محسن غلامی

رسانه ها ضرورت عصر دهکده جهانی و تنظیم کننده حقوق و روابط بین الملل هستند. وسایل ارتباط جمعی، سیاست دولت ها را پیش می برد و خود را ابزار حیات آنان معرفی می کند. رسانه مدخل آزادی بیان و نشر اطلاعات و البته ناظر بر حقوق بشر لقب می گیرد. با این حال همیشه هم بیانگر هنجارها و جهانی سازی قائم بر حقوق بین الملل نیست تا جایی که دولت ها کارکرد رسانه را به نفع خود و در ضدیّت با دیگر جوامع نیز به کار می برند. این فناوری گاه با تعرض به حریم سایر تابعان، سویه غیرمسالمت آمیز می گیرد و صلح و امنیت بین الملل را به مخاطره می اندازد. بر این اساس، سؤال اصلی مقاله این است که حقوق بین الملل به چه میزان توانسته عملکرد رسانه ها در بیان و نشر تبلیغات خصمانه را قاعده مند سازد؟ بنابراین، با به کارگیری روش توصیفی- تحلیلی و استقراء از قواعد حقوق بین الملل، ماهیت پروپاگاندای سیاسی که بی شباهت به تبلیغات خصمانه نیست، در صحنه حقوق و عملکرد رسانه ها واکاوی شده است. میدان عمل محقق دامنه حق «آزادی بیان و نشر اطلاعات» برگرفته از اعلامیه جهانی حقوق بشر و اسناد عام الشمول و فرض آن در نظام کارکرد رسانه ها بوده است. نتیجه پژوهش بر ممنوعیّت ضمنی تبلیغات خصمانه در اسناد متعدد بین المللی حکایت دارد اما سوءاستفاده دولت ها از رسانه در تحریک یا تهدید به جنگ طلبی و تصویرسازی مسالمت آمیز از مخاصمات به واقع محرز است. حقوق بین الملل باید نظام عملکرد رسانه ها را به هنجار سازد، چراکه رسانه با ادعای بی حصر آزادی بیان می تواند حتی موجب مأخذ نفرت پراکنی، خشونت طلبی و جنگ افروزی شود یا هر مخاصمه ای را با تغییر ماهیت، اقدام بشردوستانه معرفی کند.

رسانه ها، نمایشگر جریان اطلاعاتی جامعه هستند و به عنوان سپهر ارتباطی میان افراد و کنش و واکنش آنان قرار می گیرند. وسایل ارتباط جمعی، بیشتر در پی ایجاد بستر آرام اطلاعاتی برای جامعه است، گرچه گاه در برخورد با پدیده ها، مستقیم یا غیر مستقیم کارکرد منفی می گیرد که مصداق بارز آن نیز، در انعکاس جرم و جنایت رخ می دهد. رسانه، نسبت به این سوژه باید فعل پیشگیرانه برگزیند، اما به دلیل کج روی از فطرت خود، چه بسا عملش منفی هم می شود و فضا را جرم خیز می کند. این مقاله تلاش دارد، کاشفی باشد بر ارتباط میان کنش رسانه در مواجهه با جرم که این را در میان نظریه ها، توصیف ها و تحلیل به جست وجو می نشیند. استفاده اسنادی از شگردهای محققان و استنتاجی مقایسه ای و حتی الامکان استقرایی خواهد داشت تا به احتمال دریابد تنها وضع قوانین و اِعمال آن توسط سیستم قضایی، هرچند لازم است، اما کفایت نمی کند. پژوهش فعلی، به این تحلیل رسید که رسانه، به عنوان محرک افکار مردمی، در رجوع به خبرهای جنایی، باید جذابیت را بعد از مصلحت جامعه بگذارد تا نقطه ثقل عملی آن منع عادی انگاری ارتکاب جرم و ایجاد حس امنیت روانی و اجتماعی برای اجتماع باشد.

در این پژوهش، برای ارزیابی وضعیت توسعه برق تجدیدپذیر در ایران، از روش تحلیل گفتمان لاکلا و موفه استفاده شده است. نتایج این پژوهش از تحلیل گفتمانی 131 متن نمونه شامل خبر، مصاحبه و گزارش های حاوی نقل قول مسئولان یا افراد صاحبنظر در حوزه انرژی ایران حاصل شده است. نتایج تحلیل نشان داد که از میان سه گفتمان اصلی رقیب (گفتمان برق فسیلی، گفتمان برق تجدیدپذیر و گفتمان برق هسته ای)، نزاع آشکار میان دو گفتمان «برق فسیلی» و «برق تجدیدپذیر» در جریان است. گفتمان برق فسیلی که مأموریت «تأمین انرژی کشور» را بر عهده داشته، «خودی» محسوب شده و به عنوان «برق مناسب ایران» هژمونیک شده است. گفتمان انرژی هسته ای نیز به دلیل اهمیت استراتژیک، از حمایت و جایگاه ویژه ای برخوردار است. بنابراین دو گفتمان فسیلی و هسته ای، گفتمان تجدیدپذیر را به حاشیه رانده و آن را به «دیگری» تولید برق در ایران تبدیل کرده اند. در تقویت گفتمان برق تجدیدپذیر، نقد سیاست های تبعیضی در بخش فسیلی و مشکلات تولید آن از جمله آلودگی های محیط زیستی باید مورد توجه قرار گیرد.

در راستای بررسی ارتباط متقابل علم و صنعت (ا.م.ع.ص) یک مدل سیستمی در قالب چارچوب نظام های چهارگانه پارسونز در سطح کلان ارائه شده است. سپس با استفاده از داده های مربوط به 128 کشور، همبستگی و رگرسیون میان عوامل اساسی ارزیابی شده است. در انتها با استفاده از داده ها و پیمایش های ملی، ارزیابی موشکافانه تری از وضعیت فعلی ایران انجام شده. یافته حکایت از اثرگذاری مستقیم و بسیار بالای شرایط اقتصادی و آموزش عالی بر ا.م.ع.ص، و اثرپذیری بسیار بالای شرایط اقتصادی از عملکرد دولت، عملکرد دولت از ساختارهای سیاسی و ساختارهای سیاسی از ساختارهای فرهنگی داشته است. بررسی وضعیت ایران نمایان ساخت که شرایط کلان ایران در رابطه با عوامل اقتصادی و سیاسی برای توسعه ا.م.ع.ص (ارتباط متقابل علم و صنعت ) به هیچ وجه مناسب نبوده اما عوامل فرهنگی و اجتماعی وضعیت نسبتاً خوبی برای ا.م.ع.ص دارند.