قیمت فرآورده های نفتی

این مقاله علاوه بر بررسی رابطه بلندمدت بین مصرف فرآورده های نفتی و تولید ناخالص داخلی در چارچوب مدل سمت عرضه، به بررسی نحوه تأثیرگذاری آزادسازی قیمت فرآورده های نفتی بر تولید ناخالص داخلی و مصرف این فرآورده ها در چارچوب مدل سمت تقاضا طی دوره زمانی (1385-1350) برای ایران می پردازد. تکنیک اقتصادسنجی استفاده شده در این پژوهش، رهیافت آزمون کرانه ها به همجمعی و مدل خود رگرسیونی با وقفه های توزیعی می باشد. نتایج به دست آمده از مدل سمت عرضه بیانگر وجود رابطه علیتی بلندمدت یک طرفه از مصرف فرآورده های نفتی به تولید ناخالص داخلی با ضریب منفی می باشد. این نتیجه مشخصاً بر اتلاف فرآورده های نفتی در کشور دلالت می کند به این صورت که قیمت فرآورده های نفتی منجر به توجیه اقتصادی استفاده از تکنولوژی های ناکارامد، فرسوده و انرژی بر شده است. لذا افزایش مصرف فرآورده های نفتی به دلیل تخصیص غیربهینه این نهاده در بخش های ناکارامد اقتصادی منجر به اتلاف این نهاده و کاهش رشد اقتصادی خواهد شد. همچنین، در مدل سمت تقاضا نیز قیمت فرآورده های نفتی با ضریب مثبت بر تولید ناخالص داخلی و با ضریب منفی بر مصرف این فرآورده ها در بلندمدت تأثیرگذار می باشد. وجود رابطه معکوس قیمت فرآورده های نفتی با مصرف آنها و نیز تأثیر مثبت قیمت فرآورده های نفتی بر رشد اقتصادی نشان می دهد که تصمیم دولت مبنی بر آزادسازی قیمت فرآورده های نفتی به سطح قیمت تمام شده گامی در جهت بهینه سازی مصرف و تخصیص کارامد این فرآورده ها و در پی آن افزایش رشد اقتصادی کشور در بلندمدت می باشد.

از عوامل بسیار مهم در تعیین قیمت فرآورده های نفتی می توان به قیمت نفت خام و نرخ ارز اشاره کرد. نفت خام نهاده اصلی پالایشگاهها در تولید فرآورده های نفتی است و تغییرات نرخ ارز هم قیمت مورد انتظار تولیدکنندگان و تقاضا کننده ها و در نهایت فرآورده های نفتی را تحت تاثیر قرار می دهد، در این مقاله با بهره گیری از عوامل تاثیر گذار، با استفاده از روش همگرایی(FMOLS, CCR, DOLS) و برای دوره زمانی۱۳۹۲-۱۳۷۶ مدل قیمت فرآورده های نفتی مورد ارزیابی قرار می گیرد. نتایج برآورد نشان داد که در سه مدل( غیر از مدلی که نفت کوره به عنوان متغیر وابسته قرار می گرفت) قیمت نفت خام اثرات مثبت و معنی داری بر قیمت فرآورده های نفتی در بلند مدت دارد و در هر چهار مدل نرخ ارز اثرات مثبت معنی داری بر قیمت فرآورده های نفتی در ایران دارد. نتایج کوتاه مدت نیز نشان می دهد که روند حرکت متغیرها به سمت تعادل بلند مدت رضایت بخش می باشد. از نکات دیگر مورد بررسی در مقاله مقایسه اثر نسبی این دو متغیر بر قیمت فرآورده های نفتی می باشد که نتایج نشان می دهد ضریب نرخ ارز در مدلها بزرگتر از ضریب قیمت نفت خام است یعنی هر افزایشی در قیمت نفت خام، قیمت فرآورده ها را نسبت به نرخ ارز، بیشتر افزایش می دهد. بنابراین برای اقتصاد ایران تثبیت نرخ ارز و کاهش نوسانات آن، روند با ثبات تری در قیمت فرآورده های نفتی ایجاد خواهد کرد.