اسلام و پژوهش های تربیتی

بحث و بررسی درباره اهداف تربیت از رسالت های اصلی فلسفه تعلیم و تربیت است. با توجه به همزادی قدیمی «تربیت» و «دیانت» و همچنین اهمیت و نقش دین در زندگی انسان، دین و آموزه های دینی به عنوان یکی از منابع اصلی استخراج اهداف تربیت در جوامع مذهبی محسوب می شود. بنابراین، ضروری است تا در جوامع مذهبی، اهداف تربیتی از منظر مبانی دینی نیز بحث و بررسی شود. پژوهش حاضر درصدد است تا نوع دوستی را به عنوان یک هدف در تربیت اسلامی به شیوه تحلیلی استنتاجی بررسی کند. بدین منظور، ضمن تبیین مفهوم «نوع دوستی» و همچنین تبیین رابطه نوع دوستی با تعلیم و تربیت، معنویت و دین داری، مشخص می گردد که نوع دوستی در اسلام بر کدام پیش فرض های هستی شناختی، انسان شناختی، معرفت شناختی و ارزش شناختی مبتنی است. ازاین رو، مبانی مذکور با مراجعه به شماری از آیات قرآن، سنت پیامبرˆ و ائمه اطهار‰ (در قالب احادیث و روایات آنان) و همچنین آراء برخی اندیشمندان اسلامی تجزیه و تحلیل شد و در نهایت، نشان داده شد که این مبانی از نوع دوستی به عنوان یک هدف در تربیت اسلامی حمایت می کند.

شناخت نفس انسان و ماهیت آن در روان شناسی به طور عام، و روان شناسی فلسفی به طور خاص می تواند منبعی مناسب برای استنتاج اهداف تعلیم و تربیت نفس به شمار آید. در این میان، با روان شناسی فلسفی صدرایی می توان به شناخت کامل ماهیت نفس نایل آمد و اهداف تعلیم و تربیت نفس را استنتاج کرد. نوشتار پیش رو با هدف واکاوی اهداف تعلیم و تربیت نفس بر اساس کمال غایی و میانی عقل نظری و عقل عملی در اندیشه ملاصدرا نگاشته شده است. نگارنده در این مقاله، از روش پژوهش «توصیفی تحلیلی» در تبیین گزاره های فلسفی و استنتاج مدلولات تربیتی بهره جسته است. یافته های تحقیق حکایت از آن دارد که با توجه به کمال غایی نفس، هدف غایی تعلیم و تربیت نفس قرب الهی است. اما بر اساس کمال میانی نفس، اهداف میانی تربیت نفس کمال عقل نظری و کمال عقل عملی است. هر کدام از این دو هدف میانی نیز در بستر مراتب خود تحقق می یابد که در عقل نظری عبارت است از: دست یابی به مرتبه عقل بالملکه، بالفعل و مستفاد، و در عقل عملی عبارت است از: دست یابی به مرتبه تجلیه، تخلیه، تحلیه و فنا.

این پژوهش با هدف ارئه یک الگو برای پیش بینی تقلب تحصیلی بر اساس جهت گیری مذهبی، جهت گیری هدف و منبع کنترل انجام شد. طرح پژوهش در این مطالعه «توصیفی تحلیلی» از نوع همبستگی است. بدین منظور، 400 دانشجوی دانشگاه یزد به روش «نمونه گیری تصادفی خوشه ای» انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها، از مقیاس های «جهت گیری مذهبی، جهت گیری هدف، منبع کنترل و چک لیست تقلب تحصیلی» استفاده شد. داده ها با روش «تحلیل مسیر» تجزیه و تحلیل شدند. نتایج تحلیل مسیر نشان داد که جهت گیری مذهبی درونی به صورت منفی و جهت گیری مذهبی بیرونی به صورت مثبت از طریق منبع کنترل بر تقلب تحصیلی اثر می گذارند. همچنین هدف تسلط مدار به صورت منفی و هدف عملکرد گرا به صورت مثبت از طریق منبع کنترل بر تقلب تحصیلی اثر می گذارند. در مجموع، یافته ها نقش جهت گیری مذهبی، اهداف پیشرفت و منبع کنترل بر تقلب تحصیلی را تأکید می کنند.

یکی از مؤلفه های تعیین کننده تعلیم و تربیت مؤثر، توسعه مهارت های تفکر انتقادی در فراگیران است. ابزار مهم این فرایند در نظام های متمرکز آموزشی، کتاب های درسی است که می تواند با افزایش ضریب تفکر یا دعوت به پژوهش، رشد تفکر انتقادی را در پی داشته باشد. هدف این تحقیق ارزیابی میزان توجه به کتاب های «مطالعات اجتماعی» دوره ابتدایی به مهارت های تفکر انتقادی است. جامعه آماری کتاب های «مطالعات اجتماعی» پایه های سوم تا ششم دوره ابتدایی است که مجموع آنها به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات «چک لیست» محقق ساخته بر اساس مؤلفه های تفکر انتقادی لیپمن است. نتایج نشان می دهد: 1. مهارت های تفکر انتقادی در سطوح تجزیه و تحلیل، ترکیب، ارزشیابی و توضیح در پایه های گوناگون تحصیلی دوره ابتدایی متفاوت است. 2. مهارت های تفکر انتقادی در تمام سطوح تجزیه و تحلیل، ترکیب، ارزشیابی و توضیح در تمام کتاب های پایه های سوم تا ششم پایین تر از حد انتظار است. 3. وضعیت نسبی مهارت های تفکر انتقادی در سطح توضیح، درکتاب های «مطالعات اجتماعی» بهتر از سطوح دیگر است. 4. در مجموع، کتاب های «مطالعات اجتماعی» دوره ابتدایی از ایجاد توانایی مهارت های تفکر انتقادی مطلوبی در شاگردان برخوردار نیست.

سال هاست زنان می توانند در نظام علمی بیشتر کشورها، همچون مردان و پابه پای آنها حضور یافته، به رقابت با آنان بپردازند. هرچند این امر موجبات رشد و پیشرفت را در حوزه های مشترک انسانی بین دو جنس برای زنان فراهم آورده، اما در حوزه های جنسیتی کاملاً عکس آن عمل نموده است، به گونه ای که زنان تربیت یافته در نظام های آموزشی جدیدِ آندروژنی، به سبب یکسانی اهداف، محتوا و روش های آموزشی بین دو جنس، معولاً فاقد مهارت های جنسیتی مربوط به جنس خویش هستند. از سوی دیگر، با وجود آنکه در نظام آموزشی آندروژنی، زنان مردانه تعلیم داده می شوند، اما در سنین بزرگ سالی، عرف و قوانین از آنان انتظار ایفای نقش های جنسیتی دارد، درست در آن زمان است که زنانی که برای ایفای این گونه نقش ها نظیر همسری و مادری تعلیم نیافته اند، دچار انواع مشکلات، از جمله افسردگی، تندخویی، و اختلال هویت می شوند. حال سؤال اساسی اینجاست که مبانی نظام آموزشی آندروژنی چیست؟ راهبرد های ایجاد، تثبیت و ترویج نظام آموزشی آندروژنی چه بوده است؟ نتایج نظام آموزشی آندروژنی چه بوده است؟ برای ایجاد فهمی عمیق و جامع از نظریات متفاوت مطرح شده در این زمینه، پس از جمع آوری تعدادی از منابع که توسط نظریه پردازان در این حوزه به ثبت رسیده، مضمون این آثار تحلیل شده است.

هدف این تحقیق بررسی و تحلیل «عوامل و زمینه های گریز از پوشیدگی بانوان با تأکید بر عوامل شخصیتی» است. شخصیت بیانگر آن دسته از ویژگی های فرد یا افراد است که شامل الگوهای ثابت فکری، عاطفی و رفتاری آنهاست. منظور از «جلوه نمایی بانوان» آشکار کردن زینت ها و آرایش خود به دیگران، جلوه گری، خودآرایی، اظهار زینت و زیبایی خود به دیگران، آشکار کردن زینت ها و آرایش خود و نشان دادن آن به دیگران است، که در جامعه، معمولاً با نشان دادن بخشی از اندامشان و یا با پوشش لباس های غیرمتعارف و محرک صورت می گیرد. عواملی همچون «بحران هویت، فقدان معنویت و محبت، ناآگاهی از پیامدهای جلوه نمایی، عدم پای بندی به ارزش های اسلامی، عزت نفس پایین و احساس حقارت، فقر عاطفی، ترس و یأس، بی توجهی به زمینه های طبیعیِ میلِ به خودنمایی در زنان، و ضعف حیا» در بی حجابی و جلوه گری و پوشش لباس های غیرمتعارف بانوان، به ویژه دختران، نقش اساسی دارد. روش این تحقیق «کیفی» از نوع «توصیف و تحلیل محتوا» است و ابزار گردآوری اطلاعات آن مراجعه به منابع اصلی(قرآن کریم، روایات و یافته های روان شناختی) است.