علی آقاصفری

یکی از چالش برانگیزترین موضوعات هدایتی و مدیریتی در قرآن مسئله چگونگی مجازات و عقوبت ستمگران است. یکی از سنت های الهی انتقام مظلوم از ظالم است. با این وجود مشاهده می شود که از آغاز خلقت تاکنون ظالمان دامنه ستم خویش را وسعت بخشیده و بر جان و مال و عِرض دیگران تجاوز می کنند و گذشت قرون متمادی بخصوص جهان معاصر نشان می دهد که هزاران انسان بی گناه در کشورهای مختلف از ظلم ستمگران تباه شده اند. اهمیت و کاربردی بودن مسئله موجب شد که پژوهشگران با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از آیات وحیانی قرآن و اقوال مفسران، موضوع را از منظر دیدگاه مدیریتی قرآن کریم تبیین کرده و کاربست آن نشان دهند. یافته های تحقیق نشان می دهد که از منظر آموزه های قرآن کریم مهلت دادن به ظالمان و ستمگران، یک سنت الهی است و علت به تأخیر انداختن آن، عدم ظرفیت و قابلیت مجازات متناسب با جرم و جنایتشان در این جهان بوده و لذا مجازات کامل آنان به جهان آخرت موکول شده است، هرچند خداوند همواره در کمین ستمگران است و هر وقت حکمتش اقتضاء کند در همین جهان نیز آن ها را به خاک ذلت نشانده و به بدترین شکل ممکن مجازات می نماید.

در اندیشه های قرآنی و مدیریتی رهبر حکیم انقلاب اسلامی، «بهره وری» یکی از مؤکدات و اهداف مدیریتی معارف قرآنی و اسلامی بشمار می رود. یکی از دغدغه های حضرت امام خامنه ای (حفظه الله) که در بیانات و پیام های مختلف به آن اشاره شده است، مسئله «بهره وری» است که از آن به عنوان «یکی از مشکلات» و «وضعیت بد کشور» یادکرده اند. پژوهش حاضر بر اساس روش تحلیل محتوا و روش استنطاقی و تتبع و واکاوی آثار موجود حول اندیشه رهبر انقلاب، درصدد پاسخ گویی به این سؤال اصلی است که «مستندات قرآنی «روش های بهره وری» در اندیشه آیت الله خامنه ای کدام اند؟». با توجه به بینش قرآنی و فرمایشات آقای خامنه ای، آینده سازی و آینده نگری با اصلاح الگوی مصرف و استفاده بهینه از امکانات، آمیختگی علم و دین داری؛ موجب بازدهی و پیشرفت علمى، ارتقاء بهره وری منابع انسانی و منابع طبیعی، اتقان در تولید و تدبیر در سرمایه گذاری، بهره بردن از معارف و هدایت قرآن و فهم درست اسلام، استخراج برکات الهی از زمین با کسب دانش ها و فنون جدید، عدم به کارگیری آدم های ناباب در کار و اشتغال، هم افزایی بین المللی با کشورهای هم هدف، حفظ کرامت و نگاه احترام آمیز به زن، از مهم ترین مقولات و نتایج حاصل از بیانات و اندیشه های قرآنی آقای خامنه ای به دست آمده در پژوهش حاضر است.

عملیات روانی از دیرباز مورد استفاده دشمنان قرار گرفته است؛ اما با توجه به پیشرفت و گسترش علوم روانشناسی و علوم اجتماعی و همچنین هزینه بر بودن جنگ های فیزیکی و نظامی، بهره گیری از عملیات روانی در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... اهمیت بیشتری پیدا کرده است و مقابله با آن جزو راهبردهای دفاعی کشورها و نهادهای مسئول شده است. در دکترین دفاعی امام خامنه ای، شناخت دشمن از یک سو و مترصد بودن دشمن جهت ضربه زدن به نظام اسلامی از سوی دیگر و نیز آشنایی و تبیین راهکارهای دفاع و مقابله با هجمه های دشمن، جزو اصول اساسی است. امام خامنه ای به عنوان فرمانده کل قوا و ولی امر مسلمین جهان ضمن تبیین جنگ نرم و انواع عملیات روانی دشمنان اسلام و مسلمین، راهکارهای مقابله با آن را نیز مطرح و بیان کرده است. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و مراجعه به بیانات امام خامنه ای و گزاره های قرآنی، راهکارهای مقابله با عملیات روانی دشمن را مورد تجزیه وتحلیل قرار داده است. بر اساس یافته ها، اتکال به قدرت لایزال الهی، بازگشت به هویت دینی، امیدآفرینی میان جامعه، بصیرت افزایی، عدم انفعال در مقابل دشمن، بهره گیری از نیروهای توانمند، جهاد تبیین، خودباوری، ایجاد همبستگی بین افراد جامعه، بهره گیری از ظرفیت و توانمندی های داخلی و شناخت نقاط قوت و ضعف از جمله راهکارهای قرآن بنیان مقابله با عملیات روانی دشمنان در مکتب دفاعی امام خامنه ای است.

«خلاقیت» به معنای پدید آوردن هر اثر نو و ارزشمند از طریق اکتشاف است. «نوآوری» به معنای ساختن چیزی نو و نتیجه خلاقیت است. «خلاقیت» در قرآن به معنای «ابداع شیء» آمده است. این تحقیق به دنبال رهیافت های خلاقیت و نوآوری در قرآن کریم است. براساس بررسی پیشینه پژوهش و سؤال اصلی آن، گونه ها و رهیافت های خلاقیت و نوآوری از دیدگاه قرآن بررسی شده است. این پژوهش از نظر هدف بنیادی و از نظر نوع داده ها، مفهوم سازی بنیادی و از نظر روش یا راهبرد توصیفی تحلیلی و از نظر ابزار اسنادی به شمار می رود. اسناد و مدارک کتابخانه ای و جست وجو در متن قرآن نشان دهنده آن است که گونه ها و رهیافت هایی از خلاقیت و نوآوری در قرآن وجود دارد. با یافته های به دست آمده در این تحقیق و تجزیه و تحلیل داده های اسنادی، می توان نتیجه گرفت که قرآن کریم به عنوان یک منبع دینی و ماورایی، خلاقیت و نوآوری را به صورت مطلوب بیان داشته است. با بررسی موانع و سلسله مراتب خلاقیت و نوآوری که در قرآن صورت گرفت، این نتیجه به دست آمد که قرآن رهیافت های «ایمان و یاد خدا»، «عبادت»، «توکل»، «تقوا»، «صبر»، «مسئولیت پذیری» و «برنامه ریزی براساس تعقل و مشورت» را به صورت یک نظام جامع بیان کرده و رهیافت های اجتماعی گوناگونی در هر عرصه به انسان ارائه داده است.

سازماندهی به عنوان یکی از ارکان اصلی مدیریت، به ویژه در سازمان های پیچیده مانند نیروهای مسلح، نقش کلیدی ایفا می کند. هدف پژوهش حاضر، شناسایی و تحلیل شاخص های سازماندهی مطلوب در نیروهای مسلح بر اساس اندیشه های قرآنی امام خامنه ای است. در این پژوهش، از روش توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از گزاره های کلام وحی، تفاسیر، و بیانات رهبری، به تحلیل و بررسی موضوع پرداخته شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که سازماندهی مطلوب در نیروهای مسلح در اندیشه های قرآنی امام خامنه ای بر شاخص هایی همچون توحید، معنویت، تخصص، رهبری، اطاعت پذیری، عدالت، مشورت، مسئولیت پذیری، انضباط معنوی و همدلی استوار است. امام خامنه ای با تأکید بر اهمیت معنویت در نیروهای مسلح، بر ضرورت ایجاد سازمانی متکی بر ارزش های اسلامی و توانمند در دفاع از انقلاب و نظام تأکید دارند. افزون بر آن، ایشان بر لزوم تلفیق دانش و معنویت، نوآوری و انقلابی بودن در سازماندهی نیروهای مسلح تأکید فراوان نموده اند. دفاع مقدس نیز به عنوان یک الگوی موفق در سازماندهی و مدیریت نیروهای مسلح، الگوی مناسبی برای تحقق شاخص های مذکور است که امام خامنه ای بارها به آن اشاره نموده اند. نتایج و ره آوردها نشان می دهد که تحقق شاخص های سازماندهی مطلوب مبتنی بر آموزه های قرآنی، علاوه بر ارتقای کارایی و اثربخشی نیروهای مسلح، منجر به ایجاد سازمانی قوی، انعطاف پذیر و متکی بر ارزش های اسلامی خواهد شد. نوآوری این پژوهش در تلفیق اندیشه های قرآنی امام خامنه ای با مفاهیم مدرن دانش سازمان و مدیریت و ارائه یک مدل جامع برای سازماندهی مطلوب در نیروهای مسلح است.