افسر روحی

در زبان هایی که ویژگی آرایش نحوی آزاد دارند، قلب نحوی می تواند سازه های مختلف جمله را جابه جا کند. می یاگاوا (2001) مدعی است که در زبان ترکی با اعمال قاعدة قلب نحوی، عناصر غیر فاعلی به مشخصگر گروه زمان حرکت می کنند و فاعل در جایگاه اصلی خود، یعنی مشخصگر گروه فعلی سبک باقی می ماند. در این مقاله می خواهیم با تکیه بر رویکرد مطابقت در مدل کاوشگر- هدف برنامة کمینه گرایی و ارائة مثال های کافی نشان دهیم برخلاف ادّعای می یاگاوا، سازة موجود (فاعل) در مشخصگر گروه فعلی سبک با توجه به نقش دوگانة مطابقت (بازبینی مشخصه های غیر قابل تعبیر عنصر زمان و دریافت حالت فاعلی) باید به مشخصگر گروه زمان حرکت کند و در زبان ترکی آذری با اعمال قاعدة قلب نحوی، عناصر غیر فاعلی مانند مفعول طی عملکرد مطابقت در طول اشتقاق نحوی، به جایگاهی قبل از گروه زمان که از آن به عنوان جایگاه تأکید یاد می شود ارتقاء پیدا می کنند، زیرا مشخصگر گروه زمان توسط فاعل پر می شود. پس قاعدة قلب نحوی در زبان ترکی آذری همان مبتداسازی است و چنانچه در فرایند تولید جمله، به دلایل معنایی و کلامی، نیازی به تأکید یا مبتداسازی باشد، گروه نقش نمای یادشده در جایگاهی قبل از گروه زمان قرار می گیرد.

علیرغم اهمیت رمزگردانی زبانی به عنوان یک رفتار زبانی رایج در میان دوزبانه ها، هنوز دلایل این رفتار در کلاس های درس مناطق دوزبانه ترکی آذری فارسی مطالعه نشده است. این پژوهش مطالعه ای است در این حوزه بدین منظور ابتدا داده های مرتبط با رمزگردانی 4 نفر از معلمان ابتدائی در تعامل با دانش آموزان در طول 12 جلسه 45 دقیقه ای از طریق ضبط و یادداشت برداری، جمع آوری شد و سپس  با بررسی داده ها، 9 دلیل یا نقش آموزشی و تربیتی برای رمزگردانی معلمان دوزبانه ترکی آذری فارسی در کلاس های درس مشخص گردید. در ادامه اهمیت هر یک از نقش های رمزگردانی نه گانه و موافقت و عدم موافقت با رمزگردانی زبانی در کلاس درس در قالب پرسش نامه ای از 305 نفر از معلمان ابتدائی مناطق مختلف آموزش و پرورش استان اردبیل مورد پرسش قرار گرفت و به ترتیب بر اساس آزمون فریدمن و آزمون غیر پارامتریک خی دو مورد تحلیل قرار گرفت. یافته ها، حاکی از آن بود که اکثریت معلمان با رمزگردانی زبانی در کلاس درس موافقند و در نظر آن ها، ترجمه و تکرار پراهمیت ترین و بلد نبودن معادل فارسی یک مفهوم کم اهمیت ترین نقش را در رمزگردانی زبانی دارد. نتایج تحقیق نشان داد که نقش های آموزشی و تربیتی رمزگردانی معلمان دوزبانه ترکی آذری فارسی در راستای تحقق اهداف والای نظام آموزش و پرورش است و معلمان از رمزگردانی زبانی برای برآورده ساختن نیازهای دانش آموزان خود استفاده می کنند. هرچند نقش های مختلف رمزگردانی، به کارگیری آن را در کلاس های درس توجیه می نماید اما لازم است استفاده از آن به برخی فعالیّت های کلاسی (مانند فعالیّت های غیررسمی) محدود شود.

یافته های پژوهشی نشان می دهد که کودکان ترک زبانی که از آموزش های پیش از دبستان بهره مند می شوند در سال اول دوره ابتدایی در مهارت های شفاهی زبان فارسی نسبت به هم سالان خود تواناترند و پیشرفت تحصیلی بهتری دارند. امّا برای این سؤال که آیا این برتری در سال های بعدی تحصیل نیز ماندگار است یا نه پاسخ مشخصی وجود ندارد. مطالعه حاضر، که از نوع پس رویداد بوده و با روش علّی- مقایسه ای صورت گرفته است، به همین موضوع، یعنی «ماندگاری تأثیرِ آموزش پیش دبستانی بر مهارت های شفاهی زبان فارسی کودکان ترک زبان و پیشرفت تحصیلی آنان پس از برخورداری از 3 سال آموزش ابتدایی، در پایان سال سوّم ابتدایی» می پردازد. اجرای آزمون رشد زبان (3 :TOLD-P) بر دو گروه، پیش دبستانی گذرانده و پیش دبستانی نگذرانده، که در آغازین روزهای سال اوّل دبستان تفاوت های معنا داری در مهارت های صحبت کردن، سازماندهی، گوش کردن، معناشناسی، نحو و واج شناسی زبان فارسی داشتند، نشان داد که برتری گروه پیش دبستانی گذرانده نسبت به گروه گواه- علی رغم برخورداری هر دو گروه از 3 سال آموزش ابتدایی برابر- همچنان به قوّت خود باقی است. افزون بر آن، گروه پیش دبستانی گذرانده در دروسِ وابسته به مهارت های زبان فارسی نظیر فارسی، املا، انشا، قرآن، دینی، علوم اجتماعی، ریاضی و علوم نسبت به گروه دوّم عملکرد بهتری داشتند. این تفاوت در دروسِ مستقلّ از مهارت های یادشده نظیر هنر و ورزش وجود نداشت. نتایج حاصل از اجرای آزمون فوق نشان داد که کودکان ترک زبان، حتّی پس از برخورداری از 3 سال آموزش دوره ابتدایی، از رسیدن به مرحله مورد انتظار از لحاظ مهارت های شفاهی زبان فارسی باز می مانند و نیز این که کودکان ترک زبان در صورت بهره مندی از آموزش های پیش دبستانی می توانند حتّی پس از گذشت 3 سال همچنان نسبت به کودکان ترک زبانی که این دوره را نگذرانده اند پیشرفت تحصیلی بهتری داشته باشند. 

برای بررسی تأثیر آموزش های پیش دبستانی بر رشد مهارت های شفاهی زبان فارسی دانش آموزان آذری زبان در پایه اوّل از بین 450 نفر جامعه آماری دانش آموزان پایه اوّل ابتدایی منطقه هیر واقع در استان اردبیل تعداد 60 دانش آموز (شامل 30 نفر کودک که پیش دبستانی را گذرانده اند و 30 نفر که این دوره را نگذرانده اند) به روش نمونه گیری تصادفی به عنوان نمونه آماری انتخاب و همتاسازی شدند. با به کارگیری آزمون رشد زبان مهارت های صحبت کردن، سازمان دهی کردن، گوش کردن، معناشناسی، ،(TOLD-P:3)  نحو و واج شناسی، در این دو گروه از دانش آموزانِ پایه اوّل ابتدایی مورد سنجش قرارگرفت.  میانگین گروه ها از نظر هریک از مهارت هاى مورد مطالعه U و آزمون t با استفاده از آزمون با هم مقایسه شد و نمرات خام، نمرات استاندارد و مرکب آزمودنی ها به همراه جداول آنها ثبت و تحلیل شد. یافته های این مطالعه نشان داد که مهارت های شفاهی زبان فارسی در دانش آموزان پیش دبستانی گذرانده در حد متوسط و قابل قبولی رشد یافته است در حالی که در مورد دانش آموزان پیش دبستانی نگذرانده چنین نیست. از لحاظ بهره های مرکب و تمام خرده آزمون ها  به غیر از تمایزگذاری کلمه  تفاوت آماری معنا داری بین دو گروه مورد مطالعه مشاهده گردید؛ لذا، با توجه به اهمیت و ضرورت دوره پیش دبستانى و با استناد به یافته هاى پژوهش حاضر، لازم است این دوره براى تمامى کودکان مناطق دوزبانه به ویژه مناطق آذرى زبان به اجرا گذاشته شود

توجه بر ساختار زبان در کنار رویکردهای معنا مدار آموزش زبان در دهه اخیر مورد توجه مطالعات زبان بوده است. «فرصت فکر کردن د ر مورد محتوا و ساختار» زبان و هدایت زبان آموز در «استفاده صحیح ساختار» به عنوان راه های عملی برای حل مشکلات ساختاری گفتار فراگیران زبان پیشنهاد شده اند. مطالعه حاضر که 37 دانشجوی زبان انگلیسی در آن شرکت کردند به نقش راه حل اول پرداخته است. شرکت کنندگان 3 قسمت از یک کارتون را تماشا کردند. بعد از قسمت اول 10 دقیقه فرصت داشتند قبل از روایت داستان بطور شفاهی‘ در مورد آن فکر کنند. بعد از تماشای قسمت دوم‘ بلافاصله متنی در مورد آن نوشتند‘ و بعد از تماشای قسمت سوم‘ داستان را بطور شفاهی روایت کردند. نتایج نشان داد که فرصت فکر کردن و نوشتاری بودن فعالیت زبانی تاثیر معناداری در روانی و صحت گفتار فراگیران انگلیسی به عنوان زبان دوم دارد. با توجه به نتایج حاصله‘ روش های فوق برای بهبود پاره ای از مشکلات زبان آموزی در کلاس های متمرکز بر معنا توصیه می گردد.