حفظ الصحه

از روزگاران کهن تا دوران معاصر و در پیشینه تمدن اسلامى و ایران‏زمین؛ از پیشدادیان تا پهلویان، پژوهش فراوانى درباره تاریخ بیمارستان‏ها انجام نشده یا دست کم بدان آگاهى نیافته‏ایم. در میان نوشتارهاى پزشکى کهن برجاى مانده که بیشتر به شکل نسخه‏هاى خطّى در کتابخانه‏هاست، چه به زبان عربى و چه فارسى یا دیگر زبان‏هاى پیشین و امروزین، مکتوباتى نمى‏شناسیم که اختصاصا به مدیریت بیمارستانى پرداخته باشد. تاریخ بیمارستانات نوشته احمد عیسى‏بک، منسجم‏ترین و برجسته‏ترین پژوهشى مى‏باشد که در این زمینه، نگارش شده است. رساله حاضر، یادگارى از روزگار قاجاریه است که در دهه‏هاى هشتم یا نهم سده سیزدهم هجرى و به روزگار پادشاهى ناصرالدین شاه (1264 ـ 1313 ق) و صدارت سپهسالار نوشته شده و البته نویسنده‏اش ناشناخته است. این نوشته، هم از نگاه تاریخ‏پژوهان و هم پزشکى‏ورزان و به ویژه قاجارپژوهان حائز اهمیّت است

تاریخ قرنطینه مرزهای ایران به دوره قاجار بر می گردد. در این زمان به تدریج قرنطینه بنادر خلیج فارس تحت سیطره دولت انگلیس در آمد. با روی کار آمدن سلسله پهلوی و سیاست های رضا شاه که خواستار ایجاد یک دولت مرکزی کارآمد و کنترل بیشتر بر مرزهای کشور بود، موضوع نظارت ایران بر قرنطینه های بنادر جنوب به رویارویی دو دولت ایران و انگلیس که تا آن زمان اداره این تشکیلات را برعهده داشت منجر شد. این درگیری ها که از سیاست های کلی دولت ایران مبنی بر تحکیم موقعیت خود در خلیج فارس و بنادر آن پیروی می کرد سرانجام به استقلال تشکیلات قرنطینه در بنادر خلیج فارس انجامید. این پژوهش با تاکید بر اسناد، گزارشها و کتاب های موجود به بررسی این پرسش ها می پردازد که چگونه نظارت بر امری غیر سیاسی یعنی نظارت بر قرنطینه جنوب توانست تبدیل به امری سیاسی شود و چرا هر یک از دول بر کنترل قرنطینه تاکید داشتند و نهایتا چه عامل ی یا عواملی سبب شد که دولت رضا شاه بتواند کنترل قرنطینه را از دولت انگلیس باز پس گیرد در این مقاله فرضیه زیر مطرح است . قرنطینه جنوب بستری برای دخالت دولت انگلیس فراهم ساخته بود و دولت ایران با تاکید بر توانایی های خود در زمینه های بهداشتی استقلال قرنطینه جنوب را به دست آورد.

 حفظ صحت و اعاده سلامت به بدن، در موقعیت های مختلف به ویژه در هنگام سفر، همواره درخور توجه انسان بوده است؛ بنابراین پژوهش حاضر براساس این مسئله شکل گرفته است که پاسخگویی به نیازهای بهداشتی و صحی مسافر در ایران عصر صفوی، به چه نحوی انجام می گرفت؟ یافته های پژوهش حاضر براساس روش توصیفی – تحلیلی، نشان می دهد مسافرت در عصر صفوی با اهداف و انگیزه های گوناگون دینی، نظامی و تجاری، عمدتاً به صورت زمینی (پیاده و سواره) و یا سفر دریایی انجام می گرفت. رویکرد رفتاری در پاسخگویی به نیازهای بهداشتی و صحی مسافر، متناسب با فضای فکری و نظام طب اخلاطی، ذیل تدابیر حفظ الصحه و روش های مختلف درمانی ارائه شده است. نتیجه حرکت و جابه جایی به هنگام مسافرت، بروز چالش های مختلف جسمی/ روحی در طول مسیر برای مسافر بود؛ بنابراین کسب آگاهی و آشنایی لازم، اتخاذ تدابیر و ایجاد تغییر در عادات و الگوهای رفتاری قبل از آغاز سفر، برای آماده سازی بدن ضروری بود. مراعات اصول شش گانه حفظ الصحه، حافظ صحت بدن مسافر در طول حرکت بود. در تناسب با زمان مسافرت و دو متغیر مهم گرما و سرما، امکان بروز انواع امراض و حالاتی چون تشنگی و عطش، گرسنگی، خستگی، گرمازدگی، سرمازدگی، سوختگی و جراحت وجود داشت. برای رفع انواع حالات و عوارض ایجادشده، بسته به موقعیت و مزاج فرد، طبیبان روش های مختلف درمانی را ارائه کرده اند.

سلامتی یک نعمت خدادادی است و حفظ این سلامتی مانند دیگر نعمت ها واجب است؛ بنابراین قرآن حیات یک انسان را برابر با حیات کل بشر می داند و این خود نشان از اهمیت سلامتی انسان ها دارد و تصدیق سخن مبارک امام علی علیه السلام است که می-فرمایند: «دو نعمت مجهول است امنیت وآرامش، و آدمی وقتی به ارزش این دو پی خواهد برد که از آنها محروم باشد». از این رو ابوعلی سینا پزشک مسلمان و حاذق ایرانی که اکثر علم خود را مدیون توکل به طبیب اصلی دنیا یعنی خداوند متعال، و توسل به ائمه اطهار می داند، مهم ترین بخش حفظ الصحه را ورزش، خوردن، آشامیدن و تدابیر خواب می داند. امروزه در طب نوین، افزایش روزافزون اختلالات خواب به یک مسأله اساسی تبدیل شده است و این را می طلبد که نظر قرآن کریم را در این باره بدانیم. قرآن کتابی که نجات دهنده انسان و راهنمای او در همه زمان ها است. بعید به نظر می آید که قرآن کتاب تمام اعصار، به موضوع مهم خواب وبیداری اشاره نکرده باشد. این مقاله به روش تحلیلی توصیفی و با مرور بر منابع فیزیولوژی و کتب خواب، همچنین کتب تفسیری و روایی همانند تفسیر نمونه، صورت گرفته است. پس از بررسی دریافته شد که باتوجه به آیات دسته اول زمان اصلی خواب متناسب با ساعت بیولوژیک و ریتم اصلی بدن و در شب است. به طور اساسی خداوند متعال شب را برای استراحت و روز را برای کار و فعالیت قرار داده است؛ اما در آیات دسته دوم زمان خواب در شب و روز به طور دقیق مشخص می شود، محدوده شروع خواب بعد از نماز عشاء یا بامداد است که می توان گفت که اندکی بعد از نیمه شب شرعی است؛ اما محدوده انتهایی خواب، اذان صبح و یا طلوع فجر است که این را از آیه 11 سوره مریم می توان برداشت کرد. امید است که انسان ها به ویژه مسلمانان به آموزه های قرآنی بیش از پیش عمل کنند و آن را مورد توجه قرار دهند. در این بین نقش رسانه، مبلغان دینی و مروجان سلامت در نشر نکات اصلی و هدایتی قرآن کریم بیشتر احساس شده،که نیازمند بررسی بیشتر است

یکی از انواع روایات، روایات طبی است که در منابع شیعه و سنی وارد شده است. در کنار روایات، برخی منابع علمی مسلمانان، کتاب هایی است که دانشمندان مسلمان در موضوع طب تدوین کرده اند. از آنجایی که بخش زیادی از روایات طبی از قوت سندی برخوردار نیستند؛ لذا دیدگاه های گوناگونی در خصوص منشاء و اعتبار این احادیث مطرح شده است. از دیگر سو به دلیل موضوع این روایات که در زمره ی دانش های بشری است، درخصوص رابطه ی ماهوی متون کهن طبی و احادیث طبی سه گمانه مفروض است. در یک نگاه بدبینانه، شاکله ی اصلی روایات طبی، متونی جعلی هستند که براساس منابع طبی ساخته و پرداخته شده و با چسبانیدن اسانیدی بدان ها در مجامع روایی وارد شده اند. نگاه مقابل آن تدوین منابع طبی براساس روایات طبی است؛ یعنی به طور کلی دانش طب بر پایه ی روایات طبی معصومان ( و با حذف اسانید آنها شکل گرفته است. احتمال سوم هم ماهیت جداگانه ی این دو دسته از منابع است که از دو منشاء متفاوت شکل گرفته اند و در صورت اثبات آن، بطلان دو گمانه ی نخست آشکار خواهد شد. لازمه ی کشف درستی گمانه ی سوم نیز بررسی تطبیقی میان این دو دسته از منابع است. وجود موارد تشابه و اختلاف میان این دو دسته از منابع که حاصل یک بررسی تطبیقی است، درستی گمانه ی سوم را نمایان می سازد.