تمایلات فرزندآوری

تدوین و اجرای موفّق هرگونه سیاست جمعیّتی در زمینة باروری، متّکی به ارتقای شناخت و آگاهی از عواملی است که تمایلات فرزندآوری زنان را تحت تأثیر قرار می دهد. هدف از این مقاله، بررسی و تبیین تمایلات فرزندآوری زنان کُرد همسردار شیعه و سنّی واقع در دامنة سنّی تولید مثل ساکن در مناطق روستایی شهرستان کامیاران است. داده ها از طریق پیمایشی که در مرداد 1393 در میان 500 خانوار نمونة مناطق روستایی شهرستان کامیاران صورت گرفت، گردآوری شد. نتایج نشان داد که تمایل به فرزندآوری بیش تر در هر دو گروه مذهبی مورد بررسی؛ پایین است. بااین وجود، تمایلات فرزندآوری زنان اهل سنّت کمی بیش تر از زنان شیعه است. در میان زنانی که تمایل به فرزندآوری دارند، نسبت قابل توجّهی از آن ها در هر دو گروه مذهبی اظهار داشته اند که می خواهند یک فرزند دیگر به دنیا بیاورند. این نسبت در میان زنان اهل سنّت (4/66 درصد) بیش تر از نسبت متناظر (62 درصد) در میان زنان شیعه است. نتایج تحلیل چندمتغیّره نشان داد که ترکیبی از مشخّصه های فرهنگی، اقتصادی - اجتماعی و جمعیّتی نقش تعیین کننده و معناداری در پیش بینی احتمال تمایل به فرزندآوری در میان زنان هر دو گروه مذهبی دارند. بر اساس این نتایج، و برای جلوگیری از استمرار کاهش باروری یا ارتقای آن به بالاتر از سطح جایگزینی؛ سیاست های دولت باید همسو با خواسته ها و منافع زنان و خانواده ها باشد. در غیر این صورت، سیاست ها با مقاومت روبرو می شوند و در نهایت احتمالاً شکست می خورند.

به موازات کاهش تمایلات و ایده آل های فرزندآوری زنان، تقاضا برای استفاده از روش های پیش گیری از حاملگی افزایش می یابد. هدف از این مقاله بررسی شیوع کاربرد روش های پیش گیری از حاملگی و تعیین کننده های آن در میان زنان همسردار 49-15 ساله ساکن در مناطق شهری و روستایی شهرستان ایلام است. داده ها از یک پیمایش مقطعی که در تیر ماه 1393 بر روی نمونه ای بالغ بر 724 خانوار انجام شد اقتباس شده است. روش نمونه گیری، ترکیبی از روش های خوشه ای چند مرحله ای، تصادفی و تصادفی سیستماتیک است. نتایج از شیوع گسترده استفاده از روش های پیش گیری از حاملگی در میان زنان شهری و روستایی حکایت دارد. در هنگام بررسی، 81/8 درصد زنان در هر دو نمونه شهری و روستائی از یکی از روش های پیش گیری از حاملگی استفاده می کردند. استفاده از روش های مدرن پیش گیری از حاملگی در میان زنان شهری از عمومیّت بیش تری در مقایسه با زنان روستائی برخوردار است (75/7 در مقابل 70/7 درصد). تحلیل های چند متغیّره نشان داد در مناطق شهری شمار فرزندان در قید حیات و هزینه های پیش گیری از حاملگی (18/8 درصد) و در مناطق روستائی شمار فرزندان ایده آل، شمار فرزندان در قید حیات و هزینه های پیش گیری از حاملگی ( 36/7 درصد) بیش ترین نقش را در پیش بینی احتمال استفاده زنان از روش های پیش گیری دارند. نتایج این بررسی گویای این واقعیّت است که در شرایط عمومیّت استفاده از روش های پیش گیری، کاهش تمایلات و ایده آل های فرزندآوری زنان، افزایش هزینه دسترسی به خدمات پیش گیری و هزینه های اجتماعی فرهنگی کاربرد روش های پیش گیری می تواند به افزایش حاملگی های ناخواسته، سقط جنین عمدی و تهدید سلامت مادران و کودکان منجر شود.

در تحقیق حاضر، برخی از مهم ترین الگوها و تعیین کننده های مرتبط با ترجیح جنسیتی مورد مطالعه قرار می گیرد. واکاوی ادبیات تحقیق مؤید آن است که اولا، پدیده ترجیح جنسیتی نه تنها با حاملگی های ناخواسته و تمایلات باروری مرتبط است، بلکه پیامدهای جمعیت شناختی دیگری مانند افزایش مرگ ومیر مادری را نیز سبب می شود. ثانیا، الگوی "فرزندآوری منبعث از ترجیح جنسیتی" هنوز هم در برخی از جوامع در جهان وجود دارد. یافته های مقاله، مبتنی بر پیمایشی است که نمونه آن را 743 نفر از زنان 15 -49 ساله همسردار ساکن در نقاط شهری و روستایی شهرستان نکا در استان مازندران تشکیل می دهند. داده های تحقیق با استفاده از پرسشنامه گردآوری و مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های تحقیق مبین آن است که علیرغم کاهش باروری به زیر سطح جانشینی در استان مازندران طی سالیان اخیر، ترجیح جنسیتی مبتنی بر فرزند پسر در بستر اجتماعی تحت مطالعه، همچنان رایج و متداول است. مطابق یافته ها، تعیین کننده های اصلی تمایل به فرزندآوری عبارتند از: سن، طول مدت ازدواج، تعداد فرزندان موجود و ترکیب جنسیتی مطلوب فرزندان. علاوه بر این، هم تمایلات فرزندآوری و هم ترجیحات جنسیتی به طور معنی داری تحت تاثیر متغیرهای نگرشی به ویژه نگرش به ارزش فرزند و نگرش به نقش های جنسیتی قرار دارند

در این تحقیق، برپایه یک رویکرد جمعیت شناختی یکی از مهم ترین مسائل اجتماعی جوامع معاصر یعنی الگوهای مرتبط با تمایلات فرزندآوری را مورد توجه و بررسی قرار داده ایم. جمعیت نمونه تحقیق حاضر مشتمل بر 2787 نفر از مردان و زنان 15 ساله به بالای ساکن در نقاط شهری و روستایی شهرستان های اهواز، بابلسر، بجنورد، گنبدکاووس، محمودآباد و همدان می باشد. در مجموع، تجزیه و تحلیل های این تحقیق نشان می دهد که گرچه یک «شکاف نسلی» فراگیر و فزاینده در زمینه الگوهای فرزندآوری کاملا مشهود است، با این وجود، الگوهایی همچون «بی فرزندی» و «تک فرزندی» در جامعه ایرانی چندان پذیرفتنی نیست. برجسته ترین الگوی تمایلات فرزندآوری نیز الگوی دو فرزندی است. یکی دیگر از الگوهای اصلی که از تجزیه و تحلیل های این تحقیق می توان استنباط کرد، این است که تمایلات فرزندآوری مردان و زنان بسیار به هم شبیه و یکسان است. در عوض، تفاوت ها در زمینه تمایلات فرزندآوری به طور چشمگیری تحت تاثیر نحوه نگرش جنسیتی مانند نگرش به الگوی سنتیِ مرد نان آور خانواده و اشتغال زنان است.

هدف این نوشتار، بررسی تأثیرات هویت دینی بر روی تمایلات فرزندآوری است که از موضوعات مهم تحقیقاتی در جهان معاصر محسوب می شود. در جامعه ما نیز با توجه به نقش تعیین کننده ی دین و مذهب در تمام جنبه های زندگی فردی و اجتماعی و هم چنین به سبب سیاست های خانواده و فرزندآوری، تحقیقات علمی در این حوزه از اهمیت و ضرورت مضاعف برخوردار است. این تحقیق مبتنی بر داده های بررسی پیمایشی در برخی از نقاط شهری و روستایی ایران است که تا حدود زیادی در بردارنده ی گستره ی جغرافیایی و تنوع های فرهنگی و اجتماعی از کشور ما است. با استفاده از روش نمونه گیری کوکران، جمعیت نمونه تحقیق را تعداد 3667 نفر مردان و زنان 15 ساله و بالاتر ساکن در نقاط شهری و روستایی در 8 شهرستان شامل اسفراین، اهواوز، بابلسر بجنورد، خرم آباد، گنبدکاووس، محمودآباد و همدان تشکیل می دهند. یافته های تحقیق نشان می دهد که براساس هر یک از چهار مؤلفه دینی مذهبی تحقیق (شامل میزان دینداری، انجام فرائض دینی، نوع حجاب در اماکن عمومی، تصمیم گیری زنان درخصوص نوع حجاب)، تمایلات فرزندآوری به طور معنی داری تحت تأثیر سطح دینداری است.

مقدمه: مقاله حاضر به بررسی الگوها و تعیین کننده های مرتبط با تمایلات فرزندآوری با تأکید بر ملاحظات مذهبی می پردازد. گرچه ملاحظات دینی و مذهبی در جامعه ما تأثیر قوی و مهمی بر زندگی و رفتارهای فردی و اجتماعی در ابعاد گوناگون ازجمله در زمینه تمایلات فرزندآوری دارند، اما مطالعات اندکی در این حوزه انجام گرفته است. این خلأ تحقیقات به ویژه در مطالعات تطبیقی بین دو گروه شیعی و سنی مذهب برجسته تر به نظر می رسد. به همین منظور، این مقاله شواهد پژوهشی و تجربی مناسب برای شناخت برخی از مهم ترین الگوها و تعیین کننده های مرتبط با مناسبات بین تمایلات فرزندآوری و تعلقات مذهبی با تأکید بر بررسی تطبیقی گروههای شیعی و سنی مذهب را ارائه و مورد بحث و بررسی قرار می دهد. روش: مقاله حاضر مبتنی بر تحقیق پیمایشی است و جامعه آماری تحقیق را مردان و زنان 15 ساله و بالاتر نقاط شهری و روستایی شهرستانهای بجنورد و گنبدکاووس تشکیل می دهند. با استفاده از روش کوکران و روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای، مجموعاً تعداد 870 نفر به عنوان جمعیت نمونه این تحقیق انتخاب شده اند. هدف اصلی انتخاب دو جامعه آماری مختلف در این تحقیق نیز فراهم آوردن زمینه های مناسب تر برای برسی دقیق تر پرسشهای تحقیق است بدین معنا که گروههای مذهبی مورد مطالعه این تحقیق در دو جامعه برخوردار از شرایط اقتصادی اجتماعی کمابیش متفاوت زندگی می کنند. بنابراین، بررسی تطبیقی تمایلات فرزندآوری هر گروه مذهبی ساکن در دو جامعه آماری موردمطالعه نیز می تواند زمینه های مساعدی را برای بررسی دقیق تر این پرسش تحقیق فراهم آورد که آیا الگوهای مرتبط با تمایلات فرزندآوری تحت تأثیر شرایط اقتصادی اجتماعی گروههای مذهبی است یا اینکه اساساً ناشی از تعلقات مذهبی آنها است؟ پس از گردآوری داده های موردنیاز این تحقیق با استفاده از ابزار پرسشنامه، از نرم افزار SPSS برای تجزیه وتحلیل داده های تحقیق استفاده شده است. یافته ها: الگوی خانواده 2 فرزندی به عنوان برجسته ترین و قوی ترین تمایل فرزندآوری در بین هر دو گروه شیعی و سنی مذهب است. الگوهای کمابیش مشابهی در خصوص سایر شاخص های مرتبط با فرزندآوری (مانند الگوهای ازدواج، سیاستهای افزایش موالید، ترجیح جنسیتی) مشاهده شده است. برعکس، الگوهای باروری ترجیحی "بی فرزندی" و "تک فرزندی" در نزد هیچ یک از این دو گروه مذهبی چندان پذیرفتنی و شایع نیست. یافته های تطبیقی نیز نشان دهنده نقش به مراتب مهم تر متغیرهای جمعیتی مانند جنسیت و محل سکونت بر روی تمایلات فرزندآوری است. بحث: گرچه تفاوتهای مهمی بین تمایلات فرزندآوری گروههای مذهبی وجود دارد، اما یافته های تحقیق حاضر هم سویی و هم خوانی بیشتری با تئوری کافمن و اسکایربک دارد مبنی بر اینکه تعلقات دینی مذهبی همچون یک عنصر ثانوی در تبیین الگوهای فرزندآوری عمل می کنند.