اعمال دینی

شناخت و تحلیل از تحولات دین داری در جامعه ایرانی، علاوه بر اینکه شاخصی از تحولات فرهنگی و اجتماعی است، فهم عمیق تر و تبیین روند تغییرات در حوزه های دیگر، از جمله وجه اجتماعی امنیت، چه در سطح امنیت عمومی و چه در سطح امنیت ملی را میسر می سازد. این پژوهش در پی آن است تا با مطالعه روند تحولات شاخص های دین داری در ابعاد و مؤلفه های مهم آن، به تحلیل نسبت این تحولات در جامعه امروزینِ ایران با بعدِ اجتماعی امنیت ملی بپردازد. بر این اساس، یافته های به دست آمده در پیمایش های ملی انجام شده، به ویژه طی بیش از چهار دهه استقرار نظام جمهوری اسلامی، مورد مطالعه و تحلیل روند قرار گرفته است. یافته ها نشان داده که تغییرات در دین داری مردم ایران و همچنین نگرش آنها به دین، مؤسسات دینی و رویه های رسمی در حکمرانی دینی، به سوی نزول جایگاه، اهمیت و نقش نهاد دین در جامعه در حرکت است. بر مبنای نتایج به دست آمده و فرازوفرودهای شاخص های مختلف دین داری، پیشنهادهای راهبردی برای سیاستگذاری مطلوب و اصلاح روندهای موجود ارائه شده است.

هدف: هدف اصلی پژوهش حاضر، کشف تأثیر شاخص های دین داری شامل چهار بُعد اعتقادی، عاطفی، پیامدی و مناسکی بر قضاوت ربط کاربران است. روش: این پژوهش از حیث هدف، کاربردی است و برای انجام آن از روش پیمایشی توصیفی استفاده شد. جامعه آماری پژوهش، طلّاب سطح چهار و دکتری جامعه الزهراء (س) هستند. 69 نفر از طلبه های دکتری به روشِ کل شماری انتخاب شدند. به منظور گردآوری اطلاعات درباره میزان پایبندی کاربران به شاخص های دین داری، از پرسش نامه دین داری گلاک و استارک (1965) استفاده شد. برای مشخص شدن میزان قضاوت ربط برای کاربران وظیفه کاری شبیهسازی شده (و به ازای آن سناریو و تقاضا) تعریف شد و مهم ترین معیارهای قضاوت ربط (رفتار تعاملی جستجوی اطلاعات و عملکرد تعاملی) در حین اجرای وظایف کاری مورد ارزیابی قرار گرفت. کاربران ابتدا جستجوهایی را در موضوع وظیفه کاری خود در پایگاه های اطلاعاتی فارسی شامل بانک اطلاعات نشریات کشور، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی و پورتال جامع علوم انسانی انجام دادند و مقاله مرتبط با سناریو را بر مبنای سؤالات پرسش نامه قضاوت ربط ارزیابی کردند. داده های پژوهش با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس و آزمون رگرسیون چندگانه تحلیل شدند. یافته ها: یافته ها نشان داد مؤلفه رفتار تعاملی جستجوی اطلاعات، کاربران، میانگین بالاتری نسبت به مؤلفه عملکرد تعاملی دارد. رتبه شاخص های دین داری برحسب میانگین، به ترتیب به ابعاد مناسکی، اعتقادی، عاطفی و پیامدی تعلق دارد. نتایج رگرسیون چندگانه نشان داد بُعد مناسکی و رفتاری کاربران (همچون عبادت، نماز، شرکت در آیین های دینی خاص، روزه گرفتن و...) و بُعد اعتقادی و باورهای دینی بر افزایش قضاوت ربط تأثیرگذار هستند، اما دو بُعد پیامدی و عاطفی تأثیری بر قضاوت ربط کاربران ندارند. به عبارت دقیق تر، یافته ها نشان می دهد با وجود تغییر در بُعد عاطفی کاربران، یعنی تغییر در میزان عواطف، تصورات و احساسات مربوط به داشتن رابطه با جوهری ربوبی همچون خدا یا واقعیتی غایی یا اقتداری متعالی، میزان قضاوت ربط آنان تغییری نخواهد داشت. همچنین با وجود ایجاد تغییر در بُعد پیامدی دین، یعنی تغییر در تأثیرات باورها، اعمال، تجارب و دانش دینی بر زندگی روزمره کاربران، میزان قضاوت ربط آنان تغییری نشان نمی دهد. اصالت/ارزش: پژوهش حاضر برای نخستین بار به کشف تأثیر شاخص های دین داری کاربران بر قضاوت ربط پرداخته است. با توجه به یافته های پژوهش حاضر، پیشنهاد می شود طراحان سیستم ها و متخصصان، علاوه بر در نظر گرفتن مسائل فنی و تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری، تعاملات کاربران با سیستم را نیز مدیریت کنند و شرایط و موقعیت های مختلف کاربران را مد نظر داشته باشند. کتابداران نیز ضمن شناخت جامعه ای که کاربران در آن قرار دارند و در نظر گرفتن بافت دینی و مذهبی جامعه و نیز شناخت رویکردهای دینی کاربران، می توانند هنگام بازیابی اطلاعات به کاربران در مواقع ضروری، راهنمایی های لازم را ارائه دهند.

مقدمه و اهداف: هدف اصلی پژوهش حاضر، کشف تأثیر نگرش دینی پژوهشگران عرصه فیلمنامه نویسی بر ارزیابی مدارک بازیابی شده هنگام جستجو است. فیلمنامه نویسان به عنوان ستون اصلی اثر تلویزیونی و سینمایی می توانند بر ذائقه مخاطب و تفکرات دینی آنها اثر بگذارند و نیز نوع نگرش دینی آنها و پژوهشگرانی که در تبیین فیلمنامه کمک می کنند، بر رفتار آنها می توانند مؤثر باشند. ازاین رو، این پژوهش درصدد است نشان دهد نگرش دینی این افراد چه تأثیری بر جستجوی آنها در پایگاه های اطلاعاتی و ارزیابی آنها از مدارک بازیابی شده خواهد داشت؛ زیرا سرانجام این ارزیابی توسط آنها، مستقیماً بر نوع متن فیلمنامه و دیالوگ هایی اثر خواهد داشت که قرار است نوشته شود. ازسوی دیگر با توجه به اینکه ارزیابی مدارک بازیابی شده توسط کاربر نهایی انجام می شود، ازاین رو، شرایطی که کاربر در آن قرار دارد بر ارزیابی او اثر می گذارد. پژوهشگر درصدد است بررسی کند که آیا پیوندی بین اعتقادات، باورها، اعمال دینی، و رویکردهای دینی پژوهشگران عرصه فیلمنامه نویسی و عملکرد جستجوی اطلاعات آنها وجود دارد یا خیر. انواع تحقیقات در زمینه شاخص های دین داری انجام شده اما در عرصه تولید محتوا در رسانه ها که بخش عظیم خوراک فکری جامعه از این طریق تأمین می شود هیچ پژوهشی انجام نشده و تأثیر دین داری بر رفتار تولیدکنندگان محتوا بررسی نشده است. سؤالی که قرار است به آن پاسخ داده شود این است که ابعاد نگرش دینی (اعتقادی، مناسکی، عاطفی و پیامدی) پژوهشگران فیلمنامه نویسی بر ارزیابی آنان از مدارک بازیابی شده چه اثری دارد. روش: این تحقیق از نظر هدف، کاربردی است و از رویکرد کمی (روش پیمایشی توصیفی) جهت جمع آوری داده ها استفاده شده است. جامعه آماری، شامل 43 نفر از پژوهشگران عرصه فیلمنامه نویسی تلویزیون و سینما هستند (روش سر شماری). جهت سنجش ابعاد نگرش دینی (باورها و اعتقادات دینی، اعمال دینی، عواطف دینی و آثار دینی) از پرسش نامه دین داری گلاک و استارک استفاده شد که این پرسش نامه شامل 26 گویه است که در چهار بعد اعتقادی (7 گویه)، بعد عاطفی (6 گویه)، بعد پیامدی (6 گویه) و بعد مناسکی (7 گویه) تدوین شده است. در تحقیق حاضر جهت آماده کردن محیط آزمایشی و شبیه سازی محیط و نیاز اطلاعاتی واقعی برای پژوهشگران، وظایف کاری طراحی شد. برای هر کاربر یک سناریو تعریف شد و براساس آن به جستجوی منابع اطلاعاتی مورد نیاز پرداخت. مهم ترین مقیاس ها و خرده مقیاس های سنجه ارزیابی مدارک بازیابی شده در تحقیق حاضر «عملکرد جستجوی اطلاعات» و «عملکرد تعاملی» در نظرگرفته شد. هر وظیفه کاری شامل یک سناریو و درخواست است که مشخص می کند هر کاربر چه کاری باید انجام دهد. پژوهشگران پس از مطالعه دقیق سناریو و درخواست، ابتدا جستجوهایی را در موضوع سناریو و درخواست خود انجام دادند و سپس مقالات مرتبط با سناریو را براساس معیارهای پرسش نامه سنجش ربط مدارک بازیابی شده، ارزیابی کردند. مهم ترین شاخص های ارزیابی مدارک، عملکرد جستجوی اطلاعات (استفاده از موتورهای کاوش، تعداد منابع اطلاعاتی گزینش شده و تعداد صفحات مشاهده شده در هر پایگاه اطلاعاتی) و عملکرد تعاملی (تشخیص شهرت تولیدکننده محتوا، تشخیص قابل درک بودن و جدید بودن محتوا و میزان رضایت کاربر و زمان صرف شده جهت جستجو) بود. نتایج: این پژوهش به تأثیر نگرش های دینی (بعد مناسکی، بعد تجربی، بعد پیامدی و بعد عاطفی) بر ارزیابی مدارک بازیابی شده توسط پژوهشگران عرصه فیلمنامه نویسی می پردازد. ارزیابی مدارک به معنای قضاوت کاربران درباره مدارک بازیابی شده حاصل از جستجویشان است که آن مدارک بازیابی شده تا چه حد با نیاز اطلاعاتی آنها مرتبط است. نتایج نشان می دهد بافت دینی جامعه می تواند تأثیر قابل توجهی بر ارزیابی ربط مدارک بازیابی شده داشته باشد. یافته ها نشان می دهد عملکرد جستجوی اطلاعات، میانگین بالاتری دارد. بعد مناسکی (B=0.400) و اعتقادی (B=0.262) می توانند به عنوان پیش بین های معنادار برای ارزیابی مدارک بازیابی شده عمل کنند. ضریب بتا در بعد مناسکی (0.400) نشان می دهد هر واحد افزایش در نمره بعد مناسکی (مانند نماز، روزه، شرکت در مراسم مذهبی)، احتمال ارزیابی مثبت مدارک بازیابی شده را 40 درصد فزایش می دهد. این یافته تأیید می کند که انجام مناسک دینی، به طور مستقیم بر قضاوت پژوهشگران درباره محتوای بازیابی شده تأثیر می گذارد. ضریب بتا در بعد اعتقادی (0.262) حاکی از این است که باورهای دینی (مانند اعتقاد به خدا، معاد، یا شریعت) نیز تأثیر مثبت اما ضعیف تری دارد. این مطلب نشان می دهد پژوهشگرانی که باورهای دینی قوی تری دارند، ممکن است ناخودآگاه معیارهای دینی را در ارزیابی مدارک بازیابی شده دخالت دهند. اما بعد پیامدی (B=-0.057) و عاطفی (B=-0.021) تأثیر معناداری بر ارزیابی مدارک بازیابی شده ندارند. بدین معنا که عواطف، تصورات و احساسات مربوط به رابطه معنوی با خدا، و آگاهی دینی پژوهشگران نمی تواند ارزیابی مدارک بازیابی شده را پیشگویی کند. بحث و نتیجه گیری: یافته ها نشان می دهد شاخص های مناسکی و اعتقادی می توانند ارزیابی مدارک بازیابی شده توسط پژوهشگران را پیش بینی کنند؛ زیرا سطح معناداری در آنها به ترتیب 02/0 و 03/0 است و با توجه به ضرایب بتا، تأثیر بعد مناسکی بیش از بعد اعتقادی است؛ اما دو بعد پیامدی و عاطفی بر ارزیابی مدارک بازیابی شده اثر ندارند. بنابراین در ارزیابی مدارک بازیابی شده، صرفاً نباید به الگوریتم های بازیابی اطلاعات پایگاه های اطلاعاتی اکتفا کرد. بلکه باید در نظر داشت که کاربر، در تصمیم گیری و سنجش میزان مرتبط بودن مدارک بازیابی شده، نقش مستقیم ایفا می کند. بردبار و کشاورز (1402) به این نتیجه رسیدند که رابطه معناداری بین بعد اعتقادی با مثبت اندیشی پرستاران و اتخاذ تصمیمات مناسب در زمینه بهبود وضعیت بیماران وجود دارد که با نتایج تحقیق حاضر هم راستاست؛ اما نتیجه پژوهش جعفری کادیجانی و معدنی (1402) با نتایج پژوهش حاضر همخوانی ندارد؛ زیرا آنها به این نتیجه رسیدند که مؤلفه پیامدی، بیشترین نقش را در اعتیاد اینترنتی و انتخاب صفحات نامرتبط با نیاز اطلاعاتی توسط دانش آموزان داشته است. لوئیس[1] و همکاران (2011) به این نتیجه رسیدند که مؤلفه های اصلی دین داری مانند احساس هویت دینی و مناسک مذهبی بیشترین میزان ارتباط را با میزان استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی دارد. یافته های تحقیق کینلی[2] (2012) که حاکی از رابطه مثبت و معنادار بین سبک های شناختی کاربران و رفتار اطلاع یابی آنان است، با نتایج تحقیق حاضر همسو است. به طراحان نظام های بازیابی اطلاعات پیشنهاد می شود تا بافت دینی جامعه ای را در نظر بگیرند که قرار است از آن سیستم استفاده کنند. تعارض منافع: این مقاله تعارض منافع ندارد.