پژوهشنامه فرهنگ و رسانه (نامه فرهنگ و ارتباطات)

این مقاله با استفاده از روش اسنادی-تحلیلی و همچنین آوردن شواهدی قرآنی و روایی از شاخصه ها و اهداف پیشرفت از منظر اسلام، سعی داشته به کشف "منطق" حصول پیشرفت در مبانی علوم اجتماعی اسلامی، نائل آید. نتایج حاصل شده از پژوهش های قرآنی و حدیثی انجام شده، نشان می دهند که برخلاف نظریات غربی که هر «افزایشی» را پیشرفت می دانند، اسلام افزایشی را پیشرفت تلقی می نماید که از بطن تقوا برخاسته است و تقوا در آن هم نقش «اُصالی» و هم «آلی» دارد. جامعه ای که ملکه تقوا را به دست آورد، خصلت های اخلاقی زائیده شده از بطن تقوا در آن نمایان خواهند شد و در جای جای آن نمود می یابند و درنهایت این خصلت ها در قالب «ظهورات» تمدنی نمایان می شوند و نظامات موجود در این جامعه، مانند نظام سیاسی و فرهنگی، متولدشده از چنین خصلت هایی هستند. در پایان الگوواره و منطق حرکت به سمت جامعه پیشرفته اسلامی تصویر شده است.

هدف پژوهش حاضر واکاوی مؤلفه های مربوط به ایثار اجتماعی مبتنی بر آموزه های قرآنی و معارف اسلامی و تعیین جایگاه آن ها در اسناد تحولی آموزش و پرورش ایران بوده است. روش تحقیق در محدوده روش های توصیفی از نوع تحلیل محتوا بود. جامعه آماری در بخش کیفی متون و مطالعات تجربی صورت گرفته در حوزه ایثار و در بخش کمی اسناد تحولی(مبانی نظری تحول بنیادین، برنامه درسی ملی و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران) جمعا 507 صفحه بدون مقدمه، صورت جلسات و منابع بودند که تمامی آن ها به عنوان نمونه آماری به روش سرشماری(کامل شماری) انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند. جهت سنجش میزان پرداخت و تحلیل سؤالات بخش کمی از آمار توصیفی استفاده شد. جهت استخراج مؤلفه های مربوط به ایثار اجتماعی به منابع و متون اسلامی به ویژه قرآن کریم و نهج البلاغه مراجعه گردید و مؤلفه های ایثار اجتماعی شناسایی و در قالب چک لیستی مورد بررسی قرار گرفت. روایی سیاهه وارسی یا همان چک لیست توسط جمعی از خبرگان و پایایی آن با استفاده از روش اسکات(5/89) که به روش توافق بین صاحب نظران مشهور است، بدست آمد. یافته های پژوهش در بخش کیفی نشان از شناسایی 10 مؤلفه کلیدی مربوط به ایثار اجتماعی در متون و منابع اسلامی بود که عبارتند از: شهادت طلبی، مقدم داشتن دیگران بر خود برای رضای خود، گسترش روحیه گذشت و فداکاری در جامعه، دوستی و محبت در جامعه، بذل مال با هدف فقرزدایی در جامعه، ایجاد روحیه اتحاد و همبستگی در جامعه، ترجیح منافع ملی بر منافع فردی و گروهی، عزت طلبی، خدمت گزاری به خلق و گسترش عدالت طلبی در جامعه و در بخش کمی پس از بررسی داده ها مشخص گردید که در اسناد تحولی جمعا 901 مورد به مؤلفه های ده گانه ایثار اجتماعی اشاره شده است که در این بین گسترش عدالت طلبی در جامعه با 228 مورد و مقدم داشتن دیگران بر خود با 16 مورد به ترتیب بیشترین و کمترین میزان انعکاس را به خود اختصاص داده اند.

نئولیبرالیسم ادعا می کند که اگر رفاه عمومی با رهاسازی آزادی ها و مهارت های کارآفرینی فردی در یک چارچوب نهادی که توسط حقوق مالکیت خصوصی مشخص شده، بازارهای آزاد و تجارت آزاد باشد، بهتر به پیش رفته است. سیاست های نوین محافظه کارانه که با نومحافظه کاران ترویج می شوند، با نئولیبرالیسم مرتبط هستند. اساساً، این ها درصدد تضعیف لیبرالیسم تعبیه شده هستند. ابتکارات مبتنی بر ایمان، دولت را قادر می سازد تا با آنچه نئولیبرالیسم در ایجاد آن به وجود آورده، سازگار باشد. یک کشور تضعیف شده قادر به مقاومت در برابر نئولیبرالیسم نیست که به قیمت همبستگی های ملی از بازارهای جهانی حمایت می کند. در آمریکای اولیه، جهت گیری های مذهبی ناشی از یک محیط زندگی نسبتاً خودمختار، غالباً ورودی های انگیزشی اساسی و بسیار متعاقب آن را شکل داده است. بخش داوطلبانه در ایالات متحده بیشتر از سقوط است؛ اما هیچ کس شک نمی کند که اشکال بسیاری از مشارکت در مؤسسات و فعالیت های رسمی سیاسی در دهه های اخیر کاهش یافته است یا اینکه آمریکایی ها تمایل کمتری به ابراز اعتماد به رهبران سیاسی و یکدیگر دارند.

بسیاری از صاحب نظران، تغییرات سیاسی را پیامد تغییرات فرهنگی می دانند. درواقع مبنای بسیاری از بحران های مشروعیت نظام های سیاسی عمدتاً متأثر از تغییراتی هستند که در نظام ارزشی جامعه واقع می شود. پرسش اساسی بر سر چگونگی این تغییرات است؟ به عبارت دیگر مسئله این است که اساساً نسبت تغییرات فرهنگی و تغییرات سیاسی چگونه شکل می گیرد و چگونه در ارتباط با تغییرات فوق، تغییرات اجتماعی حادث می شوند؟ پرسشی که پاسخ آن در سیره امام صادق(ع) قابل تحلیل است. در پژوهش حاضر به روش کتابخانه ای با بررسی شرایط سیاسی حاکم بر عصر امام صادق(ع) و اقدامات حضرت در حوزه تغییرات فرهنگی و نقش آن در متزلزل کردن بنیان مشروعیت حکومت منصور دوانیقی پرداختیم. در این مقاله درمی یابیم که چگونه امام صادق(ع) به وسیله تغییر نگرش و ادراک عمومی جامعه نسبت به مسئله امامت و همچنین احیای فقه شیعه در کانون توجهات قرار گرفتند و این اقدامات چه تأثیری در فضای اجتماعی آن روز نسبت به مشروعیت حکومت منصور ایجاد کرد. این مطالعه تطبیقی به ما کمک خواهد کرد تصویر روشن تری نسبت به «چگونگی» ارتباط تغییرات فرهنگی و تغییرات سیاسی پیدا کنیم.

یکی از دغدغه های بسیاری از متفکران حوزه اجتماعی، کالاانگاری کنش های دیگرخواهانه است. در اقتصاد متعارف، گاهی به کنش هایی از انسان که جنبه پشتیبانی از هم نوعان دارد، به چشم کالاهای قابل مبادله نگریسته شده و صرفاً در قالب یک بده بستان تحلیل می شود. لذا این مقاله به بررسی انتقادات اندیشمندان غربی درباره کالاانگاری دیگر خواهی می پردازد. در پژوهش پیش رو با روش مطالعه کتابخانه ای، نظرات انتقادی متفکرانی چون پولانی، سندل، اسلیتر، تونکیس، فری و هیرشمن بررسی می شود و انتقادات این افراد در دو حوزه فلسفی-بنیادین و اقتصادی-روانشناختی مورد بررسی قرار می گیرد. در نهایت بر پایه جمع بندی نظرات این افراد، سه گزاره استنتاج گردیده: اولاً کالاانگاری لفظی باعث تشدید کالاانگاری واقعی می گردد؛ ثانیاً ارزش گذاری پولی باعث ظهور اثرات تزاحمی و چارچوب بندی بر کسانی که با آن مرتبطند، می شود؛ ثالثاً درباره کنش های دیگرخواهانه، محرّک درونی مؤثرتر از محرّک بیرونی است.

صنعت جهانگردی در عصر حاضر جزو پرآمدترین ترین صنعت هاست، به گونه ای که بسیاری از کشورها یکی از محورهای اصلی درآمد خود را متوجه این صنعت می کنند و آن را صادرات نامرئی می نامند. کشور ما با توجه به جذابیت های مختلف تاریخی-تمدنی و طبیعی جزو کشورهای غنی از حیث ظرفیت های بالقوه جهانگردی محسوب شده و در سال های اخیر، ورود جهانگردان به کشور ما رشد چشمگیری داشته است.این عرصه دارای ظرفیت های فراوان در حوزه های مختلف است، اما غلبه نگاه اقتصادی باعث ناشناخته ماندن و عدم استفاده از فرصت ها و ظرفیت ها در سایر حوزه ها شده است. یکی از این فرصت ها، رویکرد دعوت اسلامی در بستر گردشگری است. بدین معنا که از حضور گردشگران خارجی در کشورمان نهایت استفاده را کرده و پیام اسلام و معارف اسلامی را به دور از هیاهو و هژمونی رسانه های غربی، به آن ها برسانیم و آن ها را با روایت متفاوتی از اسلام و ایران آشنا نماییم. در این پژوهش با ده نفر از فعالان عرصه تبلیغ و دعوت اسلامی ویژه گردشگران خارجی، مصاحبه عمیق صورت گرفته است. روش تحلیل داده های حاصل از مصاحبه ها در این پژوهش، روش تحلیل مضمون(تماتیک) است. یافته های این تحقیق شامل ملاحظات، ضروریات و فرصت های فعالیت در این عرصه است که به تفکیک عناصر اصلی این عرصه یعنی گردشگر (مهمان)، محتوا یا پیام (معارف اسلامی)، مبلّغ یا داعی(میزبان)، جذابیت از منظر گردشگر، فضای حضور گردشگر (زمان و مکان)، راهنمای گردشگر، و سازمان ها و ساختارهای مرتبط با فعالیت در این عرصه مقوله بندی شده اند. در پایان نیز پیشنهادهایی برای سیاست گذاران این عرصه و همچنین پیشنهادهایی برای محققان و پژوهشگران در این زمینه بیان شده است.