پژوهشنامه فرهنگی و اجتماعی کودک و نوجوان

پژوهش حاضر با هدف بررسی تفاوت آرزوهای کودکان در مناطق برخوردار و کم برخوردار شهر مشهد، براساس تحلیل نقاشی های آنان انجام شده است. در این مطالعه که بر روی 849 دانش آموز پسر و دختر بین سنین هفت تا دوازده سال صورت گرفت، نقاشی های کودکان به عنوان ابزاری برای شناسایی و تحلیل آرزوهای مادی، معنوی، شغلی و خیالی استفاده می شود. نتایج نشان داد که آرزوهای مادی کودکان مناطق کم برخوردار عمدتاً شامل نیازهای اولیه و اساسی است، درحالی که کودکان مناطق برخوردار آرزوهایی بلندپروازانه تر و پیچیده تری دارند. همچنین، آرزوهای معنوی در کودکان کم برخوردار فراوانی بیشتری داشته و مرتبط با شرایط اجتماعی و اقتصادی خانواده هایشان است. در مقابل، آرزوهای شغلی سطح بالا و آرزوهای خیالی عمدتاً در میان کودکان مناطق برخوردار مشاهده شد. یافته ها حاکی از تأثیر مستقیم نابرابری های اجتماعی - اقتصادی بر شکل گیری آرزوهای کودکان است. این پژوهش نشان می دهد که نقاشی کودکان می تواند به عنوان ابزاری قدرتمند برای درک عمیق تر از تأثیرات محیط اجتماعی بر انتظارات و آرزوهای آنان استفاده شود.

و کودکی دارای ابعاد متکثر و چندلایه است؛ ازاین رو مطالعه این حوزه ماهیتاً میان رشته ای تلقی می شود. مطالعات میان رشته ای در معنایی عام، همراهی دیدگاه های مختلف رشته ای در راستای رسیدن به نقاط اشتراک فهم از پدیده ها تعریف می شود. یکی از مصادیق نقاط مشترک، وجود تعریف واحد یا نزدیک از موضوع است که در اینجا همانا تعریف «کودک» است. در بررسی مطالعات موجود در حوزه مطالعات کودکی مشاهده می شود که پرداختن به این مهم به نوعی غفلت شده است. این فقدان، سیاست گذاری در این حوزه را نیز با مسائلی مواجه می کند. با عنایت به این وضعیت این مقاله رسالت خویش را پاسخگویی به این فقدان تعریف کرده است. بدین نحو که با به کارگیری روش کتابخانه ای و اسنادی در متون حقوقی، فرهنگ لغت، متون دینی، جامعه شناسی و روان شناسی در پی  پاسخ دادن به این سؤالات است: 1. هریک از حوزه ها چه تعریفی از کودک ارائه کرده اند؟ 2. حدود و ثغور و ویژگی های این تعاریف کدامند؟ 3. اینکه آیا امکان رسیدن به تعریفی واحد وجود دارد؟ یافته های تحقیق حکایت از وجود همگرایی ها و واگرایی هایی در میان تعاریف داشتند به این شرح، برخی حوزه ها معیارهایی کمی را برای تعریف و برخی معیارهایی کیفی را برای تعریف کودک و کودکی برگزیده اند. تنها رویکرد نظری موجود در حوزه جامعه شناسی کودکی که می توانست این سطح از تنوع مناظر و چشم اندازها را در فهم کودک تببین نماید، نظریه برساخت گرایی اجتماعی است. بدین صورت، کودکی مفهومی اساساً تاریخی و فرهنگی است؛ ازاین رو در این نظریه نه یک تعریف مشخص از کودک، بلکه تعاریف متنوعی از کودک براساس گفتمان های مختلف فرهنگی و اجتماعی قابل درک است. در وضعیت تنوع چشم اندازهای مختلفی که تعریف کودک را متأثر کرده است، طبیعتاً توقع ارائه تعریفی واحد از یک مقاله علمی که جامع و مانع لازم را داشته باشد، امری بلندپروازانه و غیر علمی می نماید؛ بنابراین نگارندگان این مقاله به ارائه چهارچوبی مفهومی که خصلتی تلفیقی داشت، برای این منظور پرداختند.

هدف اصلی این پژوهش تبیین مواجهه اندیشه تعلیم وتربیت در برابر فرایند ایجاد و تثبیت مدارس غیرانتفاعی در دهه اول انقلاب اسلامی ایران است. برای دستیابی به این هدف از روش پژوهش تاریخی- تحلیلی بهره گرفته شد. نتایج به دست آمده، نشان دهنده انفعال و ناتوانی نظری اندیشه تعلیم و تربیت موجود ایران در دوره مورد نظر است. مؤلفه های اصلی این مواجه در نزد صاحبان اندیشه تعلیم وتربیت اقتصادزدگی و محافظه کاری بوده است. اقتصادزدگی در تحلیل های موجود صاحب نظران تعلیم وتربیت بیش از همه ناشی از تغییر ریل حکمرانی و سیاست گذاری اقتصادی به سمت رویکرد اقتصاد نئولیبرال تعدیل ساختاری و هژمونی اقتصاد آموزش مبتنی بر کارایی و سودآوری بوده است. ابهام و پنهان کاری در فلسفه برنامه تعدیل ساختاری و عدم آشنایی اصحاب اندیشه تعلیم وتربیت با این سیاست ها منجر به محافظه کاری آن ها در مواجهه با فرایند ایجاد مدارس غیرانتفاعی و غیبت تحلیل های مبتنی بر تعلیم وتربیت بوده است. تعامل این مؤلفه با شرایط اقتصاد سیاسی دهه اول انقلاب چون محدودیت مالی ناشی از جنگ و تنش جریان های سیاسی زایش مدارس غیرانتفاعی در اواخر دهه 1370 را به امری کاملا اقتصادی سیاسی و نه تربیتی تبدیل کرد.

شناخت پیامدهای فضای مجازی بر هویت نوجوانان، متوقف بر شناخت ماهیت و علل آن است. در این تحقیق به واکاوی علل این پیامدها به روش کیفی تحلیل مضمون و با استفاده از داده های کدگذاری شده حاصل از بازخوانی مقالات مرتبط با این حوزه در پایگاه های نمایه ای کشور و مصاحبه های نیمه ساختار یافته با صاحب نظران پرداخته شده است و دوازده کلان مقوله و صد و پنج میان مقوله تحلیل و تنظیم یافته است از جمله تحولات روز افزون تکنولوژی اطلاعاتی و ارتباطی، ویژگی های دوره نوجوانی که با قرار گرفتن در فضای مجازی ضریب پیدا می کند، سبک زندگی نوجوان و الگوی رفتار مجازی وی، نظام ارتباطات مجازی شده نوجوان، ضعف در سواد رسانه ای، ناکارآمدی و نقایص نهادهای سنتی هویت یابی نوجوان و نظام جهانی تحولات فرهنگی و شبکه های تولید و توزیع جهانی محتوای رسانه ای و هویت ساز. راه برون رفت از این چالش های هویت یابی نوجوان دو فضایی اصلاح این ریشه ها و اتخاذ رویکرد مناسب در واجهه با علل این پیامدها ست.

نوجوانی، یکی از چالش انگیزترین و در عین حال جذاب ترین دوران زندگی است، با توجه به اهمیت این دوره مطالعه سلامت روان و تجربه نوجوانان در دوره کرونا لازم است، بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. هدف از این تحقیق بررسی کیفی تجارب زیسته دانش آموزان پسر از اوقات فراغت و فضای مجازی در دوره کرونا بود. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و به روش پدیدارشناسی و ازطریق مصاحبه های عمیق و نیمه ساختاریافته تا اشباع نظری سیزده شرکت کننده نوجوان پسر ساکن شهر تهران در بازه زمانی بهمن 1399 تا اردیبهشت 1400 انجام شد. روش تحلیل داده ها تحلیل تماتیک بود و تجزیه و تحلیل داده های انجام شده، منجر به شناسایی دو مضمون اصلی، پنج مضمون فرعی و بیست مفهوم اولیه شد. دو مضمون اصلی الف) چالش ها و آسیب ها 1. چالش های روان شناختی، 2. آسیب های فضای مجازی و 3. آسیب های اوقات فراغت و ب) واکنش ها و مقابله های سازگارانه، عبارتست از: 1. واکنش ها و مقابله های سازگارانه اوقات فراغت و 2. واکنش ها و مقابله های سازگارانه فضای مجازی، از تحلیل مصاحبه ها به دست آمد. نتایج نشان داد که نوجوانان واکنش های متفاوتی به شرایط کرونا نشان دادند و آسیب ها و چالش های متفاوتی دارند. لازم است استراتژی های مناسبی ازسوی نهادهای اجتماعی، خانواده و مدرسه ارائه شود. این مقاله رهیافتی برای ادامه بررسی واکنش های روان شناختی و تدوین پروتکل های مداخلاتی روان شناختی و سیستمی است.

تعلیم وتربیت بیش از هر فعالیت اجتماعی دیگر در تاریخ معاصر جهان مورد توجه بوده و تقریباً تمام توانایی ها و فعالیت های فرد، محصول آموزش هایی است که در طول زندگی فرا می گیرد. در سال های اخیر، آموزش موسیقی به عنوان یک ابزار آموزشی جهت افزایش ذوق زیبایی شناسانه و بالا بردن بازدهی و بهبود عملکرد تحصیلی افراد، مورد توجه ساختارهای آموزشی قرار گرفته است. این پژوهش در پی پاسخ به این سؤال اساسی بوده است که آیا آموزش موسیقی در ایران به بهبود عملکرد تحصیلی دانش آموزان منتهی می شود یا خیر؟ این پژوهش با روش مروری نظام مند به بررسی مجموعه مقالاتی که در این حوزه در کشور نوشته شده، پرداخته است. دستیابی به مقالات با بررسی سه پایگاه داده علمی اصلی در ایران انجام شده و صرفاً به تحقیقاتی که روش انجام پژوهش علمی در آن ها به درستی رعایت شده، توجه نهایی شده است. از میان 47 مقاله شناسایی شده، شش مقاله انتخاب و بررسی و تحلیل شد. با توجه به نتایج به دست آمده، آموزش موسیقی تأثیر مثبتی بر بهبود عملکرد تحصیلی افراد داشته و در تقویت فرایند یادگیری در دروسی خاص مانند ریاضی و ادبیات هم تأثیر مستقیمی دارد.