مطالعات تطبیقی اندیشه دینی

قداست متون دینی در ادیان ابراهیمی را می توان از عقاید مشترک این ادیان دانست. در ادیان متن محور یهودیت، مسیحیت و اسلام، هدف عالمان دین این است که به مراد خداوند در این متون دست یابند و پیش فرض رسیدن به چنین غایتی این است که آن متون را الهی بدانیم تا قداست داشته باشد. بعد از انقلاب صنعتی در اروپا افرادی نظراتی ارائه کرده اند و منکر قداست و الهی بودن این متون شدند. در این مقاله که با روش کتابخانه ای و روش تحقیقی توصیفی نگاشته شده ضمن بررسی تعریف قداست و مراتب آن، به ادله قداست متون عهدین و قرآن کریم پرداخته شده است. افرادی که این قداست را منکر هستند دارای رویکردهای متفاوتی هستند که در این مقاله بدان پرداخته می شود. در نهایت نتیجه گرفته می شود که بین متن عهدین با قرآن کریم، تفاوت وجود دارد و نمی توان اشکالات عهدین را به قرآن کریم وارد دانست و قداست قرآن دارای شک و شبهه نمی باشد.

آیه هفتاد و دو سوره احزاب، یکی از مهم ترین آیات قرآن کریم می باشد که به آیه «امانت» شهرت یافته است. برای تفسیر واژه امانت در این آیه، مصداق های متفاوت و زیادی در تفاسیر فریقین بیان شده است. حال سؤال پژوهش این است که مراد از «امانت» در آیه چیست؟ مفسران فریقین در جواب این سؤال پاسخ های مختلفی بیان کرده اند. برخی مراد از امانت را «ولایت الهى»، «دین حق»، «واجبات و محرمات خدا»، «اطاعت از خدا»، «نماز» و «روزه» معنا کرده اند و برخى نیز مقصود از آن را «عقل» یا جمله «لا إله إلّا اللّه» دانسته و عده اى گفته اند: مراد «اعضاى بدن انسان» است که خداوند به عنوان امانت در اختیار انسان نهاده است و انسان باید آن ها را در راهى که خدا دستور داده به کار گیرد و بعضی «محبت الهى» و «کمال عبودیت» دانسته اند و در روایات اهل بیت(ع) امانت در آیه هفتاد و دو سوره احزاب را ولایت امیرمؤمنان و ولایت تمامى ائمه و امامت تفسیر شده است. روش این تحقیق کتابخانه ای است و به صورت توصیفی و تحلیلی به رشته تحریر درآمده است. نتیجه حاصله، نشانگر این است که همه نظرات در راستای هم قرار دارند و از همه این تعاریف، معنای جامعی به دست می آید که انسان به وسیله عقل و با انجام تکلیف و فرایض الهی با اعضاء و جوارح، به توحید و معرفت الهی می رسد و خود را آنگونه خالص می کند که تحت ولایت الهیه قرار می گیرد که مصداق کامل و تمامِ این خلفیه اللّهی، وجود مبارک حضرت امیرالمؤمنین و اهل بیت(ع) بعد از ایشان هستند.

ام سلمه یکی از شخصیت های شناخته شده تاریخ اسلام و از امهات مؤمنین است. درباره این شخصیت که در طول زندگی، کنار پیامبر اکرم(ص) بود و سال ها پس از رحلت آن حضرت اقدامات مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی انجام داد، گزارش ها بیان شده است. اینکه اقدامات فرهنگی ام سلمه چه بود و چه اموری را در برگرفته، انگیزه پژوهش پیش روست که با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و با روش توصیفی تحلیلی به دنبال پاسخ به پرسش ها هستیم. یافته های پژوهش نشان می دهد که ام المؤمنین، ام سلمه در طول حیات خود نسبت به امور جامعه اسلامی و مسلمانان حساس بود و اقدامات فرهنگی مهمی مانند نقل سیره نبوی، تبیین احکام اسلامی، تبیین جایگاه و فضائل امام علی(ع)، حضرت زهرا، امام حسن و امام حسین، جلو گیری از سب و لعن امام علی(ع)، ترویج تفکر شیعی، تربیت فرزندان و شاگردان پیرو خط ولایت، بزرگداشت مقام و منزلت شهداء و ترویج علوم و معارف قرآن را مورد توجه قرار داد و برای نهادینه کردن آن ها در جامعه تلاش کرد.

اصحاب امیرالمؤمنین(ع) از نظر اندیشه دینی درباره امامت و جایگاه حضرت علی(ع) یک دست نبودند؛ برخی از محققین، گروهی با عنوان «شیعیان سیاسی» را مطرح کرده اند که باورهای اعتقادی اصیل شیعی را نداشته و تنها در مسائل حکومتی تا حدی پیرو امام بوده اند. حال سؤال این است که مختصات اعتقادی اصحاب سیاسی امیرالمؤمنین(ع) درباره امامت چیست؟ پژوهش حاضر با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و به روش توصیفی تحلیلی به دنبال یافتن پاسخی به این پرسش است. نتایج تحقیق نشان دهنده آن است که مطابق شواهد تاریخی برخی از اصحاب امام باور به نص در جانشینی، عصمت و علم مطلق امام ندارند و آنان امام را فقط به عنوان رهبری سیاسی و خلیفه مسلمین با بیعت و شورا پذیرفتند، گرچه مناقب و فضائل امام(ع) تا حدی مورد پذیرش آنان بود.

بیشترین و بزرگ ترین تلاش انبیاء الهی و فلسفه بعثت آنان این بوده است که عقاید حق را به مردم گوشزد کنند و آن ها را به صراط مستقیم هدایت کنند و در نهایت به سعادت ابدی رهنمون نمایند و با عقاید باطل مبارزه کرده و مردم را به توحید و ایمان دعوت نمایند ولی با این حال با دقت در آیات قرآن متوجه می شویم بیشترین چیزی که پیامبران الهی را رنج می داده، ایمان نیاوردن اکثر قومشان بوده است؛ به طوری که در سوره شعراء بعد از بیان داستان هفت پیامبر الهی این آیه شریفه تکرار می شود: إِنَّ فی ذلِکَ لِآیَهً وَ ما کانَ أَکْثَرُهُمْ مُؤْمِنین. این تکرار در این سوره که در مجموع هشت مورد است، نشانگر ایمان نیاوردن اکثر مردم به پیامبران الهی بوده است. سؤال پژوهش این است که چرا اکثر مردم به پیامبران الهی ایمان نمی آوردند؟ جستار پیش رو با روش توصیفی تحلیلی با بهره گرفتن از سایر آیات قرآن و تحلیل عدم ایمان حداکثری مردم به پیامبران می باشد. نتایج حاصله نشانگر آن است که عاملی مانند پیروی از جهالت، هوای نفس، استکبار داشتن، تبعیّت از مستکبران، حسادت، حبّ مال و دنیا، تقلید کورکورانه، آلوده شدن به گناه و غفلت زدگی، از جمله مهمترین عوامل ایمان نیاوردن مردم به پیامبران الهی بوده است که خداوند در قرآن به آن ها اشاره فرموده است.

نزول قرآن از مباحث مهم علوم قرآنی و تاریخ قرآن می باشد که سالیانی است مورد اهتمام اندیشمندان قرار گرفته است ولی آیاتی وجود دارد که به نظر می رسد در نگاه اول با هم ناسازگار هستند و منافات حل نشدنی دارند. یک بخشی از این آیات، درباره کیفیّت نزول قرآن است که برخی دال بر نزول دفعی و یک باره آیات و برخی دیگر دال بر نزول تدریجی هستند؛ تردیدی نیست که قرآن در طول بیست یا بیست و سه سال بر پیامبر(ص) نازل شده است، حال سؤال این است که دیدگاه فریقین درباره نزول دفعی و تدریجی چیست؟ چه راه حلی برای جمع این دو دسته آیات، ارائه کرده اند؟ تحقیق پیش رو با روش تطبیقی - تحلیلی و انتقادی و با بیان نظرات مفسرین شیعه و اهل سنّت این اختلاف و منافات ظاهری آیات را مورد بررسی قرار داده است. نتایج پیش رو نشان می دهد که درباره این مسئله چند نظریه کلی وجود دارد؛ بعضی از مفسرین معتقدند که آیات نزول دفعی مانند آیه اول سوره قدر اشاره به آغاز نزول قرآن دارد و بعضی دیگر از مفسرین قائلند که منظور از آیات نزول دفعی این است که قرآن به صورت یک جا در بیت المعمور یا بیت العزه نازل شده است. وجه جمع بین آیات این است که قرآن حقیقتی فرا لفظی دارد که جزء، آیه و سوره ندارد و برای مردم قابل فهم نیست و این حقیقت غیرلفظی به صورت اجمالی بر قلب پیامبر اکرم(ص) نازل شده است که همان حقیقت است که در ماه رمضان و در شب قدر نازل شده است.