درخت حوزه‌های تخصصی

سرزمین هیرکانی در گوشه ی جنوب شرقی دریای کاسپین، ازجمله ایالت های مهم در دوران باستان بوده است که از همان ابتدا دستیابی به آن برای قدرت های بزرگ ایرانی حیاتی بود و برای تثبیت قدرت و حفظ قلمرو از تهاجمات بیگانه ضروری قلمداد می شد. اهمیت استراتژیک ورکانا (هیرکانیا) و به ویژه استقلال نظامی و اهمیت سازمان ارتش این سرزمین برای هخامنشیان به گونه ای بود که آن را می توانیم دروازه ی دفاعی مقابل یورش اقوام مختلف و پایگاه و پادگان نظامی بدانیم که حتی هخامنشیان از آن برای سازماندهی و مقابله با دشمنان غربی و رتق وفتق امور مرزهای غربی بهره می بردند. در وهله های مختلف زمانی، گاه این ایالت با ایالت پرثوه ادغام می شد و تحت یک ساتراپی قرار می گرفت و گاه به طور مجزا ساتراپی مستقلی را تشکیل می داد. هنگامه ی این ادغام و یا گسست از مسائل مهمی است که اختلاف نظرهایی را بین پژوهشگران ایجاد کرده است و می تواند حاکی از تحولات تاریخی سرزمین مذکور در دوران هخامنشی باشد. با توجه به اینکه از طریق بررسی نقش منطقه ای، کارکرد نظامی و عملکرد اقتصادی ساتراپ های مختلف می توانیم با نگرش همه جانبه اوضاع سیاسی، نظامی و اقتصادی دولت های باستانی را دریابیم، در این پژوهش به یاری اسناد و مدارک تاریخی و یافته های باستان شناسی کوشیدیم زمان ادغام دو ایالت ورکانا و پرثوه و استقلال آن ها در دوره های مختلف عصر هخامنشی را مورد بررسی قرار دهیم و اهمیت ورکانا ازجنبه ی نظامی، استراتژیک و اقتصادی برای دولت هخامنشی و نقش این ایالت در پیشبرد اهداف هخامنشیان را در عرصه ی نظامی و سیاسی بررسی و معلوم کنیم.

در این پژوهش سعی شده با نگاهی تحلیلی به ساتراپ نشین های غربی هخامنشی، آگاهی هایی را درباره نقش و اهمیت اقتصادی این ساتراپ نشین ها در شاهنشاهی هخامنشی به دست دهد. وضعیت اقتصادی، بازرگانی و تجاری ایران در شاهنشاهی هخامنشی از دیر باز مورد مطالعه پژوهشگران تاریخ اقتصادی و تاریخ ایران باستان بوده، امّا در خصوص نقش و جایگاه اقتصادی ساتراپ نشین های غربی ایران در شاهنشاهی هخامنشی، کمتر سخن گفته شده است. یافته های پژوهش حاضر که بر اساس واکاوی منابع تاریخی، داده های باستان شناسانه و گزارش های پژوهندگان باستانی انجام گرفته و متکی بر اسناد و منابع موجود و تحقیقات روشمند تاریخی است، به روشنی نشان می دهد که ساتراپ نشین های غربی، به لحاظ اقتصادی، در مرکز ثقل مبادلات بین المللی آن عصر قرار داشته و از اهمیت و جایگاه بالایی در نظام اقتصادی هخامنشیان برخوردار بوده اند.

اسناد و الواح به دست آمده از شهرهای میان رودان، از وجود تجارتخانه های بزرگی آگاهی می دهند که به انواع فعالیت های تجاری و اقتصادی اشتغال داشتند. تجارتخانه هایی که بایگانی آنها، پرتو تازه ای بر چیرگی پارسیان بر میان رودان، واگذاری زمین ها به پارسیان، ایجاد تیول های نظامی یا زمین های خدمت، همکاری میان بنگاه های اقتصادی بابل و پارسیان، دریافت انواع گوناگون مالیات ها و غیره می اندازند. تجارتخانه اگیبی، مهمترین تجارتخانه ای است که از زمان پادشاهی بابلی نو تا پایان پادشاهی داریوش بزرگ، نقشی فعال در اقتصاد منطقه بر عهده داشت. سازمان مالیاتی هخامنشی، اجاره داری زمین ها، پرداخت انواع گوناگون مالیات ها و تجارت، مهمترین عرصه هایی بودند که اگیبی ها در آنها فعالیت داشتند. مسأله اصلی این نوشتار، بررسی نقش خانواده اگیبی در سازمان مالیاتی و اقتصاد هخامنشیان است.

امپراتوری پارسها توسط کورش بزرگ پدیدار شد و به دست داریوش اول به سرعت در مسیر ترقی و آهنگ توسعه سیاسی و اقتصادی قرار گرفت.داریوش برای ایجاد تمدنی بزرگ، دگرگونی های عمده ای را پدید آورد.از آن جمله می توان اصلاح اوزان و پیمانه ها و ضرب سکه را نام برد.مقایسه و تحلیل سکه های هخامنشی و تناسب وزن بین آنها، ما را در کشف و فهم سیستم اداری- مالی ایران باستان یاری می کند.سکه طلای هخامنشیان «داریک» است و سکه نقره آنان را در منابع گوناگون «شکل/سیکل» نامیده اند.تجارت با کشورهای متمدن آن زمان و پرداخت مزدِ مزدوران، بیشتر با سکه نقره ای که 6/5 گرم وزن داشت، انجام می گرفت و از طرف دیگر طبق الواح گنجینه تخت جمشید مزد کارگران با «شِکِلی» به وزن 3/8 گرم محاسبه و پرداخت می شد.با توجه به قدرت و دقت هخامنشیان برای اداره امور سرزمین وسیع خود، اختلافی به اندازه 7/2 گرم در سکه نقره آن روزگار بعید به نظر می رسد.در این مقاله کوشیده ایم با استناد به منابع دست اول تاریخ ایران باستان و تجزیه و تحلیل آنها درباره این اختلاف وزن به پاسخی روشن دست یابیم.

تاریخ علم حسابداری از جمله موضوعاتی است که جایگاه و روند آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در بسیاری از کتب حسابداری زادگاه حسابداری را به کشورهای غربی منتسب می کنند ولی بسیاری از محققان سابقه آن را به 6000 سال قبل در بین النهرین می دانند. در این مقاله به بررسی نظام حسابداری و حسابرسی و بانکی در دوره هخامنشیان پرداخته شده است. الواح و سایر مستندات تاریخی نشان می دهد که سیستم های منظم پرداخت حقوق و دستمزد، انبارداری، سیستم های حسابداری، تاسیس بانکها، ضرب سکه، وجود نظام های مالیاتی، سیستم های حسابرسی و بازرسی همه حکایت از پیشرفت حسابداری و نظام مالی در دوره هخامنشیان دارد.