احسان قبول

هدف از پژوهش زیر بررسی وجوه فرهنگی زندگی ایرانیان عصر صفوی در سفرنامه رافائل دومان، کشیش فرانسوی قرن هفدهم میلادی است که بر اساس دانش تصویرشناسی انجام شده است. دومان در اواسط قرن هفدهم ، حدود سال 1645 میلادی، به ایران آمد و تا پایان عمر، یعنی بیش از نیم قرن، در این کشور به سر برد. کتاب «وضع ایران در سال 1660» دربرگیرنده دیدگاه های او درباره ایرانیان عصر صفوی، خصوصاٌ در ابعاد فرهنگی و مردم شناسی آن است. در این جستار بر اساس دانش تصویرشناسی، تصاویر ایرانیان در این سفرنامه را در 11 موضوع معماری و اثاثیه منازل، غذاها، لباس ها، بازی ها، مراسم نوروز، خدمتکاران، خط و زبان، کتاب ها و علوم رایج، آموزش عمومی، اعتیادهای رایج و بهداشت و سلامت عمومی استخراج و دسته بندی کرده ایم. سپس کوشیده ایم نوع نگاه و ارزش گذاری مثبت، خنثی یا منفی او نسبت به هر پدیده را شرح دهیم و علاوه بر آن، ریشه های شکل گیری این نوع نگاه را بیابیم. در پایان مشخص شد بیش از 75 درصد تصاویری که دومان درباره زیست فرهنگی ایرانیان ارائه می دهد، از نوع تصاویر منفی هستند که این دید منفی نسبت به ایرانیان می تواند ریشه در روحیات خاص او، پیش فرض های او به عنوان یک مسیحی و هدف سفر او داشته باشد.

قابلیّت های هنری و زبانی و اشتمال بر مباحث فکری و معرفتی گوناگون در آثار عطّار نیشابوری سبب نگارش مقاله های متعدّد درباره آثار، اشعار و زندگی وی شده است. در این مقاله، پژوهش های عطّارشناسی در حوزه مقالات از سال ۱۳۰۰ تا پایان سال ۱۳۹۴ (شامل ۳۷۵ مقاله) بررسی شده است. این پژوهش علاوه بر بررسی رویکردهای مربوط به عطّار و آثار وی در مقالات به پیدا کردن و نشان دادن موضوعاتی که پژوهشگران کمتر به آن توجّه کرده اند با هدف پیشگیری از دوباره کاری و انجام کارهای موازی صورت پذیرفته است. روش تحقیق در این رساله توصیفی – تحلیلی است. مقالات در سه مؤلفه سیر تاریخی، رویکرد پژوهشگران به آثار مختلف عطّار نیشابوری و محورهای موضوعی به بحث گذاشته شده است.حاصل پژوهش نشان دهنده رشد عطارپژوهی از اواخر دهه هشتاد و نود است. از میان آثار عطار منطق الطیر به دلیل پختگی در محتوا و ساختار، کثرت و تنوع مضمونی کلام و همچنین تدریس در دانشگاه، با 159 مقاله (42.4 %) در صدر قرار دارد. سپس به ترتیب الهی نامه، مصیبت نامه، تذکره الاولیا، دیوان غزلیات، آثار منسوب به عطار( پند نامه، فتوت نامه و...، مختارنامه( رباعیات) در رده های بعد قرار دارند. از لحاظ محتوایی موضوعات به شش حوزه تقسیم بندی شدند که به ترتیب بسامد آماری عبارتند از: مقالات مقایسه ای و تطبیقی، مقالات نکته یاب، مقالات نظریّه محور، مقالات مربوط به شناسایی و بررسی آثار عطّار، مقالات نسخه شناسی و مقالات زندگی نامه ای.