محمدرضا زارع خورمیزی

به دستور معاویه بن ابوسفیان، بدگویی نسبت به امام علی(ع) در جامعه اسلامی ترویج و سپس اجباری شد. گرچه اجبار آن بعدها از سوی عمربن عبدالعزیز در ماه صفر سال 99 هجری برداشته شد، اما ترویج آن سیاست با هدف تحریف واقعیت های تاریخی برای مشروعیت بخشی به امویان، تا پایان دوران خلافت امویان ادامه یافت. بدیهی بود این سنت از سوی اهل بیت و پیروان آنها به چالش کشیده شود، از این رو در برابر بدعت پدید آمده ایستادند و با پیش گرفتن راهکارهایی به مقابله با آن برخاستند، چنان که امام صادق(ع) چنین کرد. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی می کوشد تا به این پرسش محوری پاسخ دهد که سیره عملی و گفتاری آن امام در مواجهه با بدعت پیش آمده چگونه بود؟ امام صادق(ع) یکی از عوامل عمده بدگویی نسبت به اهل بیت: و سبّ امام علی(ع) را زاده ناآگاهی از فضائل بی شمار ایشان می دانست که خود از اقدامات چندوجهی و جنگ روانی دشمنان اهل بیت ایجاد شده بود، از این رو آن حضرت مقابله ترکیبی را مد نظر قرار داده و با روش های ایجابی و سلبی به ترویج فضائل امام علی(ع) پرداختند و همین امر موجب شد تا فضائل آن جناب به صورت گسترده تری رواج پیدا کرده و به نسل های آینده برسد.

حملات خشونت آمیز قومی سیاسی با رویکرد فرقه گرایانه علیه مسلمانان شیعه در افغانستان از زمان عبدالرحمن خان (حک ۱۲۸۰–۱۲۵۹ش)شکل سازمان یافته به خود گرفت و تا عصر حاضر به انحاء مختلف توسط مباشران دولتی و یا گروه های سیاسی ، فرقه گرا و وابسته به دولت های خارجی انجام شده است. به طوری که هرچند وقت یک بار اخباری مبتنی بر تکرار این رویدادها منتشر می شود. سوال پژوهش این است که این رویدادها در ادبیات منظوم فارسی معاصر چگونه و به چه اشکالی منعکس شده است ؟ بنابراین هدف تحقیق با روش توصیفی تحلیلی پاسخ به سوال فوق و ارایه تصویر این دسته رویدادهای خاص تاریخی افغانستان در ادبیات فارسی است. یافته های این پژوهش با شیوه استقرای منابع ادبی معاصر و تحلیل محتوای اشعار مرتبط نشان می دهد شعرای کشورهای پنج گانه ایران ، افغانستان ، پاکستان ، هندوستان و تاجیکستان، وقوع رویدادهای فرقه ای خصوصا مظالم علیه پیروان مکتب اهل بیت(ع) در افغانستان را از دیدگاه های مختلف به تصویر کشیده اند ولی قدر مشترک توصیف این وقایع دردناک با زیرمایه های فکری خاص هر شاعر ، بیشتر شرح درد بوده تا راه درمان ، به همین دلیل عده کمی از شاعران در عین توصیف تراژیک وقایع کوشیده ند به علل و راه های برون-رفت از این مظالم نیز اشاره نمایند.

کنش های شیعه ستیزانه در دو دهه اول قرن 21 میلادی در کشورهای عربی افزایشی محسوس یافت و این سؤال در ذهن ناظران نقش بست که آیا این افزایش محسوس ادامه فرآیند شیعه ستیزی تاریخی و تداوم تعارضات مذهبی قبلی است یا موضوعی فراتر از آنهاست و به متغیرهای سیاسی برمی گردد؟ فرضیه این پژوهش بر اساس تحلیل محتوای داده های موجود و بهره گیری از برهان انّی (استفاده از معلول برای کشف و توصیف علت)، حاکی از این است که علل کنش های شیعه ستیزانه جدید در چند دهه اخیر جهان عرب منحصر به ریشه ها و متغیرهای طائفی مذهبی نیست، بلکه دلایل اصلی آن را باید در علل و عوامل فکری، سیاسی، اقتصادی و انگیزشی جدید جست وجو کرد که محوری ترین آنها عامل سیاست، اعم از داخلی و خارجی، است که به شیعه هراسی جدید در جوامع عربی دامن زده و زمینه کنش های شیعه ستیزانه گسترده را در دو دهه اول قرن بیست و یکم میلادی (2001-2021) فراهم کرده است.