معرفت فرهنگی اجتماعی

حوزه علمیه از دیرباز نیازهای فرهنگی اجتماعی جامعه را پاسخ داده است. با پیروزی انقلاب اسلامی و ساختارمند شدن حوزه عملیه، شورای عالی حوزه به عنوان نهاد سیاست گذار تأسیس و اسناد فراوانی را با عناوین اساسنامه و چشم انداز تدوین نمود. مسئله این پژوهش بررسی نسبت حوزه و فرهنگ در اسناد و مصوبات مرتبط با تبلیغ با روش تحلیل مضمون است. در روش تحلیل مضمون، با کدگذاری گزاره های مضامین سه گانه «انتقال فرهنگ»، «بایسته های تثبیت فرهنگ» و «جهانی شدن» کشف گردید، که نشان دهنده پذیرش سوژگی حوزه نسبت به فرهنگ است. و علاوه بر این موجبات شناسایی آسیب ها و راه های ارتقای تبلیغ را فراهم کرده است. با توجه به بررسی های کیفی صورت گرفته، حوزه نیازمند یکپارچگی در امر آموزش، پژوهش و تبلیغ است. تا بدین وسیله توانایی حفظ و ارتقای خود به عنوان گروه مرجع در میان دیگر نهادهای اجتماعی را داشته باشد، که تحقق این امر با شناخت فرهنگی جامعه و اضافه نمودن واحدهای درسی همچون مطالعات فرهنگی، فرهنگ شناسی و... در دوره مقدمات صورت می پذیرد.

دین داری امری است که تلون بسیاری می پذیرد و امروزه نیز ناکارآمدی طبقه بندی دوگانه افراد، صرفاً در دو دسته دین دار و بی دین در سنجش دین داری واضح تر از گذشته است و به همین سبب شناخت گونه های دین داری ضروری می نماید. تأثیرات برجسته نخبگان بر سرنوشت جوامع بر اهمیت مطالعه دین داری در بین آنان می افزاید و این پژوهش نیز به بررسی آن دسته از نخبگان دانشگاهی می پردازد که در عین اعتقاد توأمان به اصول سه گانه توحید، نبوت و معاد قائل به ساحت های فرافردی بوده و اظهار اعتقاد به بایدها و نبایدهای اجتماعی کرده اند. در این پژوهش به مقتضای روش داده بنیاد از چارچوبی مفهومی متشکل از 23 مؤلفه ذیل 6 محور جهت سنجش دین داری معرفتی مصاحبه شوندگان و به عنوان محورهای گفت وگو با آنان استفاده شد. تحلیل داده های گردآوری شده، منجر به تمایز سه دسته «غیرمعتقدین به اصول دین»، «غیرمعتقدین به شریعت» و «معتقدین به شریعت» شد. دسته اخیر نیز به چند دسته دیگر تقسیم می شود که یکی از آنها «کل گرایان اعتنامند در عمل» هستند. در این تحقیق به سبب تنوع و گستردگی داده ها تنها به مطالعه مواضع معرفتی دانشجویان در این دسته پرداخته می شود. در ذیل این دسته سه گونه «احتیاطی»، «ترکیبی (اقناعی استدلالی)» و «استدلالی» یافت شد.

صاحب نظران علوم انسانی و اجتماعی بر این باور هستند که نظریه های سازمان و جامعه متأثر از پیش فرض های گوناگون ازجمله مبانی انسان شناختی است. به همین جهت مکاتب مختلف به لحاظ تفاوت در مبانی یادشده، تئوری های متمایزی را در حوزه سازمان و مدیریت و جامعه ارائه می دهند. یکی از این علوم اجتماعی دانش رفتار سازمانی است که نقش اساسی در اداره هرچه بهتر سازمان ایفا می کند. ازاین رو ضروری است این دانش بر اساس مبانی انسان شناختی اسلام مورد بازنگری قرار گیرد. به منظور دستیابی به ابعاد گوناگون انسان شناسی و تأثیر آن بر رفتار سازمانی، منابع اسلامی با روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر این است که مبانی انسان شناختی که در ذیل به آن اشاره خواهد شد، بر مباحث گوناگون مطرح در رفتار سازمانی تأثیر گذار است: 1. فطرت (شامل شناخت ها، ادراکات و گرایش ها)؛ 2. نیازمند محض بودن انسان؛ 3. اختیار؛ 4. هدفمندی؛ 5. مسئولیت؛ 6. اصالت روح؛ 7. ایمان؛ 8. اجتماعی بودن؛ 9. کرامت انسان.

هدف از این مقاله بررسی نظریه تعامل مهر و قهر در آثار آیت الله جوادی آملی و کاربست آن در روابط دو جنس در راستای پاسخ به مسئله چرایی تفاوت های دو جنس بر اساس هستی شناسی فلسفی و عرفانی است. مسئله رابطه مهر و قهر جزو فروعات اصل عرفانی جمال و جلال الهی است که به کارگیری آن در توضیح مسئله تفاوت های دو جنس جزو ابتکارات ایشان است. در این مقاله با روش توصیفی تحلیلی پس از تحلیل و طبقه بندی نظریه ایشان و بیان تفاوت های تقریر ایشان از اصل نقش هستی شناختی اسما جمالی و جلالی الهی، نسبت به تقریر عرفای قدیم، نشان داده شده است که طبق نظریه مهر و قهر نظام هستی از تعامل دو عامل مهر و قهر پدید آمده است. مهر و قهر هر دو در هستی و کمال ضروری و بایسته اند و تعامل آنها در راستای مکملیت انسان است. طبق ایده مکملیت، مهر و قهر در برابر و مقابل هم نیستند؛ بلکه مهر در خدمت قهر و قهر در خدمت مهر است. اما در عریکه هستی، فرمانروایی و حاکمیت نهایی از آن مهر است. همچنین تفاوت های نظام ادراکی و اخلاقی دو جنس، طبق این اصل معنادار می شود.

از شمار مسائل مطرح درباره جمعیت، ضرورت افزایش یا کاهش آن است. در تدوین نظریه جمعیتی مبانی، به ویژه مبانی انسان شناختی نقش آفرین است و یکی از ابعاد وجودی انسان بعد قدرت اوست. پرسش این است که آیا از منظر قرآن، میل به قدرت به عنوان امری فطری یا غریزی، موجب افزایش جمعیت است؟ و آیا افزایش جمعیت موجب اقتدار ملی است؟ و آیا افزایش جمعیت در افزایش توان و قدرت ملی تأثیرگذار است؟ دیدگاه قرآن در باب این مسئله را بررسی می کنیم. هدف تحقیق، زمینه سازی و کمک به اقتدار جامعه با کشف دیدگاه قرآن جهت تشویق مردم به فرزندآوری است. گردآوری اطلاعات به روش اسنادی و پردازش آن به شکل توصیفی و تحلیلی است و مرحله مطالعه اکتشافی آیات از گونه های جست وجوی لفظی و مفهوم استفاده و آیات با دلالت های مختلف جمع آوری و استنباط شده است. یافته های تحقیق بیانگر این است که در نگاه قرآن میل فطری به قدرت، موجب تمایل انسان به داشتن فرزندان زیاد است. یکی از عوامل قدرت در جامعه نیروی انسانی است که با افزایش آن، اقتدار ملی بالا می رود و نیروی های فراوان، فعال و کارآمد جوان، در افزایش پیشرفت ، امنیت و قدرت ملی نقش بسزایی دارند و از منظر قرآن افزایش جمعیت با کیفیت، اقتدار آفرین است.

افزایش روزافزون کم توجهی به تولیدات داخلی و ترجیح مصرف کالاهای خارجی، آسیب های جبران ناپذیری به ساختار اقتصاد کشور وارد کرده است. آشنایی تولیدکنندگان خارجی با مبانی و عوامل فرهنگی اجتماعی تأثیرگذار بر تصمیم و انتخاب های مصرف کننده و ضعف پژوهش در حوزه نگرش، تصمیم گیری و رفتار مصرف کنندگان در داخل کشور از عوامل تشدیدکننده این روند شناخته می شود. بر این اساس پژوهش حاضر کوشیده است سبک تصمیم گیری مصرف کنندگان در انتخاب کالای ایرانی یا وارداتی و عوامل فرهنگی اجتماعی مؤثر بر آن را به روش توصیفی تحلیلی تبیین نماید. نتایج پژوهش حاضر بیانگر آن بود که مصرف کنندگان در مراحل خرید لزوماً از الگوی پردازش اطلاعات استفاده نمی کنند؛ بلکه از سبک های تصمیم گیری مشخصی که ریشه در عوامل متعدد فرهنگی و اجتماعی دارند، پیروی می نمایند. یافته ها نشان داد که عواملی همچون باورها و ارزش های اجتماعی، باورهای اخلاقی، منزلت اجتماعی، گروه گرایی و ملی گرایی، عزت نفس ملی، نگرش به کشور مبدأ و مادی گرایی در سبک تصمیم گیری افراد برای انتخاب کالای داخلی یا وارداتی مؤثر است. این یافته ها به خوبی نقش مهم عوامل فرهنگی اجتماعی را در پیش بینی سبک های تصمیم گیری نشان می دهد و می تواند اطلاعات مناسبی به برنامه ریزان و تولیدکنندگان داخلی ارائه نماید.

سرمایه اجتماعی به پیوندهای اجتماعی و حمایت اجتماعی اطلاق می شود که باعث افزایش نشاط اجتماعی از طریق تقویت شبکه های همسایگی، صمیمانه، شبکه های مذهبی و حمایتی و تعلق اجتماعی می شود. جامعه ایرانی همچنان به دلیل بافت سنتی قومی، هنجارها و شیوهای قومی، اعیاد مذهبی، مناسک ملی جمعی، الگوهای بومی و همسایگی از نشاط اجتماعی مناسبی برخوردار است و دلیل آن وجود سرمایه اجتماعی است. هدف اصلی پژوهش مطالعه سرمایه اجتماعی در میزان نشاط اجتماعی در ایران است. روش اصلی تحقیق از نوع فراتحلیل کمّی، جامعه آماری 88 و تعداد 47 حجم نمونه به روش تعمدی غیراحتمالی در بازه زمانی 1387 1401 انتخاب شدند. نتایج نشان می دهد که سرمایه اجتماعی بر میزان نشاط اجتماعی تأثیری معناداری داشته و اندازه اثر کلی آن برابر با 21 درصد است. همچنین بین مؤلفه های سرمایه اجتماعی ازجمله مشارکت اجتماعی (341/0)، احساس تعلق اجتماعی (341/0)، اعتماد اجتماعی (401/0)، تعلق مذهبی (382/0) و انسجام اجتماعی (451/0) با نشاط اجتماعی رابطه معنی داری وجود دارد.