درخت حوزه‌های تخصصی

از جمله مباحث پر دامنه و چالش برانگیز میان عالمان و اندیشمندان اسلامی، بحث تحریف قرآن کریم است.وقوع برخی تغییرات در ساختار ظاهری آیات قرآن،به جهت قالب وحیانی و تکیه بر شنیدار و نوشتارهای ابتدایی،پدیده ای طبیعی و تا حدودی گریز ناپذیر می نماید؛اما بی گمان این ویژگی ها در جریان ارسال پیام الهی کم ترین ضعف و وهنی را در پی نداشته و قرآن،هماره معجزه ای جاودانه است.اما گاه به استناد روایاتی،علاوه بر تحریفاتی در حوزه معانی، حروف و کلمات برخی آیات،به وقوع نقصان در قرآنی که اینک در اختیار است، تاکید و اصرار شده است.یکی از تفاسیر کهن ماثور که روایاتی به ظاهر موهم به تحریف قرآن کریم در آن گزارش شده،تفسیر فرات کوفی است.این نوشتار با مورد پژوهی در این تفسیر،به این معنا رسیده است که برخلاف تصور شایع که بخش قابل توجهی از روایات تحریف برگرفته از کتاب تفسیر فرات است،تنها تعداد 17روایت از 775روایت این تفسیر،در ارتباط با(طیف بحث)تحریف است و نه بیشتر.

صحیح ترین روش در روش های تفسیری،تفسیر قرآن به قرآن است که از زمان ائمه(ع)مورد توجه بوده و بعد از ایشان نیز طرفداران بسیاری داشته است. اینکه بعضی از مفسران این روش را دنبال کرده اند و تفسیرهایشان چه ویژگی هایی داشته است مورد بررسی قرار گرفته اما مقایسه بین دو تفسیر با بررسی وجه تشابه و اختلاف کمتر دیده شده است.بنابراین این سوال مطرح می شود که بین دو روش تفسیری مشابه،اختلاف دیده می شود یا نه و اگر اختلافی هست ریشه آن در کجاست؟ در این تحقیق به مقایسه دو تفسیر»المیزان«و»الفرقان«پرداخته شده است که هر دو از روش قرآن به قرآن استفاده کرده اند،اما در آنها اختلافاتی دیده می شود. به عنوان مثال در مواردی مثل سیاق این دو تفسیر کاملا در مقابل هم قرار گرفته اند. برای روشن تر شدن مطالب از سبک الفرقان به نظرات جدید و نادر مفسر در زمینه فقه الاحکام پرداخته شده و در مورد سبک المیزان به بررسی ویژگی های مهم تفسیر و استفاده از سیاق به عنوان ابزار کار تفسیر قرآن به قرآن اشاره شده است. روش تحقیق بر اساس جمع آوری اطلاعات ،روش مطالعه ای اسنادی و کتابخانه ای است و ضمن مراجعه به دو کتاب تفسیر به کتابهای دیگر مراجعه شده است. یکی از دستاوردهای تحقیق این است که نویسنده الفرقان روایت قوی مخالف با ظواهر قرآن را قبول ندارد و طبق مبناهای خود حکم های شاذ و نادری را ارائه کرده،اما علامه طباطبایی(ره)روایات قوی را در تفسیر می پذیرد و هرگز در صدد نفی از روش و اعتبار قول معصوم(ع)در زمینه تفسیر نبوده است.

یکی از حوزه های مهم مطالعات تفسیری خاورشناسان، بررسی صحت انتساب و تاریخ گذاری متون کهن تفسیری است. اللغات فی القرآن منسوب به ابن عباس مجموعه ای مشتمل بر بیش از سیصد واژه قرآن به ترتیب سوَر است که در آن واژه ها با انتساب به لهجه یکی از قبایل عرب یا زبانی بیگانه مانند فارسی، سریانی، نبطی،... معنا شده است. ونزبرو با استناد به تحلیل ادبی، و ریپین با همین شیوه و اندک توجهی به سند در انتساب اللغات به ابن عباس تشکیک کردند. این مقاله ضمن بررسی و نقد آرای این دو خاورشناس به بررسی تطبیقی اللغات با تفاسیر متقدم می پردازد.

تفسیرماثور از کهن ترین گونه های تفسیری است که برای توضیح و تبیین آیات الهی شکل گرفته است و تفسیر البرهان ازجمله مهم ترین تفاسیر روایی شیعه می باشد که توسط سید هاشم بحرانی در نیمه اول قرن یازدهم، تالیف شده است. این تفسیر شامل همه سُور قرآن بوده و روایات منقول از ائمه اطهار(ع) بدون اظهار نظری از مؤلف گردآوری شده است.انگیزه مؤلف،نشان دادن شان والای اهل بیت(ع) بوده و لذا منبع مهمی برای استفاده از علوم اهل بیت به شمارمی رود. در این مقاله تلاش شده است تا باگزارشی از محتوای تفسیر البرهان،امتیازات و کاستی های کتاب بیان شده و روش علامه بحرانی تا حدودی روشن گردد. واژه های کلیدی:تفسیر،روایت،بحرانی،روش شناسی.

تفسیر گرانسنگ تسنیم، محصول تحقیق، تنظیم و تدوین درس تفسر قرآن کریم حضرت آیت.الله جوادی آملی دام ظله در حوزهٴ علمیهٴ قم است. تا زمان تألیف این نوشتار 16 جلد از آن منتشر شده است و تا پایان قرآن به حدود 80 جلد خواهد رسید. تسنیم تا کنون چندین بار در درون و بیرون کشور حایز رتبهٴ برتر شده است؛ از جمله در سال 1385(ه .ش) به عنوان «تحقیق برتر در عرصهٴ مطالعات اسلامی و قرآنی» از سوی «آیسیسکو» برگزیده شد. نام تسنیم برگرفته از آیه 27 سورهٴ «مطفّفین»، و تسنیم نام چشمه.ای بهشتی است که شراب طهور مقرّبان الهی از آن می.جوشد. آن مفسر حکیم، تفسیر خود را از آن رو تسنیم نامیدند که وحی قرآنی، این سلطان علوم، چشمه.سار پرجوششی است که از زلال ناب آن حکمت و همه دانش.ها بهره.مندند و اعتبار و ارزش خود را باز می.یابند. از بزرگ.ترین شاخصه.های ساختاری و محتوایی تسنیم روشمند بودن آن است. در این تفسیر، ذوق و سلیقهٴ شخصی، استحسانات عقلی و عرفی و پیش.فرض.های علوم گوناگون بر قرآن تحمیل نشده و دخالتی در تفسیر آیات ندارند. در نوشتار حاضر امور زیر بررسی شده.اند: 1. ویژگی.های ساختاری و محتوایی تسنیم. 2. مقایسهٴ تسنیم با المیزان و بیان وجوه اشتراک آن دو و امتیازها و نوآوری.های تسنیم. 3. اخلاق علمی مفسّر تسنیم. 4. تسنیم و مفسر آن از نگاه دیگران. 5. منابع و مآخذ تسنیم. نوشته پیش.رو ثمره بررسی.های روش.شناسانهٴ مؤلف درباره تفسیر تسنیم است که برخی از مباحث آن از نصوص روش.شناسانهٴ بنانی و بیانی استاد مفسر و برخی از تأمل در این اثر نورانی استفاده شده است.