفکیک، استخراج و ارائه شده است؛

ضرورت و اهمیت اعتبارسنجی اخبار مربوط به امامان معصوم علیهم السلام، به ویژه در منابع شیعی، برکسی پوشیده نیست. مقاله پیش رو، بررسی اعتبار اخبار بخش «امام حسین علیه السلام» در کتاب «اثبات الوصیه» (منسوب به مسعودی) است که با توجه به عدم ذکر اسناد بیشتر اخبار در این کتاب، از جمله اخبار این بخش، به پی جویی عین یا مشابه اخبار در دیگر کتاب های تاریخی و حدیثی پرداخته است. ازآنجاکه اعتبارسنجی اخبار تنها شامل بررسی اسناد آنها نمی شود، به بررسی محتوایی اخبار نیز توجه شده است، هرچند این توجه وجهه همت مقاله قرار نگرفته است. این بررسی نشان می دهد با اینکه اخبار این بخش بدون ذکر سند بیان شده، اما عین یا مشابه بیشتر آنها در دیگر کتاب های تاریخی و حدیثی یافت می شود. تصویر کلی، که این کتاب از امام حسین علیه السلام ارائه می دهد، تصویری ماورایی و بدون توجه به جنبه مادی و تاریخی زندگی ایشان است. این تصویر، حتی در ارائه حادثه خونبار عاشورای 61 هجری نیز دنبال شده است. در خصوص علت عدم ذکر اسناد، به نظر می رسد مؤلف این کتاب، علاقه وافری به نقلِ مضمون اخبار داشته است.

پانزدهمین جلسه از پیوسته نشست های علمی سید مرتضی (ره) با همکاری مجلّه دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث روش شناسی و نتایج کتاب «تحوّل گفتمان در گزارش واقعه کربلا» را موضوع خود قرار داد. در این نشست، جمعی از طلّاب و دانشجویان رشته های مرتبط با قرآن و حدیث و تاریخ اسلام حضور داشتند. این نشست که دبیری آن را آقای محمّد جدیدی عهده دار بود، روز دوشنبه ۳۰ فروردین ۱۴۰۰ به صورت مجازی و برخط ارائه گردید. نویسنده کتاب خانم دکتر «سیده رقیّه میرابوالقاسمی» در این نشست ابتدا به انگیزه خود از تألیف کتاب اشاره کرده و سپس گزارشی از نگاشته خویش ارائه کرد. این کتاب، افزون بر مقدّمه، شش فصل دارد که عبارتند از: «مبانی پژوهش»، «نخستین گفتمان های گزارش واقعه کربلا»، «سنخ شناسی گفتمان گزارش واقعه کربلا در آثار فارسی»، «توده گرایی تشیّع امامیه و نسبت آن با تحوّل گفتمان گزارش واقعه کربلا»، «رویکردهای اعتقادی به منزلت قدسی اهل بیت^ و نسبت آن با تحوّل گفتمان» و «رشد و گسترش تصوّف و نسبت آن با تحوّل گفتمان گزارش واقعه کربلا». بخش پایانی کتاب به جمع بندی مطالب، ذکر منابع و مآخذ، نمایه «آیات و روایات»، «اَعلام»، «موضوعات»، «کتاب ها» و «مکان ها» اختصاص دارد. کتاب «تحوّل گفتمان در گزارش واقعه کربلا» برای نخستین بار در سال 1394 توسّط انتشارات سمت منتشر و موفّق به دریافت جایزه دعبل شد. نوشته پیش رو در دو بخش، ابتدا محتوای کتاب را به صورت خلاصه بیان کرده و سپس گزارشی از این نشست ارائه می کند.

امروزه علیرغم پیشرفت های پزشکی و سرعت روزافزون آن، توجه به دعا و نیایش در کنار مراقبت های درمانی، به عنوان یک فعالیت معنوی، حس آرامش را در انسان متبلور می سازد. وجود استرس و تنش های فراوان در خصوص بیماران، بهره مندی آنان را از سرمایه های معنوی به مثابه طب تلفیقی برای ایجاد تعادل، افزایش سطح تاب آوری روان شناختی و مقابله با بیماری نمایان تر کرده است؛ زیرا در شرایط درد و رنج مریضی، توجه نفس به مبدأیی که بتواند او را رهایی بخشد، شدیدتر است. پژوهه پیش رو، با استفاده از داده های کتابخانه ای و اسنادی به روش توصیفی - تحلیلی، به بررسی سیره نیایشی امام حسین علیه السلام و نقش دعا برای ارتقای سلامت بیماران به عنوان یک فرایند شفابخش در رویه های درمانی می پردازد. این پژوهش با رویکرد کیفی و با هدف بازنمایی راهبردهای معطوف به ملاحظه «معنویت» در کنار استفاده از درمان های پزشکی، نشان می دهد با بهره مندی از این ظرفیت، برآیندهای سلامتی همچون کیفیت زندگی و علائم و عملکردهای زیستی – روانی ارتقاء می یابد. در مراقبت های کل نگر، توجه به هویت انسانی و گرایش های درونی بیمار، نظیر نقش نیایش و استعانت از قدرت لایزال الهی برای دور شدن از آلام روحی، و محرکی برای ایجاد پاسخ های سایکولوژیک و فیزیولوژیک تلقی می گردد که می تواند علاوه بر امکان استجابت و شفای از بیماری، با تأثیرات مثبت روان شناختی و انگیزشی بر فرد بیمار، در تسهیل روند درمان و بهبود شاخص های آن به طور محسوسی نتیجه بخش باشد.

از مباحث مطرح درباره امام حسین ات و واقعه عاشوراء مشروعیت عزاداری و گریه برآن حضرت و شبهات و اشکالات واردشده از سوی وهابیت بر شیعه دراین زمینه است. این پژوهش به شیوه اسنادی و نیز روش تحلیلی- توصیفی» تلاش دارد فطری بودن گریه و سوگواری در منطق عقل و نقل را به صورت تلفیقی بررسی کرده و مباحث مرتبط با موضوع گریه برامام حسین نله را به صورتی جزئی تر بیان کند. برای بررسی فطری بودن عزاداری و نیز موضوع تفاوت در نوع عزاداری ها به ویژه از دیدگاه علمای اهل سنتء ابندا مطابق بودن عزاداری و گریه با فطرت یا همان نفس الامر وجودی انسان هاء ثابت شده و سپس علت این تفاوت در عزاداری ها در عین یکسان بودن امر فطرت» تبیین شده است. بررسی ها نشان می دهد بنابر منابع روایی اهل سنت. عزاداری به صورت عام. و برامام حسین لته به صورت خاص» عملی مشروع است . همچنین در این نوشتار با استفاده از روایات و با تمسک به سیره عقلاءء سبک های عزاداری بررسی و موارد مجاز بیان شده است.