برنامه ریزی توسعه کالبدی

مسئله اصلی تحقیق حاضر، تحقق پذیری شاخص ها و مؤلفه های بازآفرینی پایدار شهری شیراز است که به منظور رسیدن به اهداف، وضعیت شاخص های بازآفرینی شهری پایدار (اقتصادی، مدیریتی، حقوقی، قانونی، مشارکتی، اجتماعی-جمعیتی، فرهنگی-گردشگری و کالبدی–عملکردی) در محلات هدف بافت تاریخی شیراز (درب شازده، سردزک، اسحاق بیک، بازارمرغ و سنگ سیاه) که به علت وجود اسناد و مدارک طرح ها و برنامه های بهسازی، نوسازی و بازآفرینی و همچنین در دسترس بودن ذینفعان، بازیگران و عوامل اصلی طرح ها و برنامه ها به صورت هدفمند به عنوان محله هدف ارزیابی شاخص های بازآفرینی و پایداری انتخاب شدند، مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت. جامعه آماری این پژوهش را ساکنین پنج محله منتخب از منطقه هشت شهرداری بافت تاریخی شهر شیراز معادل 26069 نفر تشکیل می دهند که با استفاده از فرمول کوکران 384 نفر انتخاب و پرسشنامه به روش تصادفی ساده در سطح محلات توزیع و تکمیل شد. داده های مورد نیاز تحقیق، از طریق روش تجزیه و تحلیل FMEA و مطالعات اسنادی و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) گردآوری و با نرم افزار SPSS، آزمون آماری T تک نمونه ای، تحلیل واریانس، آزمون پس از تجربه (LSD) و فریدمن تجزیه و تحلیل شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد در شرایط موجود شیراز، شاخص کالبدی-عملکردی با میانگین 443/3 بالاترین میانگین و شاخص مشارکت عمومی-مردمی با میانگین 232/2 کمترین میانگین را به خود اختصاص داده است. نتایج حاصل از تحلیل واریانس حاکی است که در میان محلات پنج گانه بافت تاریخی شهر شیراز به لحاظ شاخص های بازآفرینی پایدار شهری تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین، با توجه به نتایج آزمون فریدمن، محله سردزک با میانگین 53/3، کمترین رتبه و محله بازارمرغ با میانگین 17/12، در رتبه اول قرار گرفته است.

مقوله کیفیت زندگی شهری ازجمله نخستین محورهای مطالعاتی بود که همراه با رشد شهری و مشکلات ناشی از آن، به تدریج از دهه 1930 مورد توجه متخصصان مسائل شهری قرار گرفت. بر این مبنا هدف پژوهش حاضر، بررسی کیفیت زندگی در محله های درون شهری و اولویت بندی آن هاست که مبتنی بر آن، دو دسته از شاخص های عینی و ذهنی برای سنجش کیفیت زندگی در شهر سمنان مورد ارزیابی قرار گرفتند. شاخص های عینی شامل مواردی چون قیمت زمین، دسترسی به مراکز شهری، درآمد و بعد خانوار، میانگین مساحت واحد مسکونی، دسترسی به فضای سبز و حمل ونقل عمومی و کیفیت ساخت وساز و شاخص های ذهنی معیارهایی نظیر امنیت، احساس تعلق به محله، کیفیت آب، روابط اجتماعی و جذابیت محله را شامل می شوند. برای تعیین وزن و اهمیت هر یک از شاخص ها از روش آنتروپی استفاده و درنهایت برای اولویت بندی محله ها، روش تاپسیس به کار برده شد. نظر به آنکه ارزیابی های به دست آمده از سنجش ابعاد ذهنی و عینی کیفیت زندگی ممکن است با وضعیت کنونی محله های شهر سمنان منطبق نباشد، از نظرات کارشناسان شهرسازی شهرداری سمنان و همچنین صاحبان بنگاه های املاک در قالب پرسشنامه ای استفاده و نتایج به دست آمده از دو روش، مقایسه تطبیقی شد. مقادیر به دست آمده از این مقایسه نشان می دهد که در 17 محله از 28 محله درونی شهر، نظرات کارشناسی با یافته های روش تاپسیس تطابق دارند و در سایر محله ها نیز اختلاف زیادی میان یافته ها مشاهده نمی شود. 

با اینکه در توزیع شهر و شهرنشینی عوامل انسانی و طبیعی مؤثرند، در کشور ما، نقش عامل انسانی با اجرای سیاست ها و برنامه های توسعه ای بیشتر بوده، که به نابرابری ناحیه ای و عدم تعادل های جغرافیایی از جمله در سواحل شمالی و جنوبی منجر شده است. این موضوع به خوبی در الگوی پراکنش شهرها منعکس است. در مقاله حاضر سعی بر مقایسه الگوهای پراکنش شهرهای سواحل شمالی و جنوبی است، که وجه مشترک آن ها، همجواری با دریا است. بنابراین، سؤال این است که الگوی پراکنش فضایی شهرهای سواحل شمالی و جنوبی کشور چگونه است؟ روش تحقیق توصیفی-استنباطی است و با بهره گیری از مدل نزدیکترین همسایگی و ضریب موران، وضعیت قرارگیری شهرهای حوزه های مورد بررسی با یکدیگر مقایسه شده اند. نتایج یافته ها نشان می دهد که پراکنش فضایی شهرهای حوزه ساحل شمالی به دلیل شرایط طبیعی مساعد، قطب های کشش، راه های ترانزیتی و سیاست های محرومیت زدایی متمرکزتر از پراکنش فضایی شهرهای حوزه ساحلی جنوبی به جز جلگه خوزستان است و شهرها همبستگی فضایی بیشتری با یکدیگر دارند. پراکنش فضایی شهرهای حوزه ساحلی جنوبی، در بخش غربی به صورت خوشه ای و خود همبستگی فضایی مثبت ولی به سمت شرق از تراکم شهرها و انسجام فضایی آن ها کاسته می شود. به طوری که در شرق سواحل جنوبی تراکم و انسجام فضایی شهرها به حداقل می رسد.

بلندمرتبه سازی یکی از رویکردهای مبتنی بر نظریه های جدید توسعه شهری و استفاده حداکثری از اراضی ارزشمند شهرهاست و در پی پاسخگویی به نیازهای رو به تزاید جمعیت در حال افزایش شهرها، از سوی مدیران و سیاست گذاران شهری پذیرفته شده است. شهر مشهد دومین کلانشهر کشور پس از تهران و دارای کارکرد ویژه سیاسی-اداری و همچنین زیارتی- گردشگری است و ازین حیث جذابیت بالایی برای جذب جمعیت و گردشگر دارد. لذا بلندمرتبه سازی به عنوان راهبردی کلان، با هدف توسعه فضایی، با حداقل مصرف زمین و مصرف مجدد اراضی شهری در طرح ها و برنامه های توسعه شهری دنبال می شود. انطباق شیوه سکونت در بلندمرتبه ها با بافت اجتماعی و مذهبی شهر مشهد نیازمند شناسایی چالش ها و نقاط ضعف اجرایی این راهبرد است که پژوهش حاضر برای پاسخگویی به آن تدوین شده است. این پژوهش به لحاظ ماهیت، در زمره تحقیقات کاربردی به شمار می آید. پژوهش حاض ر پیمایشی و نوع تحلیل آن، توصیفی– مقایسه ای است. به منظور کاربردی نمودن نتایج پژوهش، دستورالعمل پیشنهادی رفع آسیب های اجتماعی و فرهنگی بلندمرتبه سازی در شهر مشهد، در قالب مدل مدیریت یکپارچه زمین و ساخت بلندمرتبه های مشهد ارائه شده است.

مخاطرات طبیعی مانند برف، سیل و نظایر آن به عنوان پدیده های اجتناب ناپذیر به شمار می آیند که همیشه خطری جدی برای جوامع انسانی به خصوص جوامع روستایی به شمار می روند و اگر این جوامع از تاب آوری لازم برخوردار نباشند، آثار زیانبار این مخاطره ها افزایش می یابد. لذا، سنجش تاب آوری روستاییان در برابر  مخاطرات طبیعی اهمیت بسیاری دارد. هدف از این پژوهش، سنجش تاب آوری سکونتگاه های روستایی در صورت مسدود شدن قطع جاده های ارتباطی است. تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی، ماهیت توصیفی تحلیلی و برای جمع آوری داده ها و اطلاعات از مطالعات اسنادی و میدانی استفاده شده است. قلمرو مکانی تحقیق، یازده روستای دهستان باروق در شهرستان میاندوآب است. براساس فرمول کوکران تعداد 281 خانوار روستایی به عنوان نمونه تحقیق انتخاب و داده های تحقیق با کمک آن ها به دست آمد. نتایج تحقیق نشان داد، میزان تاب آوری سکونتگاه های روستایی دهستان باروق در صورت قطع جاده های ارتباطی توسط برف در سطح مطلوبی قرار دارد و تنها در بعد کالبدی کمتر از میانگین است. همچنین مهمترین عامل مؤثر در افزایش تاب آوری روستاییان در مواقع مسدود شدن جاده های ارتباطی در اثر بارش برف، «افزایش مشارکت اجتماعی و توان اقتصادی» است.

امروزه سبک زندگی کودکان به طور فزاینده ای به سمت کم تحرکی پیش رفته است، پیاده روی بین خانه و مدرسه می تواند راهی نسبتاً مناسب و در دسترس برای افزایش فعالیت فیزیکی روزانه دانش آموز باشد. هدف این پژوهش، بررسی روابط میان ویژگی های فردی، اقتصادی-اجتماعی خانواده و پیکره بندی معابر بر پیاده روی دانش آموزان دبستانی مدارس دولتی است. بدین منظور ابتدا شش منطقه از شهر شیراز با ویژگی های متفاوت از نظر پیکره بندی معابر انتخاب و سپس به صورت تصادفی، 18 دبستان دولتی دخترانه و پسرانه انتخاب و از میان مدارس نمونه، 1021 دانش آموز به صورت تصادفی انتخاب شده اند. بنابراین اطلاعات فردی و خانوار در قالب اطلاعات زمینه ای توسط والدین در قالب پرسشنامه جمع آوری و اطلاعات پیکره بندی معابر با استفاده از نرم افزار Depth Map در محدوده 1200 متر اطراف مدرسه استخراج شد. یافته ها نشان داد که بین متغیرهای زمینه ای سن و تعداد فرزند خانوار رابطه مثبت و بین جنسیت، تحصیلات پدر، مالکیت خودرو و تعداد افراد دارای گواهی نامه در خانوار با پیاده روی کودک رابطه منفی وجود داشت. در میان ویژگی های پیکره بندی معابر، انتخاب، اتصال و هم افزایی رابطه ای مثبت و عمق رابطه ای منفی با پیاده روی دانش آموز به مدرسه داشتند. علاوه براین، فاصله به عنوان مهمترین عامل دارای رابطه منفی با پیاده روی دانش آموزان بود. این مطالعه شواهد مهمی را برای برنامه ریزان و سیاست گذاران شهری در مورد اهمیت پیکره بندی معابر اطراف مدرسه بر روی سفر دانش آموزان فراهم می کند. یک اصل مهم این است که، طراحی یک شبکه خیابان با دسترسی و ارتباط بالا و همچنین افزایش خوانایی معابر، می توان ادراک والدین و دانش آموزان را جهت استفاده از پیاده روی بین مدرسه و خانه سوق داد.

در استفاده از ظرفیت های رودخانه های شهری باید به حفظ توازن بین ظرفیت اکولوژکی رودخانه، منافع ذینفعان اقتصادی و نیازهای گروه های مختلف اجتماعی توجه شود. این پژوهش بر اساس چنین دیدگاهی اثرات محیطی عملکردهای تفریحی حاشیه رودخانه را در شهر بابلسر بررسی کرده است. از آنجا که بیشتر این عملکردها با استقرار در بستر و حاشیه رودخانه، به عنوان عنصری پیوسته با اکوسیستم و چشم انداز آن تبدیل شده اند، پرسش هایی در زمینه اثرات آن ها بر محیط و کیفیت استفاده از فضاهای عمومی حاشیه رودخانه شکل می گیرد: بهره برداری از ظرفیت های فضایی حاشیه رودخانه در قالب عملکردهای تفریحی موجود چه اثراتی بر محیط و چشم انداز کرانه رودخانه دارند و در مقابل این اثرات، به نیازهای چه طیفی از استفاده کنندگان پاسخ می دهند. به علاوه، عملکردهای تفریحی مذکور چه تأثیری بر کیفیت استفاده شهروندان از سایر فضاهای عمومی حاشیه رودخانه دارند. این تحقیق تلاش کرده است تا از طریق مشاهدات میدانی و انجام پیمایش و تحلیل یافته ها به کمک آزمون های آماری به این پرسش ها پاسخ دهد. یافته ها نشان می دهند که کاربری های پذیرایی و تفریحی حاشیه رودخانه شهر، با وجود تأثیر نامطلوب بر اکولوژی رودخانه، نتوانسته اند فضای عمومی مطلوب و امنی، برای عده ای از کاربران و ذینفعان از جمله جوانان، زنان و کودکان فراهم نمایند. افزون بر این، با قرارگیری در حریم رودخانه و تخریب چشم انداز آن، حتی در استفاده از فضاهای عمومی حاشیه رودخانه نیز تأثیر منفی گذاشته اند. 

کشاورزی به ویژه در کشورهای در حال توسعه یکی از بخش های مهم اقتصاد به حساب می آید. با توجه به افزایش روز افزون جمعیت، تأمین امنیت غذایی افراد به چالشی بزرگ تبدیل شده است، تا جایی که که رفع گرسنگی به عنوان یکی از اهداف اصلی توسعه هزاره تعیین شده است. در همین زمینه، با توجه به استراتژیک بودن غلات و نقش مؤثر آن در تأمین امنیت غذایی کشور، هدف از پژوهش حاضر تحلیل روند تغییرات فضایی و زمانی سطح زیرکشت غلات(گندم و جو) طی یک دوره 15 ساله از 1382 تا 1397 است. در این مطالعه روش پژوهش به صورت توصیفی تحلیلی است. گردآوری اطلاعات با روش کتابخانه ای و داده های رسمی جهاد کشاورزی و مرکز آمار ایران صورت گرفته است. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تکنیک های آمار فضایی در محیط نرم افزار Arc map انجام شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد در سطح ملی تغییرات با کاهش نسبی سطح زیرکشت جو و کاهش قابل توجه سطح زیرکشت گندم همراه بوده است. نتایج پژوهش در سطح استان ها بیانگر کاهش نسبی نوسانات و دامنه تغییرات سطح زیرکشت غلات در بین استان های کشور است و به عبارتی توازن نسبی در اختصاص زمین به کشت گندم و جو در بین استان ها ایجاد شده است. نتایج تحلیل فضایی سطح زیرکشت غلات نیز نشان می دهد که محل تمرکز کشت غلات عمدتاً در برخی شهرستان های واقع در غرب و شمال غرب ایران است.