پژوهشنامه زبان ادبی

پژوهشنامه زبان ادبی

پژوهشنامه زبان ادبی دوره 2 زمستان 1403 شماره 4

مقالات

۱.

بررسی و تحلیل استعاره های شناختی در ساختار افعال با تکیه بر سیاحت نامه ابراهیم بیگ مراغه ای

کلیدواژه‌ها: استعاره شناختی سیاحت نامه ابراهیم بیگ افعال فارسی استعاره هستی شناختی استعاره ساختاری استعاره جهتی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶ تعداد دانلود : ۱۱
استعاره شناختی الگو و چهارچوبی است که ذهن بشر برای درک جهان از آن بهره می گیرد؛به گونه ای که انعکاس مفاهیم غیرملموس در زبان و خلق مفاهیم جدید در قالب پدیده های زبانی پیوند زبان، ذهن و جهان را شکل می دهد. طبعاً جهان بیرون و تحولات آن در طول تاریخ بر ذهن، و به دنبال آن بر زبان تأثیر می گذارند که در این روندِ تأثیرگذاریْ بسیاری از مفاهیم به صورت استعاره شناختی متبلور می شوند.  با شروع دوره مدرن مفاهیم فراوانی در قالب استعاره شناختی در ساختارهای گوناگون زبان فارسی به خصوص در ساختمان افعال خلق، بازآفرینی و یا دگرگون شدند. این روند در این دوران نسبت به دوره های پیشین سرعت و شکل متفاوتی گرفت. از جمله آثاری که در دوره  مدرن نوشته شده، "سیاحت نامه  ابراهیم بیگ" است. به نظر می رسد این اثر به عنوان یکی از آثار آغازین دوره مدرن نثر فارسی، می تواند تحول استعاره های شناختی در قالب افعال را نمایان سازد. نوشته حاضر با در نظر گرفتن اثر مذکور به عنوان پیکره پژوهش، با روش استقرائی-تحلیلی در پی بررسی و تحلیل تأثیر استعاره های شناختی بر ساختمان افعال در این متن است. حاصل پژوهش نشان می دهد، استعاره های هستی شناختی در ساختمان افعال بسیار پرکاربردند، در حالی که استعاره های ساختاری نقش کمتری در ساختمان افعال دارند. استعاره جهتی نیز فقط در بعضی افعال تأثیرگذار بوده است.
۲.

عناصر زبانیِ سبک ساز در سووشونِ سیمین دانشور

کلیدواژه‌ها: سووشون سیمین دانشور سبک شناسی انتقادی لسلی جفریز مؤلفه های ده گانه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷ تعداد دانلود : ۲۲
در این مقاله رمان سووشون سیمین دانشور بر اساس مؤلفه های ده گانه لسلی جفریز تحلیل شده است تا انعکاس ایدئولوژی نویسنده در زبان بررسی شود. این مؤلفه ها که بر پایه تحلیل های فرهنگی و جامعه شناختی طراحی شده اند، امکان مطالعه دقیق تر متن را فراهم می کنند. یافته ها نشان می دهد که مؤلفه های جفریز شامل نامیدن، توصیف، بازنمایی کنش ها، رخدادها و وضعیت ها، تقابل ها، ترادف ها، فرضیه سازی و بازنمایی زمان و مکان برای انتقال ایدئولوژی هایی چون "مقاومت" و "عشق به وطن" به کار رفته اند. تقابل ها با بسامد ۵۹/۲۳ درصد، بیشترین سهم را داشته و بیانگر تنش فراوان میان شخصیت ها و حتی مفاهیم انتزاعی مانند سنت و مدرنیته است. فرضیه سازی با ۸۷/۸ درصد، نشان دهنده تمایل نویسنده به بیان غیرمستقیم ایدئولوژی ها و جامعه آرمانی خود است تا کمتر در معرض اتهام قرار گیرد. در مقابل، اولویت بندی با کمترین بسامد ۵۷/۱ درصد، نشان دهنده آن است که نویسنده تمایلی به تحمیل دیدگاه یا ترتیب خاصی از مفاهیم بر خواننده ندارد و فضایی فراهم کرده است تا مخاطب خود بتواند درباره اهمیت و ترتیب موضوعات تأمل کند.
۳.

بازخوانی و تصحیح برخی از واژگان چینی سفرنامه ختای مندرج در زبدة التواریخ حافظ ابرو

کلیدواژه‌ها: سفرنامه ختای خواجه غیاث الدین نقّاش زبده التواریخ واژگان چینی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰ تعداد دانلود : ۱۶
در مجلد چهارم مجمع التواریخ حافظ ابرو که زُبدَهُ التواریخِ بایسنغری نام دارد، ذیل حالات و حوادث سال 825 ق. از سفری یاد رفته است که ایلچیان دربار شاهرخ تیموری به سرزمین ختای و شهر «خان بالق» داشته اند. یکی از آنان خواجه غیاث الدین نقاش، ایلچی بایسنغرمیرزای تیموری حاکم هرات، بود که حافظ ابرو «مضمون و مُحَصَّلِ» سفرنامه او را در تاریخ خود نقل کرده است. با توجه به اینکه این سفر در دوره تیموری (هم زمان با سلسله مینگ) و به «ختای» صورت گرفته، واژگان و اصطلاحات متعددی به زبان چینی در آن به کار رفته است. تا کنون چند تصحیح از متن زبده التواریخ، و نیز این سفرنامه صورت گرفته است؛ از جمله چاپ سیدکمال حاج سیدجوادی که مهم ترین تصحیح صورت گرفته از این متن در ایران و محل مراجعه اهل تحقیق بوده و هست؛ اما در تصحیح برخی از واژگان چینی این متن لغزش هایی روی داده است که در پژوهش حاضر با مراجعه به کهن ترین دست نوشت های این متن از جمله دست نوشت محفوظ در کتابخانه ملک  (کتابت 830 ق. که به باور نگارندگان نسخه «مُبیَضّه» و به منزله نسخه اصلی این متن است و مصححان پیشین به روش درستی در امر تصحیح از آن سود نجسته اند) این واژگان تصحیح و شرح داده شده اند. در این پژوهش همچنین به برخی از خوانش های خطای مصحح که ناشی از شیوه رسم الخط دست نوشت هاست، برخی از خطاهای نحوی در ترجمه فارسیِ مصطلحات چینی، ذکر شکل چینیِ نام چند شهرِ یادرفته در سفرنامه که در تلفظ فارسی دارای ریختی دیگرگون اند، و همچنین ریشه شناسی و بررسی تلفظ چینی چند واژه نیز پرداخته شده است.
۴.

مفهوم سازی ارزش فرهنگی احترام، مطالعه موردی«عذرخواهی» در شاهنامه فردوسی در چهارچوب زبان شناسی فرهنگی

کلیدواژه‌ها: تک مفهوم تک کنش طرح واره کاربردی مفهوم سازی فرهنگی عذرخواهی شاهنامه فردوسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶ تعداد دانلود : ۱۲
شاهنامه را سند هویت ایرانیان دانسته اند؛ مفاهیم و ارزش های والای انسانی در لابه لای روایت داستان ها و جنگ ها دیده می شود. در این پژوهش تلاش می شود بیان گردد که فردوسی در این اثر فاخر ادبی چگونه هویت و فرهنگ ایرانیان را با تمرکز بر احترام و "عذرخواهی" به عنوان عناصر هویت ساز و فرهنگ ساز، ضمن روایت ها به تصویر کشیده است. پرسش پژوهش این است که "عذرخواهی" چگونه در زبان شاهنامه مفهوم سازی شده است. با استفاده از "چهارچوب زبان شناسی فرهنگی" (برگرفته از دیدگاه شریفیان) مفهوم سازی ارزش فرهنگی اجتماعی"عذرخواهی" در قالب طرح واره های کاربردشناسی، تک مفهوم و تک کنش فرهنگی در تمامی و تک تک ابیات شاهنامه (حدود50000 بیت) شناسایی و به صورت کنش های کلامی و غیرکلامی مقوله بندی شدند. سپس با استفاده از روش توصیفی– تحلیلی متغیرهای سن و موقعیت اجتماعی بررسی شد تا آشکار گردد که مفهوم سازی فرهنگی این ارزش اجتماعی در کتاب شاهنامه چگونه نمود یافته است. نتیجه اینکه مفهوم سازی عذرخواهی در زبان ادبی شاهنامه به دو صورت کنش کلامی مانند "پوزش آوردن"، "آفرین کردن" و "بستودن"؛ و کنش غیرکلامی مانند " گنج فرستادن"، "بر پای خاستن" و "نماز بردن" نمود یافته است که کنش کلامی در تعامل اجتماعی افراد با موقعیت بالا به پایین، و کنش غیرکلامی در تعامل اجتماعی پایین به بالا بیشتر به کار رفته است.
۵.

بررسی ویژگی های نثر شاعرانه در رمان خیرالنساء قاسم هاشمی نژاد

کلیدواژه‌ها: نثر شاعرانه داستان شاعرانه بلاغی داستان شاعرانه غنایی قاسم هاشمی نژاد خیرالنساء

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳ تعداد دانلود : ۱۱
در روزگار معاصر در رمان و داستان با توجه به  افق و جهانی که روایت می کند، از گونه های زبانی متفاوتی  استفاده می شود و در ژانر های  متنوعی طبقه بندی می گردد. پاره ای از داستان ها و رمان های معاصر از نثری شاعرانه برخوردارند؛ نثری که گاه به جهت زیبایی و خیال انگیزی با شعر پهلو می زند. در این رمان ها نویسنده با به کارگیری فنون گوناگون بلاغی و زبانی به زبان شعر نزدیک می شود. در میان رمان های معاصر فارسی نثر خیرالنساء اثر قاسم هاشمی نژاد، در شمار نثرهای شاعرانه جای دارد. در این پژوهش عناصر شاعرانه نثر رمان خیرالنساء، با روش توصیفی – تحلیلی از منظر نثر شاعرانه بلاغی و غنایی بررسی و تحلیل شد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که هاشمی نژاد در عین حال که رمان خیرالنساء را به صناعات شعری و موسیقی کلام می آراید، عناصر داستانی را نیز در بستری از ابهام زیبایی شناختی جهت انتقال بی واسطه افکار و احساسات شخصیت ها و رخدادهای اصلی قرار می دهد.  در این میان ویژگی های شاعرانه بلاغی، یعنی ویژگی های بیانی (مجاز ،تشبیه، استعاره و کنایه) و بدیع لفظی (مانند انواع سجع، جناس و واج آرایی) و بدیع معنوی (مراعات النظیر، حس آمیزی و ایهام تناسب) در مقایسه با عناصر شاعرانه غنایی برجستگی بیشتری دارند. به طور کلی نویسنده توانسته است با به کارگیری هنرمندانه از عناصر غنایی و بلاغی ساختاری نوین و متناسب با مضامین و محتوای رمان خلق کند و بر زیبایی فرمیک و محتوایی اثر بیفزاید و با ایجاد نوعی تعلیق معنا خواننده را در التذاد صوری و تفسیری متن مشارکت دهد.    
۶.

بررسی واژگان نشان دار اجتماعی در منطق الطیر عطار بر اساس رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف

کلیدواژه‌ها: عطار منطق الطیر فرکلاف تحلیل گفتمان انتقادی واژگان نشان دار اجتماعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱ تعداد دانلود : ۱۴
اشعار عطار نیشابوری با وجود درون مایه عرفانی، سرشار از واژگان نشان دار اجتماعی است. این واژگان دارای بار معنایی خاص و معانی ضمنی هستند که می تواند نشان دهنده ارزش ها، نگرش ها و ایدئولوژی های اجتماعی باشد. واژگان نشان دار که دارای ارزش های بیانی، رابطه ای و تجربی هستند، به طور مستقیم و غیر مستقیم بر نحوه درک و تفسیر موضوعات مختلف تأثیر می گذارند و به بازتاب و تقویت هنجارهای اجتماعی کمک می کند. عطار در منطق الطیر با کمک گرفتن از ابزارهای بلاغی متعدد مانند تمثیل، استعاره و به ویژه نماد یا سمبل در قالب حکایات و گفتگوهای متعدد با بهره گیری از مضامین عرفانی و فلسفی، روابط انسانی و اجتماعی را بررسی و نقد می کند. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با در نظر گرفتن شرایط تاریخی-اجتماعی زمان عطار، بر اساس رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، به بررسی واژگان نشان دار اجتماعی در منطق الطیر عطار می پردازد. در این پژوهش تلاش شده تا ارتباط بین زبان و ساختارهای اجتماعی در متن مورد نظر تحلیل گردد و با تمرکز بر واژگان کلیدی و نشانه های اجتماعی نحوه بازتاب ارزش ها، هنجارها و روابط قدرت در مهم ترین نهادهای جامعه یعنی سیاست، تصوف و شریعت در اثر عطار بررسی شود. نتایج این مطالعه نشان می دهد که واژگان نشان دار اجتماعی در منطق الطیر نه تنها در به تصویر کشیدن جامعه آن زمان کمک می کند، بلکه به درک عمیق تر از تفکر فلسفی و عرفانی عطار نیز منجر می گردد و می تواند منبعی مفید برای مطالعات زبان شناسی، ادبیات و جامعه شناسی در زمینه ارتباطات اجتماعی و فرهنگی در ادبیات فارسی باشد.