مطالعات تطبیقی اندیشه دینی

امامت در میان متکلّمان مسلمان به ریاست عامه در امر دین و دنیا و جانشینی پیامبر و احکام دین در فروع تعریف می شود. ظاهراً در این تعریف، اختلافی بین شیعه و اهل سنت وجود ندارد؛ امّا در اثبات ضرورت امامت، راه های گوناگونی پیموده شده که برهان عقلی، یکی از آنهاست. تمسّک به برهان عقلی از آن جهت است که مبادی عقلی سالم تر و به حقیقت نزدیک تر است. امامیه هم دلایل شرعى و هم براهین عقلى براى اثبات ضرورت امامت اقامه کرده اند؛ امّا ادّعاى اصلى آنان ضرورت عقلى امامت است. به این معنى که عقل، بدون وساطت شرع مى تواند چنین ضرورتى را درک کند؛ هرچند که شارع نیز درک عقل را در این زمینه، تأیید و امضا کرده است. بی شک، برهان عقلی به ما کمک می کند که مسئله امامت، فراتراز ادلّه نقلی، صورت تحقّق و ثبوت به خود بپوشد و اهل تشکیک را با دلایل محکم عقلی، مانند برهان تقدّم فاضل بر مفضول و معصوم بر غیر معصوم و... مجاب سازد. بنابر این، این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی به نقد و بررسی براهین عقلی در مسئله امامت از دیدگاه شیعه و اهل سنت پرداخته است. آنچه که به عنوان یافته های پژوهش در این مقال می توان ذکر کرد این است که در ضرورت امامت و کبری کلی مسئله، بین شیعه و اهل وحدت نظر وجود دارد و در برخی شئون و صلاحیت های لازم برای شخص امام، همگرایی بین دو مذهب قابل مشاهده و ملاحظه است. اگرچه در شیوه بهره گیری از ادلّه عقلیه در بین مذاهب اسلامی، تفاوت هایی را شاهدیم.

بر مبنای فقه اسلامی و قانون مجازات، مجازات اوّلیه قتل عمدی، قصاص است. ولی اگر قاتل پدر باشد، حکم متفاوت است. با تحقیق در منابع فقهی نسبت به قتل فرزند توسط پدر در مجموع، سه نظریه عدم قصاص، قصاص و قول به تفصیل (اگر قتل با شمشیر باشد قصاص واجب نیست، امّا اگر با ذبح و یا شق شکم انجام شده باشد، پدر قاتل قصاص میشود) وجود دارد. یک پرسش این است که آیا ادلّه عدم قتل پدر، اختصاص به پدر دارد یا مادر را نیز شامل میشود؟ نظرات مختلفی در این مسئله وجود دارد و بیشتر فقها قایل به قصاص هستند؛ امّا به نظر می رسد حق با قول به عدم جواز قصاص مادر باشد. قوانین مجازات در این مسئله ساکت است. پرسش دیگر این است که آیا عدم جواز قصاص پدر و مادر، بنا بر قولی، مخصوص به حد قصاص است و یا حد قذف را نیز شامل میشود؟ در این مسئله، دو نظریه بیان شده است و بیشتر فقها، قایل به عدم اعمال حد قذف هستند. با توجه به دلایل روایی و نظرات بسیاری از علما، آنچه مورد تأیید نویسنده این مقاله قرار گرفته است، عدم جواز قصاص پدر و مادر در قتل فرزند میباشد و تفاوتی در حد قتل و قذف وجود ندارد. در این پژوهش که توصیفی و تحلیلی می باشد تلاش شده است نظرات دانشمندان فریقین بیان شود.

تکفیریها به کسانی اطلاق میشود که کفر را مبنای کار خود قرار داده و با پیروی از سلف و نگاه متحجرانه، خود را موحد واقعی میدانند. این نوع از تفکر، ریشه در قرون اولیه اسلام و امویان دارد و در آثار ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب کاملاً روشن است. نوشته حاضر به تحقیق و بررسی ویژگیهای فکری اعتقادی تکفیریهای معاصر در زمینه توحید می پردازد. یکی از آن ویژگی های مهم، مسایل توحید و شرک از منظر تکفیری ها است. نتایج پژوهش نشان می دهد به واسطه مبنای تقدم نقل بر عقل، ظاهرگرایی افراطی و مخالفت با هر گونه تأویل، آموزههای دینی را وارونه تفسیر میکنند، و همین مسئله، موجب تکفیر مسلمانان توسط آنان شده است. آنان توحید را به سه بخش تقسیم کرده اند: توحید الوهی، توحید ربوبی و توحید اسماء و صفات؛ که برای هر کدام از سه قسم از اقسام توحید، تعریفی بیان کرده اند. شرک نیز از دیدگاه تکفیری های معاصر، معنای خاصی دارد که در این تحقیق بدان پرداخته شده است.

خداوند متعال در قرآن کریم، پیامبر(ص) را به عنوان الگوی حسنه معرفی نموده و همگان را به پیروی از ایشان دعوت نموده است. یکی از الگوهای رفتاری ایشان، رفتار و تعامل حضرت به عنوان آخرین فرستاده الهی با گروه های مختلف مردم و حتی پیروان سایر ادیان الهی و مکاتب اعتقادی، مانند بت پرستان، ستاره پرستان، یهود، نصاری، مجوس و ... است. در شهر مکه، برخورد پیامبر بیشتر با مشرکان و در شهر مدینه بیشتر با منافقان و اهل کتاب است. با توجه به شناختی که پیامبر(ص) از هر کدام این گروه ها دارد، سیره فرهنگی حضرت در برخورد با آنان متفاوت خواهد بود. در این نوشتار سعی شده به شیوه توصیفی تحلیلی سیره فرهنگی پیامبر(ص) در برخورد با اهل کتاب بیان گردد. نتایج پژوهش نشان می دهد حضرت علاوه بر مقابله فکری و تبیین عقاید اسلامی، مقابله عملی با ایشان نیز داشته است.

پیامبر اکرم (ص) دارای شئون مختلفی است که یکی از این شئون، مرجعیت علمی است. بنابر متون متعددی، این مرجعیت پس از پیامبر اکرم (ص) به اهل بیت (ع) واگذار شد تا از هرگونه برداشت نادرست و نزاع علمی در میان مسلمانان پیشگیری شود. در مرجعیت علمی اهل بیت (ع) اختلاف بین مسلمانان واقع شده است. بدون تردید مرجعیت علمی آنان به ویژه در تبیین و تفسیر آیات مبهم و متشابه و بیان معارف و احکام که به روشنی و صراحت در قرآن کریم نیامده است، واضح است. بنابر گزارش های رسیده مرجعیت اهل بیت (ع) بعد از پیامبراکرم (ص) مورد قبول برخی از علمای اهل سنت قرار نگرفته است؛ از جمله آن افراد، آلوسی می باشد که در کتاب خود، به حدیث ثقلین و روایات موجود در مورد مرجعیت علمی اهل بیت (ع) اشاره کرده، امّا تصریح به مرجعیت نداشته است. این تحقیق از نوع کتابخانه ای و با بررسی منابع فریقین به روش توصیفی تحلیلی و با مبنا قرار دادن تفسیر روح المعانی به دنبال بررسی دیدگاه آلوسی درباره مرجعیت علمی اهل بیت (ع) است. یافته های پژوهش نشان میدهد که آلوسی مرجعیت امام علی (ع)، و همچنین تقدیم قول امامان بر دیگران را عملاً قبول کرده، امّا تصریح نکرده است.

تعتبر آیه التطهیر من الآیات التی تدل على عصمه أهل البیت(ع) وقد فسّرها المغراوی خلاف مذهب الشیعه، من أنّ الإراده تشریعیه لا تکوینیه، ومعنى الرّجس هو الکفر، وبیان معنى «أهل البیت» بأنهم النبی(ص) وعلی وفاطمه والحسن والحسین(ع) وأزواجه. سلک الباحث فی منهج کتابته للمقاله المنهج الوصفی والتحلیلی، وکان الهدف منها تسلیط الضوء على آیه التطهیر من تفسیر ابوسهل محمد بن عبدالرحمن المغراوی الموسوم ب «التَّدبُّرُ والبیان فی تفسیر بصحیح السنن»، وجعل نساء النبی معهم وتبعیدها عن مقام عصمتهم صلوات الله علیهم، فکانت أهمیه هذه المقاله هو الدفاع والکفاح وإثبات ما ثبت عند جمهور المسلمین فی ما ورد فی هذه الآیه فی حقهم من إختصاصها بأهل الکساء الخسمه دون غیرهم، وإثبات عصمتهم.