نیکزاد عیسی زاده

قرآن کریم به عنوان یکی از کتاب های آسمانی، همواره مورد مطالعه مستشرقان با فعالیت های مختلفی از جمله ترجمه و تفسیر و با اهدافی چون ایجاد تشابه ویا تقابل قرآن و سایر کتاب های آسمانی، عرضه ضعف قرآن، کشف واقعیت با معیارهای علمی و ... بوده است. تئودور خوری کشیش مسیحی آلمانی است که بخش زیادی از فعالیت های علمی خود را بر ترجمه و تفسیر قرآن کریم متمرکز کرده و توانسته طرفدارانی را از جامعه مسیحیان به خود جلب کند. این پژوهش درصدد پاسخ به این پرسش است که روش تفسیری تئودور خوری، کشیش مسیحی آلمانی، در تفسیر او از قرآن کریم در محورهای مبانی، قواعد و منابع چگونه قابل ارزیابی است؟ بررسی توصیفی تحلیلی این مسئله در سه حیطه مبانی در بخش اعجاز، قواعد در بخش توجه به قرائن و حیطه استفاده از منابع مختلف تفسیری نشان می دهد تفسیر وی علی رغم اعتقاد به الهی و معجزه بودن قرآن، به دلیل بسنده کردن به برخی منابع اهل سنت در تفسیر آیات و عدم بررسی سایر مستندات مسلمانان، بیشتر با سطحی نگری در آیات و در برخی موارد با تسامح همراه بوده و همین امر موجب شده نه تنها تفاوتی میان قرآن وکتاب های مقدس نیابد، بلکه در برخی موارد او را از نگاه بی طرفانه نسبت به جنبه های مختلف اسلام و قرآن بازداشته است.

مجمع البیان یکی از مهمترین تفاسیر شیعی است که از روایات تفسیری بسیاری، بهره جسته است. از آنجا که روایات و آثار منقول معاصران نزول، بخشی از واقعیت تفسیر قرآن را به خود اختصاص داده و قرآن پژوهان همواره توجه ویژه ای به روایات مبذول داشته اند، نوشتار پیشِ رو در صدد است با روش تحلیلِ متن کارکردهای متنوع، روایات تفسیری را با ارائه برخی نمونه ها در فهم و تفسیر آیات قرآنی با تأکید بر دیدگاه ، مبانی و روش تفسیری صاحب مجمع البیان تبیین و بررسی کند. کارکردهای روایات تفسیری در مجمع البیان عبارتند از: فضایل ق رآن ، اخ تلاف قرائات، تشریح اسباب نزول، تبیین واژگان و لایه های معنایی، روایات مبیّن آیات مجمل، روایات تبیین و تصحیح اصول اعتقادی ، بهره گیری از تمثیل، روایات ناظر به جری وت طبیق، تبیین احکام شرعی، تعداد آیات، روایات آیات متشابه و روایات تفسیر ظاهری. البته این موارد حصر عقلی ندارد و با تحقیقات بیشتر می توان به کارکردهای دیگری دست یافت.

آیه 55 سوره مائده از آیاتی است که مفسران و متکلمان شیعه و اهل سنت درباره دلالت آن دیدگاه های متفاوتی ارائه داده اند. بنابر دیدگاه شیعه ، این آیه بر ولایت و امامت حضرت امیر مؤمنان علی7 دلالت دارد. از مفسرانی که دیدگاه شیعه را نقد کرده و به آن، اشکال ها و شبهه های فراوانی وارد کرده اند، فخر رازی است. در این پژوهش تلاش شده است با بهره گیری از دیدگاه های آیت الله محمدهادی معرفت به روش توصیفی تحلیلی، اشکال ها و شبهه های فخر رازی بررسی و نقد گردد و درنهایت ثابت شود هیچ یک از اشکال ها و شبهه های وی همچون نازل نشدن آیه در شأن حضرت علی (ع)، احتجاج نکردن آن حضرت بر ولایت خویش به این آیه، دلالت نکردن آیه بر عموم ولایت، منافات داشتن انفاق انگشتر با زکات واجب، سازگارنبودن انفاق انگشتر در نماز با اخلاص حضرت علی (ع) و توجه کامل به خدا در نماز، فعل کثیر بودن انفاق با انگشتر، مانع بودن سیاق آیات قبل و بعد با دلالت آیه بر امامت حضرت علی7 و ناسازگاری فقر علی7 با داشتن انگشتر، وارد نیست.

ستاد نشر رسانه ای مرکز فرهنگ و معارف قرآن روایات تفسیری همواره به عنوان ثقل اصغر الهی مورد توصیه نبی اکرم(ص) و ائمه اطهار بوده و بزرگان تفسیر نیز به آن ها تمسک جسته اند که علامه طباطبایی از جمله کسانی می باشد که مبانی و قواعد تفسیری را از روایات معصومین اتخاذ نموده و به کار بسته است و در این بین از مقوله روایات محکم و تشابه و تبیین معنایی آنان و تقیه ای بودن برخی و جعلی بودن برخی دیگر و نقل به معنایی روایات- بیان مفهوم به جای لفظ- و همچنین روایات بطنی غافل نبوده است.

فهم گزاره‏ها و مسائل هر علمى بر مبانى و قواعد خاصى استوار است که در اصطلاح، «منطق فهم» نامیده مى‏شود. پژوهش حاضر که درصدد بررسى منطق فهم روایات تفسیرى در المیزان است، آن را از نظرگاه مفسّر بزرگ، علامه طباطبایى(ره)، در بعد مبانى عقلى به تحقیق کشیده و منطق مذکور را در حوزه عصمت اهل‏بیت علیهم‏السلام در فهم و تفسیر قرآن، عدم تعارض آن با مسلمات عقلى، زبان عرفى داشتن روایات تفسیرى، وحدت منشأ در آیات و روایات و عدم تناقض درونى روایات تفسیرى بررسى نموده است.