بهاره قادری نژاد

این مقاله با هدف بررسی نقش استعاره های تصویری در انتقال پیام کارتون های شهروندی به رشته تحریر درآمده است. بدین منظور، در قالب مطالعه ای موردی، تعداد چهار کارتون با موضوع تقابل بین کتاب و فضای مجازی که در وبگاه های فارسی زبان داخلی منتشر شده اند به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند و در چارچوب نظریه استعاره مفهومی (لیکاف و جانسون، 1980، 1999؛ لیکاف، 1993) و نظریه استعاره چندوجهی (فورسویل، 1996، 2008، 2009) مورد تحلیل قرار گرفته اند. پرسش پژوهش این است که برای بیان تقابل بین کتاب و فضای مجازی در کارتون های شهروندی از کدام استعاره های تصویری استفاده شده است و حوزه های مبدأ و مقصد در این استعاره ها کدامند؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که کارتونیست ها برای بیان تقابل بین کتاب و فضای مجازی از استعاره های تصویری مبتنی بر قطار، دریا و تعارض فیزیکی بین انسان ها بهره برده اند و در حوزه مبدأ یا مقصد این استعاره ها از مجاز مفهومی نیز استفاده شده است. بنابراین، استعاره و مجاز در تعامل با یکدیگر معنای مورد نظر کارتونیست را خلق می کنند و آن را براساس نوعی استدلال قیاسی به مخاطبان خود منتقل می سازند. همچنین مشخص شد که استعاره های تصویری به کاررفته در این کارتون ها از نوع آمیخته و بافتی هستند.

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش استعاره های تصویری در بیان و انتقال پیام در کارتون های شهروندی است. برای دستیابی به این هدف، در قالب مطالعه ای موردی، تعداد هفت کارتونِ منتشرشده در وبگاه های فارسی زبان داخلی استخراج و در چارچوب نظریه استعاره مفهومی (لیکاف و جانسون، 1980، 1999؛ لیکاف، 1993) و نظریه استعاره چندوجهی (فورسویل، 1996؛ 2008؛ 2009) تحلیل شدند. موضوع تمامی این کارتون ها «محیطِ زیست» بوده و پرسش اصلی پژوهش این است که برای بیان اهمیّت و لزوم حفظ محیطِ زیست از چه استعاره های مفهومی و چه استعاره های تصویری ای استفاده شده است و حوزه های مبدأ و مقصد در این استعاره ها کدام اند؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که کارتون ها ازلحاظ حوزه مبدأ به دو دسته تقسیم می شوند: در یک دسته، از حوزه مبدأ دال بر مفاهیم منفی و ناخوشایند (مانند دود و زباله) استفاده شده است و استعاره مفهومی زیربنایی آن ها عبارت است از «آلودگی، مرگ است». در دسته دیگر، از حوزه مبدأ دال بر مفاهیم مثبت و خوشایند (مانند ابزارهای کمک تنفسی) استفاده شده و براساس استعاره مفهومی «درخت، زندگی است» شکل گرفته اند. بنابراین، تقابل مفهومی بین درخت و آلودگی ازیک طرف، و تقابل میان مفاهیم زندگی و مرگ ازطرف دیگر، زیربنای اصلی پیام کارتون ها را تشکیل می دهند.