سید محمدمهدی شرف الدین

علم و فرهنگ ازجمله مسائل هستند که همواره با یکدیگر ارتباط داشته و نظریه پردازان مختلف به دنبال کشف نوع ارتباط بین آن ها هستند. بر اساس دیدگاه فلسفه اسلامی، علم به عنوان پایه و مبنای فرهنگ و تمدن جوامع بشری معرفی می شود که برای قضاوت آن تمدن باید به بررسی مبانی علمی آن پرداخت. از این رو در صورت تخریب یا تزلزل مبانی علمی یک فرهنگ و تمدن، قابل دفاع بودن شعارها و آرمان های آن از بین رفته و پای تحریف به عرصه آن باز می گردد. یکی از مهمترین عوامل تزلزل ساختمان علم، تنزل مقام صدور آن از جایگاه متافیزیکی و سقوط آن به ورطه زبان و پدیده های اجتماعی است. این تنزل که نتیجه ای جز ورود مقوله نسبیت به ساختمان علم ندارد، هنجارهای فرهنگی برآمده از آن علم را نیز متزلزل ساخته و آن ها را عصری می نماید. ژورنالیسم اندیشه مدرن یکی از مهمترین ابزارهایی است که با تنزل ساحت علوم به ادبیات سطحی و مبتذل، با وجود همراه سازی توده جامعه با خود، ریشه های علمی تمدن جوامع را نشانه می رود. مدل سایبری و معاصر این نوع از ژورنالیسم نیز به دلیل ویژگی های خاصی همچون برساختی بودن محتوا، اقتضایی و زمانمند بودن، غلبه فردگرایی، ابتنای بر مولتی مدیا، محوریت زبان و مخاطب محوری، نسبت به مدل های پیشین تاثیرگذاری بیشتری در مسیر تنزل ساحت علم و تخریب مبانی تمدنی دارد. در کشور ما نیز ژورنالیست های اندیشه فعال، در تحلیل مسائل مختلف ابتدا به سراغ ناموجه نشان دادن مبانی اندیشه ای نهفته در عناصر و هنجارهای فرهنگی رفته و درنهایت به صورت غیرمستقیم، اصل ایدئولوژی اسلام و انقلاب را نشانه می روند. مقاله پیش رو سعی دارد تا با استفاده از روش تجربه نگاری فضای مجازی، فرآیند این تخریب را تبیین نماید.

جنبش فمینیسم که در جهان تاریخچه ای به درازای دو قرن دارد، فعالیت خود در ایران را از زمان پهلوی اول آغاز کرد و به دلیل غلبه سنت متاثر از شریعت، هرچند در مراحل آغازین کاری از پیش نبرد؛ اما در ادامه به اعمال برخی اصلاحات در فرهنگ عمومی حاکم بر کلان شهرها در خصوص موقعیت و جایگاه زنان و کم و کیف مشارکت اجتماعی آنان توفیق یافت. بعد از انقلاب نیز برغم غلبه گفتمانی فرهنگ دینی، رهبری ولایی و تلاش آغازین در جهت اسلامی سازی تدریجی نهادها و سازمان های اجتماعی و پالایش فرهنگ عمومی از رسوبات وارداتی ناهمگن با فرهنگ دینی، فمنیسم(در قالب مجموعه ای از ایده های نظری و توصیه های عملی) به مثابه یک جریان فرهنگی، به صورتی نسبتا خاموش و در لباسی مبدل در بطن و متن مجموعه قابل توجهی از فرآورده های فرهنگی، هنری و رسانه ای رخنه کرد و به صورتی انضمامی و در اشکال مختلف بازتولید شد. در این نوشتار از بین فیلم های ایرانی بعد از انقلاب، شش فیلم پرفروش که بیشترین ارتباط را با مضامین فمینیستی دارا هستند، انتخاب شده و با استفاده از روش نشانه شناسی جان فیسک، نقش های سه گانه فردی، خانوادگی و اجتماعی زنان ذیل مولفه های سه گانه حکمت عملی در آنها ردیابی شده است. خرده گیری بر ارزش های اخلاقی حاکم بر نظام خانواده و تعامل زوجین، مشارکت زن در تدبیر امور خانه و سیاست های نظام اسلامی در امور زنان بخشی از عناصر مورد نقد فیلم های منتخب است که در این نوشتار به اجمال مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته است.

لایب نیتس یکی از فلاسفه عقل گرای قرن 17 میلادی است که اغلب با نظریات فلسفی مشهوری همچون مونادولوژی، هماهنگی پیشین بنیاد و جهان های ممکن شناخته می شود. او به دلیل مسئولیت های سیاسی که در دربار آلمان برعهده داشته، آثار زیادی را از خود به جا نگذاشته و اکثر نوشته هایش از دو مشکل اجمال گویی و دشوارنویسی بی بهره نیستند. برخلاف خود لایب نیتس، بعد از مرگ او، آثار و پژوهش های زیادی تحت عنوان کتاب، مقاله و پایان نامه حول اندیشه او در جهان و ایران نگاشته شده که می توان آنها را به دو دسته کلی آثار فلسفی و غیرفلسفی تقسیم کرد. آثار فلسفی به تشریح نظریات لایب نیتس در حوزه فلسفه و متافیزیک پرداخته و آثار غیرفلسفی، نظرات وی در زمینه های مختلفی همچون سیاست، اخلاق و حقوق را پی گرفته اند. البته از لحاظ هدف پژوهش این آثار در یک رده نیستند چرا که برخی از آنها به هدف تایید نظرات لایب نیتس، برخی دیگر به دنبال نقد مبانی او و عده ای دیگر به سراغ تطبیق نظریات وی با دیگر اندیشمندان و فلاسفه رفته اند. با تطور بین این آثار به راحتی می توان فهمید که اولا شاخص ترین اساتید لایب نیتس شناسی در کشورمان کدام اساتید هستند و ثانیا چه حوزه هایی از اندیشه لایب نیتس کمتر از بقیه مورد توجه قرار گرفته است. اگرچه در مورد نظریات فلسفی و غیرفلسفی لایب نیتس آثاری نگاشته شده ولی هیچ اثری تاکنون به تبیین ابتنای اندیشه های غیرفلسفی او بر مبانی فلسفی اش نپرداخته و ارتباط درون گفتمانی آنها را مورد بررسی قرار نداده است. از این رو انجام تحقیقی با موضوع کشف تاثیر مبانی فلسفی لایب نیتس در اندیشه های غیرفلسفی او، کاری ضروری و با اهمیت جلوه می کند.