امام جماعت

مسجد به عنوان اصیل ترین نهاد فرهنگی برخاسته از اندیشه دینی، ظرفیت های تاریخی و تمدنی فراوانی در دستیابی به اهداف فرهنگی نظام اسلامی دارد. در صورت سیاست گذاری و توجه مناسب به این ظرفیت و محوریت یافتن آن در فعالیت های فرهنگی و اجتماعی، امکان پاسخ گوئی به بسیاری از مسائل و مشکلات فرهنگی از این طریق فراهم خواهد شد. ما در این تحقیق به دنبال واکاوی عوامل موثر بر موفقیت امام جماعت در نظام فرهنگی مسجدمحور از دیدگاه مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای(مدظله العالی) هستیم. در نظام فرهنگی مسجدمحور، شکل دهی به باورها، عادات و کنش های اجتماعی با محوریت مساجد و با توجه به کارکردهای آن صورت می پذیرد. لذا با استفاده از روش تحلیل مضمون بیانات و پیام های معظم له پیرامون امام جماعت در مساجد بررسی و مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر استخراج و صورت بندی شده اند. مضامین فراگیر استخراج شده شامل ضرورت حضور امام، نقش امام، نگرش امام، وظایف امام و موانع ایفای شان توسط امام خواهد بود که در ادامه به تبیین مضامین سازمان دهنده ذیل هر یک از مضامین فراگیر خواهیم پرداخت. در صورت ایفای نقش و موفقیت امام جماعت در مسجد می توان امیدوار بود کارکردهای مسجد احیا شده و مسجد بتواند نقش محوری خود در نظام فرهنگی را به خوبی ایفا نماید.

این مطالعه با هدف بررسی مؤلفه های افزایش میزان شرکت کنندگان در نمازهای جماعت میان بسیجیان شهر کرمانشاه انجام گرفت. روش مطالعه توصیفی تحلیلی می باشد. جامعه آماری کل اعضای فعال بسیج شهر کرمانشاه است که طبق آمار معاونت بسیج علمی سپاه حضرت نبی اکرمn کرمانشاه برابر223.565  می باشند. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه توأم با مصاحبه و جهت تحلیل داده ها از آزمون های ضریب همبستگی پیرسون، آزمون مقایسه میانگین ها و برای برآورد مدل پژوهش از رگرسیون چندمتغیره به شیوه گام به گام استفادهشد. نتایج حاصل از ضریب همبستگی پیرسون نشان می دهد که مؤلفه هایی مانند جامعه پذیری مذهبی (45/0)، میزان پاداش دهی (24/0)، ویژگی های امام جماعت (33/0)، زمان نماز (36/0) و کیفیت نمازخانه (33/0) دارای رابطه معناداری با افزایش میزان شرکت کنندگان در نمازهای جماعت در شهر کرمانشاه می باشند. نتایج حاصل از رگرسیون چندگانه به شیوه گام به گام نشان می دهد که مؤلفه هایی مانند میزان جامعه پذیری مذهبی، میزان کیفیت مکان نمازخانه، مناسب بودن زمان نماز، ویژگی های امام جماعت و میزان پاداش دهی به ترتیب میزان اهمیت در تبیین متغیر وابسته وارد معادله شده اند و روی هم رفته توانسته اند 58 درصد از تغییرات درونی متغیر وابسته (میزان شرکت در نمازهای جماعت) را تبیین و پیش بینی نمایند.

برای دستیابی مساجد به جایگاه راهبردی و واقعی خود در جامعه، پرداختن به منابع انسانی مسجد یعنی کسانی که وظیفه اداره مسجد را برعهده دارند، دارای اولویت اساسی است. مهم ترین رکن مدیریتی مسجد، امام جماعت آن است. دراین راستا، مقام معظم رهبری می فرمایند: «امام جماعت مدیر طبیعی مسجد است». با وجود این اهمیت، متأسفانه تعریف کامل و درستی از امام جماعت طراز، وجود ندارد، نیازمندی های لازم برای امامت در مسجد طراز اسلامی تعریف نشده است و مراجع متولی مسجد از خلأ جدی در داشتن یک چارچوب مناسب برای جذب، آموزش و توانمندسازی ائمه جماعت رنج می برند. باتوجه به این توضیحات، هدف اصلی این پژوهش، طراحی چارچوب سابقه موفقیت امام جماعت مسجد است. در این پژوهش داده های مصاحبه با 20 تن از ائمه جماعت موفق با کمک روش تحلیل مضمون و با استفاده از نرم افزار MAXQDA تحلیل شد. درنهایت، چارچوب سابقه موفقیت امام جماعت مسجد مشتمل بر 7 بعد، 46 مؤلفه و 174 شاخص استخراج شد. ابعاد اصلی سابقه موفقیت ائمه جماعت شامل شایستگی ها، ویژگی های شخصی، تجربه، دانش، محرک ها، فضائل و زمینه ها هستند.

نام مسجد یادآور بندگی در برابر پروردگار متعال است. مسجد ، جایگاه سجده است و سجده اوج عبادت و بندگی انسان برای خدا: السُّجودُ مُنتَهَی العِبَادَه مِن بَنی آدَم. مسجد نمونه اسلام عهده دار نقشهای مهمّی در عرصه های عبادی، تربیتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی است. اسلام به عنوان کاملترین دین و با نظام جهان شمولی که دارد اساس الگو سازی را در بخش های مختلف ارائه کرده است که مهمترین و جامع ترین الگو را در فرهنگ سازی مسجد قرار داده است. یکی از نقش های اصلی و محوری مسجد آن است که زمینه را برای عبادت خالصانه و پر جمعیت فراهم کند تا مؤمنان در آنجا با پرداختن به نماز و دعا، با خداوند متعال به معنای واقعی کلمه اُنس بگیرند. هر اندازه مسجد در ایفای این نقش حیاتی موفق و قوی عمل کند، به مسجدی که قرآن و سنت آن را ترسیم نموده، یعنی «مسجد نمونه» نزدیکتر است. ائمه معصومین (علیهم السلام) در سخنان خویش مسجد را آشیانه و پناهگاه مؤمن بر شمرده اند که انسان در آن جا از اضطراب فاصله گرفته و به آرامش دست می یابد امام صادق (ع) به مسلمانان سفارش می کردند که به هنگام مواجهه با مشکلات دنیوی، به نماز و مسجد پناه ببرند. در اهمیت مسجد همین بس که خداوند می فرماید من کره ی زمین را که خلق کردم، ابتدا مسجدالحرام را برای عبادت قرار دادم. «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّهَ مُبَارَکًا وَ هُدًی لِّلْعَالَمِینَ» (آل عمران، ۹۶) پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم در بدو ورود به مدینه اولین کاری که انجام دادند، ساختن مسجد بود. در قبا مسجد ساختند، بعد از ورود به مدینه هم مسجد ساختند.

نقش و تأثیر روحانیت در تحقق کارکردهای مسجد، در زمان ها و مکان های مختلف، فراز و نشیب هایی داشته است. از جمله دلایل این مسئله، عدم تعریف نقش مدیریتی اقشار مختلف مردم، از جمله روحانیون، در مساجد بوده است. این خلأ موجب شده است تا نقش امام جماعت در زمینه هر یک از کارکردها و مصادیقشان مشخص نباشد و او نتواند به درستی به وظایف خویش عمل کند. محقق از میان کارکردهای چندگانه مسجد، کارکرد مهم فرهنگی را انتخاب کرده و نقش مدیریتی امام جماعت را در تحقق این کارکرد بررسی نموده است.یافته های این تحقیق نشان می دهد که امام جماعت به عنوان مدیر عالی مسجد، در تحقق کارکرد فرهنگی نقش بسیار تأثیرگذاری دارد؛ هم به علت مدیریت او بر کل مسجد، که عملکرد او بر همه بخش های مسجد، از جمله کارکردها، تأثیرگذار خواهد بود؛ و هم از حیث ضرورت ورود او در کارکرد فرهنگی، که به صورت خاص و ویژه بر آن تأثیر خواهد گذاشت. روش تحقیق، از حیث ماهیت کیفی، از حیث هدف کاربردی، از جهت جمع آوری اطلاعات از نوع کتابخانه ای، و از حیث تجزیه و تحلیل، توصیفی تحلیلی است.

این پژوهش با هدف ساخت پرسشنامه اولیه موفقیت امام جماعت مسجد براساس منابع اسلامی انجام شد. بر این اساس روش پژوهش، روش تحلیل محتوا و روش پیماشی بود که پنجاه نفر از ائمه جماعت موفق به صورت تصادفی با روش خوشه ای انتخاب شدند. برای بررسی روایی محتوا، مؤلفه ها و گویه های پرسشنامه از نظر شش نفر از کارشناسان متخصص در نماز و تبلیغ و کارشناسان روان شناسی استفاد شد که محاسبه ضریب کندال نشان دهنده میزان توافق کارشناسان خبره در مورد موافقت گویه ها با مستندات اسلامی و نحوه دلالت آنهاست. جهت محاسبه روایی این پرسشنامه، همبستگی هر گویه با نمره کل محاسبه و گویه هایی تأیید شد که همبستگی بالایی 3/0 با نمره کل دارند؛ همچنین برای بررسی اعتبار پرسشنامه، ضریب آلفای کرونباخ 83/0 و همبستگی بین دونیمه پرسشنامه محاسبه شد که نتایج نشان دهنده اعتبار بالای پرسشنامه می باشند.

نمازجماعت از جمله  مناسکی است که در عین این که در تقرب انسان به خداوند اثرگذار است، دارای بعدی اجتماعی بوده که موجب قدرت اجتماعی و اتحاد میان مسلمانان می شود. یکی از ارکان نمازجماعت، وجود امامی است که مأمومین به آن اقتدا کنند. شارع مقدس شرایطی را برای امام جماعت تعیین کرده است که از جمله ی آن شرایط که قریب به اتفاق فقهای متأخر آن را شرط می دانند، «شرطیت عدالت» است. با بررسی که صورت گرفت مشهور متأخرین «شرطیت عدالت» در امام جماعت را ثابت دانسته اند، لکن ادله ایشان قاصر از اثبات این مدعا است و به جهت ادعای اجماع، فقها کمتر به این موضوع پرداخته و کلام ایشان به ذکر اجماع و بیان روایاتی خلاصه شده است، لکن نقد و بررسی تفصیلی ادله و اثبات این فرضیه حداقل موجب کمتر شدن وسواس برخی از متشرعین در احراز این شرط شده و در نتیجه موجب رونق بیش از پیش نمازجماعت می شود.

یکی از مهم ترین مناصب اجتماعی مسأله امامت در نمازهای جماعت است. مشهور فقها برای امام جماعت شرایطی را بیان کرده اند که عبارتند از : مسلمان بودن، مرد بودن، بالغ بودن، عاقل بودن. اکثرفقها در این شرایط، اتفاق نظر دارند. اما یکی از شرایط اختلافی، مسأله فسق امام جماعت است. یعنی شخصی که مرتکب فسق  شود آیا می تواند امام جماعت واقع شود؟ فقها در این مورد اختلاف دارند. فقهای امامیّه فاسق نبودن را  اصلی ترین شرط می دانند. اما فقهای عامه، عده ای، به طور مطلق امامت فاسق را ممنوع و برخی دیگر مطلقا جایز می دانند. عده ای دیگر بین فسق قطعی و مشکوک و نیز فسق قابل توجیه و غیر قابل توجیه تفاوت قائل شده اند. دیدگاه و أدلّه فقها  مورد تحلیل و بررسی تطبیقی قرار خواهد گرفت و به طور کلی این نتیجه حاصل خواهد شد که از منظر نوع فقهای مذاهب اسلامی امامت فُسّاق  صحیح نخواهد بود