محمد خندان

روند فزاینده رشد شهرها در دهه های اخیر با وجود مواهب بسیار چالش های گوناگون اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی را در پی داشته است. رشد و گسترش فضایی شهر پیامد افزایش طبیعی جمعیت از سویی و مهاجرت و جابجایی آن از سوی دیگر است، در این میان چگونگی رشد و توسعه کالبدی شهرها از ارزش بسیار فراوانی برخوردار است. شهرها به گونه هایی از جمله در شکل توسعه میان افزا ، توسعه شهری پیوسته و توسعه شهری گسسته رشد کرده اند. توسعه شهری پراکنده یا به اصطلاح پراکنده رویی شهری، نمودی از توسعه شهری گسسته و ناپیوسته و در مواردی بسیار بیرون از ضوابط و مقررات شهری و به گونه ای خودرو و برنامه ریزی نشده است. این پدیده دشواری ها و پیامدهایی منفی برای شهر و ناپایداری شهری را به دنبال دارد. ازاین رو بررسی عوامل مؤثر بر ایجاد پراکنده رویی و تأثیرات این پدیده بر شهر، از ارزشمندی فراوانی برخوردار است. در این نوشتار با رویکردی تحلیلی- توصیفی و با بررسی اسناد و مدارک موجود، پدیده پراکنده رویی در شهر رشت بررسی شده است و چند و چون و عوامل آن تحلیل شده است. این بررسی نشان می دهد که رشت، مانند بسیاری از شهرهای ایران همراه با رشد و دگردیسی درونی، به واسطه پراکنده رویی شهری دچار گسست کالبدی شده است. پیوست و توسعه چشمگیر روستاهای پیرامون به همراه گسترش اسکان غیررسمی در پیرامون شهر از عوامل بنیادین رشد این پدیده بوده است؛ همچنین گسترش شهر در امتداد گذرگاه-های ورودی و ساخت شهرک های پیرامونی، به همراه مکان یابی تجهیزات شهری و خرده کارگاه ها در پیرامون شهر پدیده هایی هستند که بر پراکنده رویی این شهر دامن زده است. در این زمینه آب و هوا و اقتصاد منطقه، بورس بازی زمین، روند شهرنشینی امروزین، ضعف پایش و مدیریت مکان از عوامل بنیادین در شکل گیری این فرایند در شهر رشت بوده اند.

مقدمه: نام گذاری به عنوان یک پدیده زبانی، منتقل کننده معانی توصیفی، بیانی و اجتماعی است. کتابخانه های عمومی ایران نیز به جهت کارکردهای اطلاع رسانی، آموزشی و فرهنگی به صورت گسترده دارای شعبه هایی در کشور هستند که هریک دارای نام هستند و نام گذاری صحیح آن ها می تواند بر خلق ارزش و موفقیت و ارتقای جایگاه آن ها کمک کند. در این مقاله تلاش بر این است که وضع موجود نام های کتابخانه های عمومی ایران بررسی شود و مشکلات آن استخراج گردد. روش شناسی: پژوهشگران در این پژوهش طی دو مرحله، ابتدا با روش تحلیل محتوا، اقدام به توصیف وضع موجود نام های کتابخانه های عمومی کردند که از کنترل تقاطعی برای اعتبارسنجی یافته ها استفاده شد و سپس با یافته های حاصل از پاسخ سؤال اول و مطابقت وضعیت موجود با دستورالعمل نام گذاری کتابخانه های عمومی و همچنین مطابقت با نحوه نگارش خط فارسی و معیارهای زبان شناختی، مشکلات نام گذاری فعلی را استخراج کردند. یافته ها : از نتایج مرحله اول، می توان به گرایش بیشتر نام گذاری به اسامی انسان مدار با جنسیت مردانه، که بیشتر از نام شهدای انقلاب اسلامی، علمای دین و مفاخر با اندازه های نزدیک به هم بودند اشاره کرد. همچنین بیشتر اسامی متعلق به افراد معاصر بوده و بیشترین فراوانی در نام کتابخانه ها متعلق به نام شهدای منطقه خاصی یا دارای ویژگی خاص (شهدای مشهد یا شهدای گمنام) بوده است. همچنین این نتیجه حاصل شد که فرایند موجودِ نام گذاری کتابخانه های عمومی در کشور نشانگر نبود خط مشی ای علمی است که این فقدان موجب مشکلاتی مانند عدم رعایت حساسیت های مذهبی یا عدم توجه به معیارهای زبان شناختی همچون طول نویسه ها شده است. نتیجه : می توان نتیجه گرفت که وضعیت نام گذاری کتابخانه های عمومی ایران نیز همچون نام گذاری اماکن و گذرگاه هایی که در پیشینه ها بررسی شد گرایش به نام گذاری های انسان مدار، مردانه  و افراد معاصر، بیشتر از دیگر مقوله ها است و در میان اسامی کتابخانه ها بیشترین تکرار مربوط به اسامی شهدا، معصومین و شخصیت های دینی است. توجه به مشاهیر علمی فرهنگی و بانوان در نام گذاری به طور قابل توجهی اندک بوده است که این وضع نشانگر اعمال ایدئولوژی حاکمان بر کتابخانه های عمومی همچون دیگر فضاهای شهری است و اگرچه می توان از نام گذاری به عنوان ابزاری قدرتمند برای اجرای بهتر کارکردهای فرهنگی اجتماعی کتابخانه استفاده کرد ولی مسئولان از این ابزار برای کنترل نمادین محیط استفاده می کنند. همچنین این نتیجه حاصل شد که دستورالعمل فعلی نام گذاری نهاد کتابخانه های عمومی به طور کامل اجرا نمی شود و مغایرت هایی در میان وضعیت نام فعلی کتابخانه ها و دستورالعمل های سازمانی و ملی وجود دارد. پیشنهاد می شود مغایرت ها رفع شده و همچنین خط مشی نام گذاری توسط نهاد کتابخانه های عمومی اصلاح شود.

هدف: ذی نفعان سازمان به عنوان کسانی که بر آن اثر می گذارند و از آن اثر می پذیرند نقش مهمی در خط مشی گذاری ها و برنامه ریزی های سازمان دارند. با وجود این، همه ذی نفعان به لحاظ علاقه و قدرتی که در ارتباط با سازمان دارند در یک سطح نیستند و لازم است آن ها را با توجه به این دو عامل دسته بندی کرد و اولویت سازمان در تعامل با آن ها را مشخص نمود. هدف این پژوهش شناسایی و اولویت بندی ذی نفعان کتابخانه های عمومی ایران و تعیین نوع تعامل متناسب با آن هاست.روش: این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ رویکرد کمی و اکتشافی است. از دو روش اسنادی و پیمایشی برای انجام پژوهش استفاده شده است. جامعه پژوهش، خبرگان حوزه کتابخانه عمومی بودند که از میان 50 خبره شناسایی شده، 41 نفر پرسش نامه میزان علاقه/قدرت ذی نفعان کتابخانه های عمومی را تکمیل کردند. پایایی این ابزار توسط آزمون آلفای کرونباخ به میزان 926/0 به تأیید رسید. پس از گردآوری پرسش نامه ها، یافته ها با استفاده از آمار توصیفی تحلیل شدند و در نهایت نتیجه گیری به عمل آمد. یافته ها: از میان 24 ذی نفع شناسایی شده، هیئت امنای نهاد کتابخانه های عمومی، مدیران ستادی و استانی، کتابداران، کارشناسان ستادی، خیرین و انجمن های کتابخانه های عمومی به عنوان ذی نفعان کلیدی دارای بیشترین قدرت و علاقه تعیین شدند. اعضاء، ساکنان محدوده خدمت، انجمن های علمی و فروشندگان تجهیزات کتابخانه ای به عنوان ذی نفعانی دارای علاقه زیاد و قدرت کم تعیین شدند. دولت و دستگاه قانون گذار، شهرداری ها، رسانه های عمومی و فضای مجازی به عنوان ذی نفعانی که دارای بیشترین قدرت و علاقه کمتر هستند شناسایی شدند. بقیه ذی نفعان نیز در دسته چهارم که از قدرت و علاقه کمتری برخوردارند جای گرفتند. نتیجه گیری: نهاد کتابخانه های عمومی کشور به عنوان متولی کتابخانه های عمومی در ایران، می تواند متناسب با جایگاه گروه های ذی نفع در ماتریس علاقه/قدرت، به تعامل با هر یک از آن ها بپردازد، بدین ترتیب که گروه اول را در تصمیم گیری ها مشارکت دهد، به گروه دوم اطلاع رسانی کند، گروه سوم را راضی نگه دارد و برای ذی نفعان گروه چهارم کمترین تلاش را صرف کند.

مهرها ابزاری برای متخصصان آرشیوها و محققان در توصیف و شناخت اسناد قدیمی هستند. هدف : تولید منبعی مستند و مرجع از مهر صدراعظم های قاجار در دوره صدارت. روش ٫ رویکرد پژوهش : روش پژوهش کتاب خانه ای است و ابزار جمع آوری اطلاعاتْ سیاهه وارسی است. جامعه موردمطالعه فرمان های پژوهش کده تاریخ معاصر و سایر مراکز اسنادی است. یافته ها و نتیجه گیری : متن مهر صدراعظم های دوره قاجار از ابتدای این دوره تا اواسط دوره ناصری از آیات قرآن، اذکار، دعاها، کنیه ها، عناوین، القاب و نام ها گرفته شده بود. از صدارت میرزاآقاخان نوری واژه صدراعظم در مهرها راه یافت. دو واژه هم معنی اتابک اعظم و وزیر اعظم در دوره مظفری در مهرها باب شد. در مهرهای دوره محمدعلی شاه، واژه های اتابک اعظم و صدراعظم پیدا شد. در این تحقیق از 24 صدراعظم 54 نقش مهر با مستندات، توضیح شکل، علائم، مناسبت تاریخ حک، نوع خط و زبان به دست آمد. از دوره ناصری علامت شیروخورشید در برخی از مهرها ظاهر شد. شکل مهرها مستطیل، مربع، بیضی، هشت گوش و گلابی بود و خط اغلب آن ها نستعلیق و زبان مهرها عربی، فارسی/عربی و فارسی بود. در این تحقیق از 24 صدراعظم 54 نقش مهر با مستندات، توضیح شکل، علائم، مناسبت تاریخ حک، نوع خط و زبان به دست آمد و با این تحقیق بخشی از کمبود منبع مرجع در شناخت مهرهای رجال پوشش داده شد.

مقدمه: کتابخانه های عمومی را می توان یکی از مهم ترین کانون های فرهنگی اجتماعی جوامع مترقی بر شمرد که رضایت کاربران این نهادهای عمومی، می تواند بر مرجعیت این نهادها بیافزاید؛ یکی از مؤلفه ها مهم و اثرگذار بر رضایت کاربران کتابخانه های عمومی، کیفیت خدمات است. در امتداد موضوع پیش گفته، هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر کیفیت خدمات بر میزان رضایت کاربران کتابخانه های عمومی شهرستان قائمشهر از دیدگاه کاربران کتابخانه می باشد. روش شناسی: روش پژوهش توصیفی پیمایشی و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه کیفیت خدمات لیب کوآل و رضایتمندی کاربران استفاده شده است. در این پژوهش تعداد 5 واحد کتابخانه مورد بررسی بوده که درنهایت 300 پرسشنامه در این تعداد واحد نام برده پخش شد. جامعه آماری با استفاده از آزمون آماری و نیز فرمول تبدیل طیف لیکرت به مدل کانو و نیز فرمول های تأثیر عملکرد نامتقارن مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. یافته ها: رتبه بندی مؤلفه های متغیر کیفیت خدمات کتابخانه های عمومی شهرستان قائمشهر معنادار است. مؤلفه تأثیر خدمات کتابخانه در رتبه اول و مؤلفه های مکان کتابخانه و کنترل اطلاعات در رتبه های بعدی قرار دارند و همچنین مؤلفه تأثیر خدمات جزء گروه خدمات انگیزشی با عملکرد بالا می باشد مؤلفه کنترل اطلاعات جزء گروه خدمات انگیزشی و دارای عملکرد پایین است مؤلفه های مکان کتابخانه جزء گروه خدمات عملکردی است. نتیجه: یافته های پژوهش به طور کلی حاکی از مطلوبیت تأثیر خدمات و کنترل اطلاعاتی است و فضا و مکان کتابخانه در سطح نسبتاً مطلوبی قرار دارد. رضایت عمومی از کیفیت کتابخانه های عمومی قائم شهر نسبتاً مطلوب است. سطح رضایت برای سه مؤلفه خوب و برای سه مؤلفه در حد متوسط بود.

هدف : بررسی عناصر توصیف اسناد در هفت آرشیو اسناد تاریخی ایران و تطابق آن ها با استاندارد ملی توصیف آرشیوی. روش/ رویکرد پژوهش : روش این تحقیق مطالعه کتاب خانه ای و پیمایش توصیفی با کار میدانی است. جامعه موردمطالعه پژوهش کده تاریخ معاصر؛ سازمان کتاب خانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی؛ بخش خطی کتاب خانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران؛ کتاب خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی؛ اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه؛ سازمان اسناد و کتاب خانه ملی؛ مؤسسه کتاب خانه و موزه ملی ملک بوده است. یافته ها و نتیجه گیری : از بیست وشش عنصر توصیف اسناد در استاندارد ملی توصیف آرشیوی دو عنصر «شرایط حاکم بر بازتولید» و «یادداشت انتشارات» در هیچ یک از آرشیوها استفاده نشده است. از بیست وچهار عنصر دیگرِ استاندارد ملی به صورت مستقیم، یا درج در یادداشت یا در فرم های جداگانه بهره برداری شده است که عبارت اند از: از هشت عنصرِ «سطح توصیف»؛ «سابقه آرشیوی»؛ «ارزش یابی، امحاء و جدول زمان بندی»؛ «نظام تنظیم»؛ «گسترش های آتی»؛ «بازیابگرها»؛ «واحدهای مرتبط با توصیف»؛ «قواعد یا قراردادها» فقط در معاونت اسنادِ سازمان اسناد و کتاب خانه ملی استفاده شده است. همه آرشیوها از شش عنصر «کد(های) ارجاع»؛ «عنوان»؛ «تاریخ(ها)»؛ «زبان/خط»؛ «یادداشت آرشیودار»؛ و «تاریخ(های) توصیف ها» بهره برده اند. از ده عنصر باقیمانده، در برخی از آرشیوها استفاده شده است. تعداد سی ویک عنصر خارج از استاندارد ملی و براساس نیازهای سازمانی تعریف شده اند. به علت نبود نیروی متخصص آرشیو در اغلب آرشیوهای موردمطالعه، استاندارد اجرا نشده است و نایکدستی در توصیف اسناد دیده می شود.

هدف: این پژوهش با هدف بررسی تأثیر مؤلفه های مدیریت دانش بر ابعاد توانمندسازی روان شناختی در سازمان های دانش محور و ارائه الگوی مناسب و یکپارچه انجام شد. هدف پژوهش حاضر ارزیابی تأثیر مؤلفه های مدیریت دانش بر ابعاد توانمندسازی روان شناختی در سازمان های دانش محور و ارائه الگوی مفهومی مناسب و یکپارچه است. برای این منظور مدیریت دانش در پنج مؤلفه (اکتساب دانش، ایجاد دانش، ذخیره دانش، توزیع دانش، و نگهداری دانش) و توانمندسازی در پنج بعد (معنادار بودن، احساس شایستگی، احساس مؤثر بودن، حق انتخاب، و احساس اعتماد) تعریف و در این راستا یک هدف اصلی و شش هدف جزئی تنظیم شده است.روش پژوهش: روش مطالعه از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن پیمایشی با رویکرد کمی است. همچنین این پژوهش از نوع مطالعات همبستگی است که تحلیل کمی داده ها با استفاده از روش معادلات ساختاری انجام شده است. جامعه آماری پژوهش، کارشناسان و مدیرانِ شرکت های مشاوره مدیریتی فعال در حوزه مدیریت دانش و انتخاب نمونه به صورت تصادفی در مقطع 1399 انجام شد که بین 325 نفر  توزیع خواهد شد. ابزار جمع آوری داده ها در پژوهش حاضر پرسشنامه استاندارد توانمندسازی روان شناختی اسپریتزر و میشرا (1995) و مدیریت دانش پاتریک و دیگران (2009) استفاده شد.یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد که ضرایب مسیر فرضیه های پژوهش بالاتر از 4/0 است. بنابراین، فرضیه ها تأیید شدند. همین طور تجزیه و تحلیل داده ها نمایانگر وجود تأثیر اقدامات مدیریت دانش بر توانمندسازی روان شناختی کارکنان با شدت تأثیر 941/0 است. میان توانمندسازی روان شناختی و مدیریت دانش سازمانی رابطه با شدت 941/0وجود دارد. از سوی دیگر، بین احساس معنا دار بودن و مدیریت دانش رابطه با شدت 826/0 وجود دارد. قابل ذکر است که بین احساس شایستگی و مدیریت دانش رابطه با شدت 811/0 وجود دارد. بین احساس ﺗﺄﺛیﺮﮔﺬاری و مدیریت دانش رابطه 786/0 وجود دارد. بین خودمختار بودن و مدیریت دانش رابطه با شدت 822/0 وجود دارد. بین احساس اعتماد و مدیریت دانش رابطه با شدت729/0 وجود دارد.نتیجه گیری: نتایح پژوهش نشان داد با اجراء و بهبود اقدامات مدیریت دانش که بی شک منجر به تمایل کارکنان سازمان مبنی بر دانش محور شدن خواهد شد، می توان تمایل آنها نسبت به افزایش روحیه توانمندسازی را ارتقاء داد. البته متغیرهای بسیاری را می توان در توانمندسازی کارکنان از بعد روان شناختی دخیل دانست؛ اما شدت تأثیرگذاری مدیریت دانش در این پژوهش، نشان دهنده سهم بسیار بالای این متغیر در افزایش بیش از پیش توانمندسازی روان شناختی است. این مطالعه با تمرکز بر توانمندسازی روان شناختی که کارکنان در محیط کار دارند، نشان داد که مهمترین و حیاتی ترین دارایی هر سازمان، نیروی انسانی آن سازمان است. کیفیت و توانمندی نیروی انسانی، مهمترین عامل بقاء و حیات سازمان است. بنابراین، نیروی انسانی توانمند، سازمان توانمند را به وجود می آورد.

هدف: هدف از این مقاله، بررسی مسائلِ اخلاقیِ مطرح در مدیریت اطلاعات از منظر چهار نظریه ی عمده ی اخلاق هنجاری (نظریه های نتیجه محور، وظیفه محور، حق محور و فضیلت محور) است. روش: این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی مفهومی انجام پذیرفت. یافته ها: در این مقاله نشان داده می شود که چگونه می توان نظریه های اخلاقی را برای حل مسائل و چالش های انضمامی مدیریت اطلاعات به کار گرفت. همچنین مشخص می شود که هر یک از نظریه های اخلاق هنجاری، به شیوه ی خاص خود با این چالش ها مواجه می شوند. اصالت: این مقاله ضمن توضیح درباره ی تعریف و تقسیم بندی فلسفه اخلاق، تاریخچه ی اخلاق اطلاعات و مباحث اصلی آن، به نحو مستدل و روشن توضیح می دهد که هر یک از نظریه های اخلاقی از چه زاویه ای به توجیه مسائل اصلیِ اخلاقی در عرصه ی مدیریت اطلاعات می پردازند.

هدف: هدف این پژوهش، بررسی اضطراب منزلت و شناسایی مؤلفه های آن در بین کتابداران کتابخانه های مرکزی دانشگاه های دولتی شهر تهران است. روش: این پژوهش از نوع کاربردی است و به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه پژوهش، کتابداران کتابخانه های مرکزی دانشگاه های دولتی شهر تهران وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد که شامل 65 گویه ذیل سه مؤلفه فردی، سازمانی و اجتماعی-فرهنگی است. برای توصیف و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی شامل آزمون فریدمن، آزمون t مستقل، آزمون F و آزمون همبستگی پیرسون به کمک نرم افزار SPSS استفاده شد. یافته ها: یافته ها نشان داد که میزان اضطراب منزلت در مؤلفه فردی بیشتر از مؤلفه سازمانی و مؤلفه اجتماعی-فرهنگی است. میانگین رتبه اضطراب منزلت در مؤلفه فردی زیاد و در مؤلفه سازمانی و مؤلفه اجتماعی-فرهنگی متوسط است. همچنین میزان اضطراب منزلت به لحاظ جنس، سن و سابقه شغلی کتابداران، تفاوت معناداری ندارد و اضطراب منزلت در بین همه کتابداران دانشگاه های دولتی شهر تهران تجربه می شود. نتیجه گیری: از آنجا که کتابداران کتابخانه های دانشگاهی بخشی از نظام رسمی آموزش و پژوهش دانشگاهی هستند و با طیف متنوعی از دانشجویان در رشته های مختلف سروکار دارند، مطلوب است که از اضطراب منزلت در حرفه شان کاسته شود و احساس ارزشمند بودن در آنها به وجود آید. آموزش کتابداران برای مدیریت اضطراب، تأمین هرچه بهتر مالی و رفاهی کتابداران و معرفی ارزش های حرفه کتابداری ازطریق رسانه های جمعی و شبکه های اجتماعی، می تواند به لحاظ فردی، سازمانی و اجتماعی-فرهنگی به افزایش اعتماد به نفس و کاهش اضطراب منزلت کتابداران کمک کند.