آداب‏ علم

تاکید بر هم جوشی علم و فناوری، جامعه و طبیعت، بین، فرا و چند رشته ای بودن تولید دانش و ناسودمندی تمایز بین پدیده ها و علوم انسانی و غیرانسانی (طبیعی) و دیگر تمایزات و دو گرایی های رایج در جامعه شناسی و مطالعات علم و فناوری، مهم ترین مختصات و ویژگی های جامعه شناسی علم بعد از مرتن و کوون یا جامعه شناسی علم فناوری است. در این نوع جامعه شناسی، کار اصلی علم فناوری خلق شبکه های بزرگتر، قوی تر و مفصل تر از طریق فرایند اجتماعی - فیزیکی ترجمه و تحویل است. این کارکرد در واقع، تجلی شرایط حاکم بر روانه ها و سیاست های تولید، توزیع و مصرف علم فناوری، به ویژه علم فناوری های نوین (مثل بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی، نانوبیوتکنولوژی و تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات) در دانشگاه ها و موسسه های پژوهشی کشورهای شمال یا توسعه یافته است. این مقاله فرایند تکوین و امواج فکری جامعه شناسی علم به عنوان زیر شاخه ای مهم و تا حدودی جدید از جامعه شناسی و تحولات آن را بعد از رابرت کینگ مرتن (2003-1910) و تمس ساموئل کوون (1996-1922) به طور کلی مرور کرده و بر نظریه کنشگر - شبکه (ANT)، به مثابه رویکردی تلفیقی، کارا، مسلط و روبه رشد تاکید می کند. از سوی دیگر، این مقاله به طور خلاصه به درس های بالقوه چنین تحولاتی بر سیاست های تولید، توزیع و مصرف علم فناوری در دانشگاه ها و دیگر مراکز مرتبط در ایران، به عنوان یک کشور در حال توسعه (جنوب) می پردازد

امروزه تولید علم یکی از وظایف و رسالت های مهمی است که بر دوش دانشگاه ها گذاشته شده است. «رابرت مرتن» رفتار اخلاقی را (هنجارها) ذات علم می داند و اقتدا به آنها را برای تحقق اهداف نهادی علم مفید قلمداد می کند. بدین منظور، پژوهش حاضر به دنبال بررسی میزان پایبندی اعضای هیئت علمی به هنجارهای علمی و سوگیری های ضدهنجاری، با الهام از تئوری مرتن و میتروف انجام شده است. برای نیل به هدف تحقیق، این پرسشنامه بر روی 460 دانشجوی تحصیلات تکمیلی در رشته-های تحصیلی مهندسی برق-کامپیوتر، مهندسی مکانیک و شیمی؛ و در سه دانشگاه تهران، تربیت مدرس و شهید رجایی اجرا شده است. داده های تحقیق پس از جمع آوری با استفاده از نرم افزارSPSS مورد تحلیل قرارگرفته است. اعتبار پرسشنامه با استفاده از تحلیل عاملی بررسی و سه عامل استخراج گردید. این عوامل بر روی هم 02/36 درصد کل واریانس متغیرها را تبیین می کنند که نشان می دهد این ابزار تا حدودی از روایی کافی برخوردار است. پایایی پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ محاسبه و برابر با 79/0 حاصل شد. دانشجویان تحصیلات تکمیلی فنی-مهندسی دانشگاه های مورد مطالعه، به این باور هستند که دانشمندان و محققین اغلب از هنجارهای علم تبعیت می کنند. اما با توجه به نتایج آماری، مقادیر بدست آمده از ضدهنجارهای علم نیز قابل ملاحظه است. از طرفی بین نظرات دانشجویان رشته های تحصیلی مهندسی برق- کامپیوتر، مهندسی مکانیک و شیمی در پیروی از هنجارهای علم و ضدهنجارهای علمی اساتید تفاوت قابل ملاحظه ای دیده شد. میانگین نمرات دانشجویان شیمی در پیروی اساتید از هنجارهای علمی نسبت به سایر رشته ها کمتر است.