رضا خاشعی

از آنجا که بشر امروزی غرق در رسانه های جمعی است، شایسته است با در نظر گرفتن تأثیرات قدرتمند رسانه ها، دریابیم که آیا فراگیری و تراکم پیام های سلامت محور رسانه ای، می تواند بسترساز انتخاب نوعی سبک زندگی سلامت محور برای آحاد جامعه باشد؟ بدیهی است در عصر حاضر اتخاذ سبک زندگی سلامت محور به مردم این امکان را می دهد تا به عنوان اقدامی پیشگیرانه، بر سلامت خود کنترل و مراقبت بیشتری داشته باشند. در این مقاله با استفاده از روش تحلیل محتوا، پیام های سلامت محور تولید شده در چهار رسانه (رادیو سلامت، تلویزیون، وب سایت سلامت نیوز و هفته نامه سلامت) به تفکیک چهار بعد سلامت (جسمانی، اجتماعی، روانی و معنوی) و با نگاهی تطبیقی بررسی و تحلیل شده اند. نتایج به دست آمده در بازه زمانی مورد بررسی (در سال 1392) حاکی از آن است که در هر چهار رسانه مذکور، میزان پرداختن به بعد جسمانی سلامت در رتبه نخست قرار دارد و پس از آن ابعاد «اجتماعی»، «روانی» و در نهایت بعد «معنوی» به ترتیب بیشترین فراوانی و مدت زمان را به خود اختصاص داده اند.

تلاش های شتاب زده ای که در سده های اخیر برای گسترش ارتباطات بشری صورت گرفته، اثرات معکوسی بر سلامت همه انسان ها داشته و مسائل بهداشتی تازه ای را برای آنها به ارمغان آورده است. در این مقاله تلاش شده است تا با روش پژوهش ترکیبی، ابتدا محتوای پیام های سلامتی تولید شده در رسانه های جمعی منتخب: رادیو، تلویزیون، وب سایت سلامت نیوز و هفته نامه سلامت، استخراج و سپس، سبک های زندگی سلامت مردم شهر تهران به همراه میزان مصرف رسانه ای آنها، از طریق پیمایش با نمونه آماری 802 نفر از شهروندان 18 ساله و بالاتر، شناسایی شود تا در نهایت، مورد تجزیه وتحلیل قرار گیرد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که بین مصرف رسانه ای افراد و سبک زندگی سلامت محور آنها؛ همچنین بین سبک زندگی سلامت محور افراد و پایگاه اجتماعی و اقتصادی آنها، ارتباط معناداری وجود دارد. نتایج حاصل از بخش تحلیل محتوا نیز حاکی از آن است که در هر چهار رسانه یاد شده، میزان پرداختن به بعد جسمانی سلامت در رتبه اول قرار دارد و پس از آن، ابعاد «اجتماعی»، «روانی» و «معنوی» به ترتیب، بیشترین فراوانی و مدت زمان را به خود اختصاص داده اند.

مقوله سلامت تأثیر انکارناپذیری در توسعه جوامع دارد . همین امر وظیفه سیاست گذاران حوزه سلامت را پیچیده تر می کند . امروزه با توجه به کنترل بیماری های واگیر و افزایش طول عمر افراد، بیماری هایی شایع شده اند که کاملاً به تغذیه انسان ارتباط دارند . اغلب جامعه شناسان امروزی بر این باورند که سبک زندگی افراد می تواند آنان را سالم نگه دارد یا بیمار کند . در این میان جهانی شدن نیز چالش های جدیدی در زمینه های مختلف پیش روی سیاست گذاران سلامت قرار داده است؛ چالش هایی که باعث ایجاد تغییراتی در الگوی مصرف مردم و سبک زندگی آنان به ویژه در حوزه سلامت شده است . از طرف دیگر، رسانه های جمعی نیز علاوه بر حضور گسترده در زندگی افراد، به عنوان منبع اصلی کسب اطلاعات مربوط به سلامتی، اثرات مهمی بر سلامت عمومی گذاشته اند . هدف این مقاله آن است که با روش مطالعه اسنادی و تحلیل ثانویه و با استفاده از یافته های پژوهش های قبلی در زمینه ی مورد بحث، به پرسش های زیر پاسخ دهد : میزان همسویی در دستگاه های متولی امر سلامت چگونه است؟ آیا در این راستا از رسانه های جمعی برای فرهنگ سازی مقوله سلامت به درستی استفاده می شود؟ آیا مردم به عنوان مصرف کنندگان پیام های سلامتی مطابق با سیاست های کلان سلامت زندگی می کنند؟ یافته های این تحقیق نشان از فقدان هماهنگی و هم سویی کامل بین سیاست های بالادستی نظام سلامتی کشور ما با سیاست های رسانه های جمعی، همچنین ناهماهنگی در اجرای سیاست های داخلی وزارت بهداشت و درمان و نهایتاً منطبق نبودن نیازهای مردم با سیاست های رسانه های جمعی دارد .

«انسان شناسی تصویری» اصطلاحی است ترکیبی که نمایندگی دو حوزه «فیلم» و «مردم نگاری» را به عهده دارد. هر یک از دو حوزه دارای روش ها و تکنیک های خاصی هستند که برای دیدن پدیده ها و پرداخت رویدادها از آن ها کمک می گیرند. بدیهی است تفاوت های نسبتاً عمیقی بین این دو حوزه وجود دارد که ناشی از تفاوت های ماهوی و اختلاف روش بین آنهاست. اولی با متن نوشتاری سر و کار دارد و کار خود را با مبانی نظری آغاز و با تحلیل و گزارش نویسی خاتمه می دهد، درحالی که دیگری با «نوار سلولوئید» کار می کند و کار خود را با ایده آغاز و نهایتاً با فیلم برداری و نمایش دستاوردها فیصله می دهد. این که چطور می توان از یک تفکر مردم شناختی مبتنی بر متن نوشتاری به یک تفکر مردم شناختی مبتنی بر نما و سکانس رسید؟ پرسشی است که در این مقاله مبنای بررسی قرار گرفته است. همچنین در این مقاله تلاش شده است تا ضمن مروری کوتاه بر دو حوزه مردم شناسی و فیلم مستند، نحوه شکل گیری انسان شناسی تصویری، بازنمایی حس در انسان شناسی تصویری و تمایزات برجسته در این حوزه به اختصار بیان شوند. 

امروزه با توجه به کنترل بیماری های واگیردار و افزایش طول عمر جوامع بشری، بیماری هایی بوجود آمده اند که کاملاً به تغذیه ی انسان ها ارتباط دارند. انواع سرطان، چاقی، دیابت، فشارخون از جمله بیماری هایی هستند که توجه کارشناسان را به مسئله تغذیه و سلامت دوچندان کرده است. کنترل بیماری های غیرواگیر تاحدود زیادی نشئت گرفته از سبک های زندگی غلطی است که منجر به انواع بیماری ها و مرگ و میر های زودرس شده اند. امروزه جامعه شناسان براین باورند که این سبک های زندگی افراد است که می تواند آنان را سالم نگه دارد یا به بیماری مبتلا کند. در این میان، غالب افراد بر این باورند که در زمینه سبک های زندگی، خودشان دست به انتخاب می زنند درحالی که تا حدود زیادی اینگونه نیست. در این پیمایش تلاش شده است تا پارامترهای تاثیرگذار (شامل: مصرف رسانه ای افراد، پایگاه اقتصادی – اجتماعی) بر روی سبک زندگی سلامت محور شهروندان مناطق 22 گانه شهر تهران مورد مطالعه قرار گیرد. نتایج به دست آمده از این پیمایش (با نمونه آماری 802 نفر از افراد 18 سال به بالا) حاکی از آن است که بین مصرف رسانه ای افراد و سبک زندگی سلامت محور و همچنین بین سبک زندگی سلامت محور افراد و پایگاه اجتماعی و اقتصادی آنها ارتباط معناداری وجود دارد. به عبارت دیگر، سبک های زندگی سالم تر بیشتر در بین افرادی که مصرف رسانه ای بالاتری دارند، مشاهده شده است.