عرفان چهری

پژوهش حاضر درخصوص معرفی مبحث اجماع در اصول فقه، نقد و بررسی آن و همچنین تبیین این مسأله در مبانی فقهی و تفسیری آیت الله خامنه ای است که به روش توصیفی- تحلیلی و بهره گیری از منابع کتابخانه ای و نرم افزاری تدوین شده است. نتیجه نشان می دهد که حصول اطمینان و یقین به اتّحاد فتوای مورد اجماع با رأی معصوم، امری سهل الوصول نیست و این حُسن ظنّ به فتوای تعدادی از فقهای شاخص در گذشته بوده که موجب تسرّی آن به سایر اشخاص و ایجاد نوعی اجماع حدسی نسبت به اتّفاق حکم با فتوای اعلام از فقها و به تبع آن امام علیه السّلام شده است و ازاین رو از درجه اعتبار به کلّی ساقط می باشد. در ادامه به دست آمد که آیت الله خامنه ای برخلاف برخی بزرگان علم اصول، اجماعات حدسی و منقول از قدمای فقها مانند سیّد مرتضی و شیخ طوسی را پذیرفته اند و دلیل ایشان هم اطّلاع این بزرگان بر اقوال پیشینیان خودشان و حصول حدس قریب به یقین نسبت به کاشفیت از قول معصوم است. ایشان افراد صاحب اندیشه و اهل تحوّل در اندیشه های رایج زمان را ملزم به استفاده از اجماع دانسته و به همین جهت صاحب جواهر را که در بررسى هر مسأله، شهرت و اجماع را نیز به خدمت می گیرد، مظهر یک فقیه مقیّد به مقرّرات فقاهت و قواعد اصولى و فقهى معرّفی می کنند.

در پژوهش حاضر، تحلیلی تأویلی از «خَیرَ اُمَّهٍ» در آیه ی 110 آل عمران بر مصادیق امامت و ولایت ارائه شده است و چون مهم ترین مفهوم حیاتی در نظام اسلامی، امامت و ولایت است، به همین جهت نقش بسزایی در رهبری و هدایت و سعادت جامعه ی مسلمانان دارد. برای تشخیص اینکه آیه چه ارتباطی با مفاهیم امامت و ولایت دارد و مصادیق واقعی «خَیرَ اُمَّهٍ» چه کسانی اند؟، از روش های توصیفی-تحلیلی و تأویلی استفاده شده است و با مراجعه به منابع معتبر و بررسی عمیق معنایی آیات و روایات وارده از معصومین علیهم السّلام و توجّه به معنای واژه های «خَیر» که در برخی موارد دلالت بر انتخاب و برگزیدن دارد و «اُمَّه» که می تواند حتّی بر یک فرد نیز اطلاق گردد و نیز توجّه به سیاق و روح کلّی آیات قرآن، مشخّص می شود که درست ترین مصداق تأویلی «خَیْرَ اُمَّهٍ»و به عنوان نمونه ی اکمل و اتمّ آن، تنها می تواند مقام ولایت و امامت معصومین علیهم السّلام باشد.

امروزه بررسی های تطبیقی (مقایسه ای) منجر به شناخت نقاط قوّت و ضعف و هم چنین آشنایی با مبانی اشتراک و افتراق نظرات دو متفکر می گردد. مقایسه آرای این دو در موضوعاتی خاص، چنانچه از دو فرقه متفاوت از یک دین باشند، امکان روشنگری، تقریب مذاهب یا اتّحاد میان فرقه های یک دین را افزون می سازد. آیت الل ه خامنه ای مرجع شیعی ایرانی و شیخ یوسف القَرضاوی عالم سنّی مذهب مصری، هر دو از اندیشمندان معاصرند که شخصیت علمی، اجتماعی و سیاسی آنان، تأثیر بسیاری در تاریخ جهان اسلام ایجاد نموده است. پژوهش حاضر در پی رسیدن به مبانی اشتراک و اختلاف دیدگاه های آن دو و نقد و بررسی آن هاست. از این رو با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد تطبیقی چنین به دست آمد که این دو عالم بزرگ دینی در دو مسأله نگاه به انتخابات با توجّه به دو اصل قرآنی «شورا و مشورت» و «وحدت و یکپارچگی» که تقویت حکومت اسلام را در پی دارد و هم چنین کیفیت استهلال و اثبات آغاز ماه قمری با یکدیگر اشتراک نظر دارند؛ که البتّه در مورد هر دو دیدگاه، مناقشاتی وجود دارد. از سوی دیگر، در نگاه به مسأله، عصمت، مهدویت، مرجعیت و نیز قضاوت زنان تفاوت اساسی در آرای طرفین مشاهده می شود.