استراتژی انرژی

روسیه جدید با استفاده از انرژی بهعنوان یک سلاح درپی بازسازی امپراتوری خود است. از سال 2004 یک مدل اقتصادی توسط دولت روسیه اعلام شده است. این مدل «عقلایی شدن» نامگذاری شده و توسط دولت پوتین به مرحله اجرا در آمده است. کارشناسان معتقدند این نوع جدیدی از سرمایه داری دولتی است که توسط دولت روسیه اجرا میشود. گسترش مالکیت دولتی به ویژه صنعت نفت را در بر می گیرد که با مصادره اموال شرکت یوکوس و خرید شرکت سیب نفت توسط گازپروم، گسترش یافت. دولت روسیه شرکت های خارجی را از خرید هر نوع سهام در صنعت انرژی این کشور منع کرده و این امکان را برای شرکت گازپروم فراهم کرده است تا با خرید و کنترل شبکه انرژی روسیه به بازوی مهم اقتصادی دولت تبدیل شود. گازپروم اهرم قدرتمند دولت در مدیریت اقتصادی - سیاسی داخل روسیه و هم در بازارهای جهانی انرژی است. مقاله پیش رو با بررسی سیاست های داخلی و بین المللی روسیه در حوزه انرژی، واکاوی نقش گازپروم در روند تحولات سیاسی – اقتصادی این کشور و نقش آفرینی این شرکت در معادلات بین المللی برای فدراسیون روسیه را مورد توجه قرار می دهد.

بازار جهانی انرژی، به خصوص انرژی های تجدیدناپذیر در دهه های اخیر شاهد تحولات شگرفی بوده است. قسمت اعظم منابع نفت و گاز متعارف در اختیار شرکت های ملی نفت است که دلالت های مهمی برای بازارهای انرژی دارد. NOC ها علاوه بر بیشینه سازی سود ، بازتوزیع ثروت نفت در جامعه، دیپلماسی انرژی، امنیت انرژی و توسعه اقتصاد ملی را دنبال می کنند. این اهداف باعث می شوند تا عملکرد اساسی NOCها که حفاظت از ثروت ملی است، تحت تأثیر قرار گیرد. لذا ایجاد سازوکارهایی برای حفظ توازن میان این اهداف تجاری و غیرتجاری به منظور ایجاد بهترین عملکرد در طولانی مدت به عنوان یکی از مهمترین دغدغه های این شرکت ها به شمار می آید. با توجه به افزایش مصرف انرژی در کشورهای تولیدکننده نفت و گاز و افزایش مخارج رفاهی دولت های آن ها، به نظر می رسد NOCهای عمده در خلیج فارس و روسیه و آمریکای جنوبی برای تدوام سرمایه گذاری کافی جهت پوشش دادن افزایش تقاضای نفت در ایالات متحده، چین و اقتصادهای نوظهور در آسیا و نقاط دیگر با مشکلات جدی مواجه شوند. به نظر می رسد که مطالعه و بررسی امکان ورود به بخش پایین دستی صنعت در سطح بین المللی باید به عنوان یکی از مهم ترین دغدغه های شرکت ملی نفت ایران مطرح باشد. چرا که علاوه بر کسب منافع اقتصادی، می تواند به عنوان اهرمی برای جلوگیری از ایجاد فشارهای بین المللی نیز تلقی شود.

    امروزه ایران برای تحقق استراتژی انرژی در تعامل سازنده خود با روسیه ، برای حداکثر سازی قدرت ملی و کاهش تهدیدات امنیتی برنامه ریزی می کند. در شرایط فعلی ، این استراتژی همواره متاثر ازعوامل بین المللی و تا حد زیادی به نوع نگرش متفاوت ایران و روسیه در آسیای مرکزی و قفقاز وابسته می باشد. این نوشتار ضمن بیان جایگاه انرژی ایران و روسیه، تلاش می کند تا موانع تاثیر گذار این عرضه را تشریح کند. دیدگاه متفاوت ایران و روسیه به جمهوری های مسلمان نشین، بنیادگرایی اسلامی، نبود اتصالات جاده ای و ریلی و اختلافات قومی و نژادی در آسیای مرکزی و قفقاز از موانع عمده برقرار ارتباط انرژی ایران و روسیه است. از طرفی تهدیدات ناشی از استراتژی بازیگران فرا منطقه ای مانند اروپا و ایالات متحده آمریکا در عرصه منابع انرژی و اقتصادی منطقه برروابط ایران و روسیه در حوزه ژئوپلتیک انرژی تاثیر می گذارد. بنابراین این سوال مطرح خواهد بود که میزان خطرات ناشی از گسترش بی ثباتی و ناامنی و تهدیدات سیاسی امنیتی در آسیای مرکزی و قفقاز و بازیگران فرامنطقه ای چه تاثیری بر استراتژی انرژی برای ایجاد ارتباط با روسیه خواهد گذاشت ؟ این مقاله بر پایه کدهای ژئوپلتیکی، در استراتژی انرژی به تهدیدات موجود در سه سطح جهانی، منطقه ای و ملی و نیز میزان تاثیر گذاری هریک از آن ها را در روابط ایران با روسیه برای تنظیم یک استراتژی مناسب انرژی می پردازد.