سیره فرهنگی

در کتب اربعه شیعه، ابعاد مختلفی از سیره امام مجتبی7 وبه ویژه بُعد فرهنگی انعکاس یافته است. برای بررسی این مطلب ابتدا به توضیح مفاهیمی از قبیل سیره، امام، کتب اربعه و شیعه پرداخته شده است، سپس کتب اربعه، مؤلفین آن ها و میزان پردازش به سیره فرهنگی امام بررسی شده است و در ادامه سیره فرهنگی امام مجتبی7آمده است. این مقاله با بازخوانی روایات کتب اربعه به دنبال برداشتی صحیح و منطقی از سیره فرهنگی امام حسن7هست. نتایجی که به دست آمده نشان می دهد که هرچند محتوای کتب مذکور فقهی بوده و بیانگر احکام هستند، اما روایاتی در باب سیره فرهنگی امام مجتبی7وارد شده که به خوبی منش حضرت را نشان می دهد و یک الگوی زیبا از رفتار دینی، به نمایش می گذارد. نوع روش این پژوهش؛ توصیفی تحلیلی است که ابتدا با استفاده از روش گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای از فیش های تحقیقاتی مناسب استفاده شده و در نهایت سعی شد پژوهش مناسبی شکل گیرد. مهم ترین نتایج به دست آمده عبارت اند از: 1. تصویرِ ارائه شده در کتب مذکور با تصویری که در کتب تاریخی و منابع اهل سنت مطرح شده بسیار متفاوت هستند. در منابع آنان به سراغ مباحث سیاسی و صلح با معاویه رفته اند اما در کتب اربعه به سیره امام7 پرداخته و بُعد اخلاقی و فرهنگی را منعکس کرده اند. 2. نکته مهم این است که محتوای کتب اربعه حاصل تهذیب و جمع بندی اصول شانزده گانه و اصول اربعمائه معروف است که عمده مطالب آن ها در باب احکام فقهی و موعظه هست و لذا در مورد سیره اهل بیت: روایات کمتری دارا هستند. 3. با بررسی هایی که در کتب اربعه صورت گرفت مشخص شد که این کتب به سیره امام حسن7   پرداخته اند. 4. کتب اربعه بیشتر سیره فرهنگی امام مجتبی7 را منعکس کرده اند.

خداوند متعال در قرآن کریم، پیامبر(ص) را به عنوان الگوی حسنه معرفی نموده و همگان را به پیروی از ایشان دعوت نموده است. یکی از الگوهای رفتاری ایشان، رفتار و تعامل حضرت به عنوان آخرین فرستاده الهی با گروه های مختلف مردم و حتی پیروان سایر ادیان الهی و مکاتب اعتقادی، مانند بت پرستان، ستاره پرستان، یهود، نصاری، مجوس و ... است. در شهر مکه، برخورد پیامبر بیشتر با مشرکان و در شهر مدینه بیشتر با منافقان و اهل کتاب است. با توجه به شناختی که پیامبر(ص) از هر کدام این گروه ها دارد، سیره فرهنگی حضرت در برخورد با آنان متفاوت خواهد بود. در این نوشتار سعی شده به شیوه توصیفی تحلیلی سیره فرهنگی پیامبر(ص) در برخورد با اهل کتاب بیان گردد. نتایج پژوهش نشان می دهد حضرت علاوه بر مقابله فکری و تبیین عقاید اسلامی، مقابله عملی با ایشان نیز داشته است.