مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی (چشم انداز جغرافیایی سابق)

استان ایلام  بر اساس پیشنیه ی پژوهش، از استان های محروم کشور از نظر توسعه یافتگی طی یک دهه ی اخیر رده بندی شده است. بخشی از این مسئله در «توسعه نیافتگی شهرهای» این استان ریشه دارد. هدف این پژوهش تعیین سطح توسعه یافتگی و شناخت تفاوت های بین شهرهای استان ایلام از نظر نماگرهای عمران و خدمات شهری است. در این پژوهش، از 28 نماگر در چارچوب مدل های موریس، تاپسیس، ویکور و مدل تلفیقی کوپلند در تجزیه و تحلیل و رتبه بندی درجه ی توسعه یافتگی شهرها استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهند که شهر های نوبنیاد که از روستا به شهر تبدیل شده اند، اغلب در بخش عمران و خدمات شهری، توسعه نیافته هستند. همچنین شهر ایلام در سرانه ی فضاهای خدماتی که از طرف شهرداری ها ارائه می شوند، در ردیف شهرهای محروم قرار می گیرد. شهرهای با جمعیت کمتر، به نسبت شهرهای دیگر در نماگرهای خدمات شهری، از نظر توسعه یافتگی، از رتبه ی بهتر و وضعیت مطلوبتر برخوردارند. نتیجه اینکه اگر چه شهر ایلام از نظر جمعیت و تعداد امکانات در رده ی نخست شبکه ی شهری استان قرار دارد، لیکن با احتساب معیار جمعیت، در نماگر های عمران و خدمات شهری، این برتری وجود ندارد. 

شهرسالم، شهری است که به طور مداوم و مستمر در حال آفرینش و بهبود بخشی به آن گونه محیط های کالبدی و اجتماعی و گسترش آن گونه منابع جامعه است که مردم را قادر می سازد که یکدیگر را در راه اجرای تمامی عملکردهای زندگی و دستیابی به حداکثر توان های خودشان پشتیبانی نمایند. هدف مقاله حاضر بررسی وضعیت جمعیتی– اجتماعی منطقه 11شهر مشهد در چارچوب رویکرد شهر سالم می باشد. این تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی است و جمع آوری اطلاعات به دو شیوه اسنادی و پیمایشی انجام گرفته است. در حال حاضر تعدادخانوارهای موجود در منطقه 11 شهرداری مشهد تقریباً 46810می باشند که در این تحقیق بر اساس روش کوکران حجم نمونه برابر 262 خانوار انتخاب شده است . نتایج پژوهش نشان می دهد از مجموعه شاخص هایی که در قالب 3 گروه عمده شاخص های زیست محیطی، اقتصادی- اجتماعی و بهداشتی تقسیم بندی شده اند و با توجه به متغیرهای بررسی شده در این پژوهش منطقه 11 شهرداری مشهد از نظر شاخص های سلامت با وضعیت مطلوب و استاندارد شهر سالم فاصله دارد و نیاز به مشارکت هر چه بیشتر شهروندان و همکاری سازمان های مختلف را می طلبد.

شاخص های مسکن ابزار مناسبی جهت سنجش معیارها و ضوابط سیاستهای مسکن است. به کمک شاخص ها می توان تصویر ملموسی از شرایط مسکن را به دست داد و کم و کاستی ها را در تحقق اهداف و برنامه ریزی آن مشخص نمود. پژوهش حاضر در محدوده ی شهر برازجان واقع در استان بوشهر انجام گرفته است. روش تحقیق به کار رفته توصیفی - تحلیلی و روش جمع آوری اطلاعات روش کتابخانه ای بوده است. در مقاله حاضر ابتدا با بررسی شاخص های کمی و کیفی مسکن در شهر برازجان و مقایسه آن با مناطق شهری استان و کشور، وضعیت مسکن در شهر مورد مطالعه، مشخص می شود، سپس به پیش بینی جمعیت و تعداد واحدهای مسکونی مورد نیاز تا افق 1405پرداخته می شود. نتایج بررسی نشان می دهد که طی دوره ی 90- 1365 وضعیت شاخص های کمی و کیفی مسکن این شهر روندی رو به بهبود داشته است، از نظر کمی در مقایسه با مناطق شهری استان دارای شرایط بهتری است، اما نسبت به مناطق شهری کشور در مرتبه ی پایین تری قرار دارد. ولی از نظر شاخص های کیفی نسبت به مناطق شهری استان و کشور در سطح پایین تری است. پس از پیش بینی جمعیت شهر برازجان نیازهای مسکن تا سال 1405 تعیین و مشخص شد که به 10964 واحد مسکونی جدید نیاز است. در صورتی که تقاضا برای مسکن در این دوره تنها 8105 واحد مسکونی خواهد بود که 9/73 درصد نیازها را پوشش می دهد. در پایان با توجه به توان موجود در گستره ی شهری برازجان (گسستگی بافت و مساکن مخروبه) مشخص می شود که در صورت استفاده حداکثر از آنها و اتخاذ برنامه توسعه مسکونی مناسب می توان 68.7 درصد نیازهای آینده شهر را در داخل شهر تأمین نمود. 

تفکر توسعه پایدار در جامعه عشایری کشور، حاصل چند دهه تلاش و کوشش محققان و اندیشمندان برای ساماندهی فضایی بهینه عشایر و بهره برداری مناسب از منابع و ایجاد رابطه متعادل و متوازن میان انسان و اجتماع و طبیعت است. در سال های اخیر به سبب ایجاد مشکلات و چالش های متعدد ایجاد شده برای مناطق عشایری باعث شده که توسعه مناطق روستایی و عشایری ( با رویکرد توسعه پایدار) مورد توجه قرار گیرد. این مقاله با هدف ارزیابی پایداری در کانون های اسکان عشایری تدوین شده است. نوع تحقیق به صورت کاربردی- توسعه ای است و روش مطالعه، اسنادی، تحلیلی و پیمایشی است. جهت تکمیل اطلاعات موجود از پرسشنامه استفاده شده است. با توجه به جمعیت کانون های مورد مطالعه، حجم نمونه آماری براساس فرمول کوکران تعداد 372 نفر برآورد شده است. و برای سنجش ابعاد  پایداری، از آزمون  T. student و رگرسیون گام به گام با استفاده از نرم افزار SPSS و همچنین برای رتبه بندی کانون های اسکان از نظر شاخص های پایداری از مدل تاپسیس (TOPSIS) استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که براساس دیدگاه های نمونه، پایداری کانون های اسکان عشایری در شاخص های مورد نظر پایین تر از حد متوسط ارزیابی شده اند. نتایج رگرسیون چند متغیره نشان می دهد که بعد اقتصادی با ضریب 0.645 بیشترین تأثیر را بر پایداری کانون های اسکان داشته است.  همچنین بر اساس نتایج حاصل شده از مدل تاپسیس (TOPSIS) کانون های دشت بکان، با بالاترین امتیاز در شاخص های اقتصادی (0.735) و محیطی (0.590)  و کانون گُل افشان، با بالاترین  امتیاز (0.718) در شاخص های اجتماعی به عنوان برخوردارترین کانون و دشت لار با پایین ترین سطح برخورداری، در رتبه آخر قرار دارد. 

امروزه مقوله توسعه دغدغه ی خاطر بسیاری از کشورهاست، و توسعه نیز چیزی جز رضایت بخش تر کردن وضعیت زندگی مردم نیست. مطالعه شبکه شهری به انسانها این آگاهی را می دهد که چگونه در فضای جغرافیایی معین بر موانع ارتباطی و مبادلاتی خود فائق آمده و ماشین اقتصادی نواحی و مناطق خود را چگونه و  به اتکا کدام داده ها بکار بیاندازند و با توجه به تعدد نقش شهرهای موجود در شبکه ،روابط پیچیده بین آنها در سطح ناحیه را چگونه برقرار کرده و نظم دهند ، تا این سیستم موجب رضایت بخش شدن زندگی شان شود. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی است ، بنابراین از مدل نقطه جدایی برای تعیین شکل شبکه شهری استان مازندران براساس آستانه های اقتصادی یا مرز های تجاری شهرهای اصلی نواحی استان استفاده شده است و سپس با استفاده از شاخص ترکیبی توسعه، توسعه پایدار شهری استان در نواحی ( شهرستان های) استان تحت حاکمیت شهرهای اصلی شبکه تعیین شده است .  در این پژوهش از روشهای کتابخانه ایی  وکارتوگرافی برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است . جامعه آماری این تحقیق 51 شهر استان مازندران و بویژه 21 شهر مرکز نواحی این استان بوده است. برخی از نتایج بدست آمده در این پژوهش عبارت است از ؛ استان مازندران دارای شبکه شهری واحدی نیست( در شرق شبکه ایی قطاعی و در غرب شبکه ایی خطی ) ، نابرابری در میزان توسعه پایدار شهری در استان مازندران حکمفرما است ، تقریبا" شهرهای شبکه شهری خطی در سطح توسعه یافتگی بالا و شهرهای موجود در شبکه شهری قطاعی در طبقه فرو توسعه یافته و محروم قرار گرفتند ، نواحی (شهرستان های) محروم و فرو توسعه یافته استان دارای درصد شهرنشینی بالایی هستند ، با توجه به نقاط جدایی شهرهای مراکز نواحی( شهرستان) از شهر ساری  ، شبکه شهری استان  از طریق انتقال بموقع و عادلانه جریان ( در شبکه خطی) موجب توسعه و با مکش بی موقع و استعمارگونه جریان ( در شبکه قطاعی) موجب عدم توسعه و محرومیت شهرها شده است و ... 

مسکن از مهم ترین نیازهای اساسی انسان بوده، در واقع مهم ترین عامل تأثیرگذار در میزان رضایتمندی فرد از سکونت در یک منطقه و نوع زندگی خویش، مسکن و شرایط محیطی آن منطقه است. که خود عامل مهم و محوری در کیفیت زندگی و تمایز بین افراد، گروه ها و نواحی قلمداد می شود و مواردی چون شکل مطلوب، استحکام، امنیت، ایمنی، راحتی و میزان دسترسی به تسهیلات و تجهیزات مورد نیاز را شامل می شود این موارد با یکدیگر کیفیت زندگی در مساکن را به دنبال دارد. لذا هدف پژوهش حاضر بررسی تطبیقی دو نوع مسکن قدیم و جدید بر کیفیت زندگی روستاییان منطقه سیستان می باشد و سعی شده تا     شاخص های عینی و ذهنی کیفیت زندگی در دو گروه از مساکن قدیم و جدید بررسی شود. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی مبتنی بر بررسی منابع کتابخانه ای، بررسی های میدانی و تکمیل پرسشنامه بوده، اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار spss تجزیه و تحلیل شده است. بدین منظور جامعه نمونه مورد بررسی با بهره گیری از فرمول کوکران 380 سرپرست خانوار در 40 روستای دارای مسکن قدیم و جدید بوده است نتایج به دست آمده از داده ها نشان می دهد که از دیدگاه جامعه نمونه و مشاهدات صورت گرفته، تفاوت معناداری از نظر شاخص های عینی و ذهنی کیفیت زندگی  بین روستاییان دارای مساکن قدیمی و جدید در منطقه سیستان وجود دارد به عبارتی می توان گفت مساکن سنتی از لحاظ انطباق با نیازهای زیستی- معیشتی و ویژگی های بوم آورد، نسبتاً مطلوب بوده اند اما از لحاظ بهداشت، مصالح و استحکام کاستی هایی دارد. از سوی دیگر، مساکن جدید اغلب با بی توجهی به نیازهای زیستی معیشتی و ویژگی های محیط زیست طبیعی همراه بوده است از این رو باید توجه نمود که ارزش های مفید و ویژگی هایی چون انطباق با محیط طبیعی- جغرافیایی، فرهنگی، به کار گیری مصالح بومی، تنوع و زیبایی از خصوصیات مطلوبی است که در طراحی و ساخت مساکن منطقه باید به آن ها توجه شود.

در مدیریت شهری جدیدِ دنیا،  فعالیت های هسته مرکزی کلانشهرها و بخصوص بافت قدیم شهر در کانون توجه مدیریت و برنامه ریزی قرار دارد. این روندِ بازگشتی یا توسعه ی درونی، شهرها را هر چه بیشتر به توسعه پایدار شهری نزدیک می کند. در این پژوهش سعی بر آن بوده ، ضمن تحلیل وضعیت کاربری اراضی وضع موجود بافت مرکزی شهر کرمانشاه، الگوی مناسب توزیع فضایی کاربری اراضی در راستای توسعه پایدار شهری تبیین گردد. پژوهش حاضر از نوع کاربردی بوده و در انجام آن از روش تحقیق تحلیلی- توصیفی استفاده شده است. اطلاعات مورد نیاز تحقیق با استفاده از روش کتابخانه ای و فیش برداری، پرسشنامه و مشاهده میدانی جمع آوری گردید. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از روشهای آماری توصیفی و نیز مدل SWOT استفاده شده که بر مبنای نتایج حاصل از تحلیل عوامل چهارگانه تکنیک SWOT، محدوده مورد مطالعه دارای 5  نقطه قوت، 6 نقطه فرصت، 7 نقطه ضعف و 7 نقطه تهدید می باشد. ماتریس SWOT بر مبنای امتیاز نهایی شاخص ها چهارگانه (قوت، ضعف، فرصت و تهدید) ترسیم شده که بر مبنای آن می توان در یک رویکرد ساختاری، فرصت ها و تهدیدهای کلیدی خارجی را با ضعف ها و قدرت های داخلی مقایسه نمود و الگوی توسعه کاربری اراضی سازگار با موقعیت داخلی و خارجی  را تبیین نمود. 

هدف کلی در این تحقیق، تبیین نقش تعاونی های صیادی در توسعه اقتصادی- اجتماعی و کالبدی نواحی روستایی در شهر بردخون است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف تحقیقی- اکتشافی و به لحاظ گردآوری داده ها توصیفی- (علی- مقایسه ای) می باشد. جامعهآماریپژوهش، تعاونی های صیادیفعالدرسطحشهر بردخونمی باشد. به منظور تعیین روایی پرسشنامه از روش اعتبار محتوا استفاده شده است که با استفاده از نظرات استادان و متخصصان پس از چند مرحله اصلاح و بازنگری بدست آمد. جهت تعیین پایایی پرسش نامه، پیش آزمونی (30 پرسشنامه) درروستای آبکش انجام شد، ضریب آلفای کرونباخ به دست آمده (0.864 تا 0.610)، حاکی از اعتبار پرسش نامه ی طراحی شده بود. نتایج نشان داد که میانگین اقتصادی کل برای روستاهای عضو 1.57 (با انحراف معیار 0.367) و روستاهای غیرعضو 1.51 (با انحراف معیار 1.82) می باشد. این ارقام نشان دهنده ی وضعیت اقتصادی بسیار ناچیز روستاهای عضو نسبت به غیر عضو در قبل از اجرای طرح می باشد. و میانگین اجتماعی-فرهنگی کل برای روستاهای عضو 2.122 (با انحراف معیار 0.609) و روستاهای غیرعضو 2.578 (با انحراف معیار 0.673) می باشد. این ارقام نشان دهنده ی وضعیت بهتر اجتماعی-فرهنگی کل روستاهای غیرعضو نسبت به عضو در قبل از اجرای طرح می باشد. با توجه به نتایج حاصله از آزمون تحلیل کواریانس می توان ادعا کرد که تعاونی صیادی اثر معناداری بر روستاها داشته است، اگرچه بین میانگین دو گروه از قبل نیز تفاوت در وضعیت اقتصادی و اجتماعی و کالبدی وجود داشته است. 

گردشگری و اقتصاد گردشگری در حال حاضر، در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان است. افزون بر این بسیاری از برنامه ریزان و سیاستگذاران توسعه نیزاز صنعت گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه ی پایدار یاد می کنند. در این راستا گردشگری روستایی نیز جزئی از صنعت گردشگری به حساب می آید که می تواند با برنامه ریزی اصولی و مناسب و شناسایی مزیت ها و محدودیت های گردشگری روستایی، نقش موثری در توسعه ی این مناطق و در نتیجه توسعه ی ملی و تنوع بخشی به اقتصاد ملی بر عهده داشته باشد. جهت تدوین راهبردهای مناسب توسعه گردشگری در این روستا ، ابتدا با استفاده از مدل های SWOT و EFE و IFE، مهم ترین عوامل داخلی و خارجی مؤثر بر توسعه گردشگری روستای شیدان شناسایی شدند، سپس با استفاده از روش ماتریس داخلی و خارجی (IEM)، موقعیت منطقه مورد مطالعه، جهت انتخاب و تدوین راهبردها مشخص شده و در مرحله آخر، با استفاده از مدل روش تحلیل سلسله مراتبی AHP، بهترین راهبرد توسعه گردشگری در این روستا انتخاب گردید و نتایج بدست آمده نشان داد که: با توجه به پتانسیل ها و محدودیت های روستای شیدان در زمینه گردشگری، در بین چهار راهبرد اصلی، راهبرد WT، با امتیاز 0.342 به عنوان بهترین راهبرد انتخاب شده است. راهبرد ST4- توسعه زیرساخت ها و امور زیربنایی و تجهیزات خدمات رفاهی و زمینه سازی جذب سرمایه گذاران به فعالیت در بخش گردشگری با امتیاز 0.468 در بین 16 راهبرد مطرح شده، بهترین و مؤثرترین راهبرد می باشد.