شهرزاد اسفندیاری

یکی از مباحث چالش برانگیز در حوزه روان شناسی اخلاق، «فرایند ذهنی و عوامل مؤثر بر قضاوت اخلاقی» است. رویکردهای گوناگون روان شناسی طی قرن گذشته، نگاه های متفاوتی ارائه داده و هریک بر تأثیر عامل خاصی تأکید داشته است. یکی از الگو های اخیر که توسط روان شناس معاصر جاناتان هایت طراحی شده، الگوی «شهودگرای اجتماعی» است. متفکران نظرات متفاوتی درباره این الگو طرح نموده اند که موجب شده است به یکی از جنجالی ترین موضوعات روان شناسی اخلاق تبدیل شود. با توجه به اینکه فیلسوف معاصر، آیت الله مصباح یزدی، به جنبه های روان شناسی اسلام نیز توجه داشته ، این مقاله کوشیده است الگوی «شهودگرای اجتماعی» را با توجه به اندیشه های ایشان بررسی کند. روش تحقیق توصیفی تحلیلی بوده و گردآوری داده ها با مراجعه به آثار ایشان صورت گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که در نقد الگوی «شهودگرای اجتماعی»، می توان عواملی همچون نادیده گرفتن بعد فرامادی انسان، بی توجهی به عنصر اختیار، تقلیل عوامل مؤثر بر قضاوت اخلاقی به فرهنگ و عوامل زیستی و غریزی، تعریف نادرست «دستگاه تحریکی» ذیل «دستگاه ادراکی»، مغالطه «سرعت در قضاوت و نفی استدلال»، و سوگیری در انتخاب معماها را مطرح کرد.

رفتار سازمانی به سبب اهمیت خاص آن در بهره وری و عملکرد سازمان ها مدنظر محققان علم مدیریت قرار گرفته است. شخصیت و تعیین کننده های آن به مثابه یکی از عناصر مهم تأثیرگذار در رفتار سازمانی از جذاب ترین مباحث میان رشته ای مدیریت و روان شناسی محسوب می شود. با توجه به اثرگذاری میان فکری و نوع نگاه به انسان بر بررسی و تحلیل شخصیت، این پژوهش به بررسی جایگاه شخصیت در رفتار سازمانی براساس اندیشه آیت الله مصباح یزدی پرداخته است. روش این تحقیق توصیفی تحلیلی است. داده ها با مراجعه به آثار ایشان جمع آوری گردیده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که شخصیت آدمی ساختاری دارای سه بعد «بینش»، «گرایش» و «توانش» است و در هسته مرکزی هرمِ نفس او قرار دارد و متاثر از رفتار و علت تکرار برخی از رفتارهای اوست، اگرچه نسبتاً پایدار است. اما به سبب وجود عنصر «اختیار»، پویا و تغییرپذیر است. تعیین کننده های شخصیت نیز دو دسته عوامل درونی (شامل بینش ها، گرایش ها و توانش های فرد) و بیرونی (شامل عوامل انسانی، عوامل طبیعی و عوامل فراطبیعی) هستند. عوامل بیرونی نقش ثانوی دارند و خود متأثر از حلقه بازخورد رفتارهای انسانی هستند.