امرالله امانی کلاریجانی

اینترنت و فضاى مجازی با ورود به زندگى انسانی، على رغم تمام محاسن و مزایاى آن، یکسرى دغدغه ها و نگرانى هایى را بر جامعه و خانواده تحمیل کرده است. موضوعی که در تمام جوامع موضوعیت داشته و محدود به جامعه و یا اقلیتی خاص نمی شود. مبرهن است که فضای مجازی مجموعه ای از نکات مثبت و منفی است، اما توجه به مزایای استفاده از فضای مجازی نباید ما را از تهدیدهای آن غافل کند. یکی از مهم ترین این مشکلات نقش فضای مجازی در رشد، گسترش و یا پیشگیری از آسی بهای اجتماعی است. برخی از آسیب های اجتماعی، در فضای حقیقی کم و بیش وجود داشته اند و فضای مجازی نقشی تسهیل کننده، مکمل و یا سرریز را در رابطه با آن ها ایجاد می کند. این آسیب ها چه فضای مجازی باشد چه نباشد در جامعه وجود دارند. اما برخی آسیب ها به ساختار و ویژ گ یهای ماهوی و ذاتی فضای مجازی برم یگردد. یعنی حتی ا گر پیا مهای رد و بدل شده در فضای مجازی اموری مثبت و متعالی باشند، باز در دراز مدت مشکلاتی را برای کاربران خود به وجود می آورد. ویژ گی این آسیب ها این است که چون به ماهیت فضای مجازی مربوط می شوند، با حذف فضای مجازی از بین م یروند. راهبرد علمی آن است که ضمن شناسایی دقیق آسی بهای مرتبط با فضای مجازی و علل و بسترهای ترویج و همه گیر شدن آن، برنامه ریزی لازم را در قالب رویکرد ایجابی با هدف ارتقاء سلامت و ایمن سازی جامعه و ایجاد یک نظام پیشگیری علمی و کارامد در فضای مجازی ایجاد کرد. باید با فراهم کردن بسترها آن بخش از ظرفیت های اینترنت و فضای مجازی که موجب رشد علم، فرهنگ و آ گاهی م یشود تقویت گردد همان طور که باید با سیاست سلبی از ترویج مطالب غیر اخلاقی و ضد دینی، تجاوز به حریم امن افراد، ورود به حریم خصوصی زندگی مردم، افزایش مفاسد اخلاقی پیشگیری کرد.

مقدمه و هدف پژوهش: تعاملات اجتماعی از عناصر بنیادین هر جامعه محسوب می شود. بر اساس دیدگاه شبکه، روابط و پیوندها به عنوان سرمایه اجتماعی محسوب می شوند و فرد از طریق آن ها به منابع و حمایت های موجود در شبکه دسترسی می یابد. هدف اصلی این پژوهش، مطالعه سرمایه اجتماعی در شبکه های اجتماعی مجازی می باشد. با توجه به اهمیت تعاملات اجتماعی در شبکه های اجتماعی مجازی، در این پژوهش سرمایه اجتماعی در ابعاد ساختی (اندازه و ترکیب شبکه)، تعاملی (فراوانی تماس و صمیمیت) و کارکردی (حمایت ها) مورد بررسی قرار گرفته است. روش پژوهش: این پژوهش از روش پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه انجام شده است و علاوه بر بررسی ابعاد سرمایه اجتماعی، تأثیر برخی متغیرهای اجتماعی را بر سرمایه اجتماعی شبکه مورد آزمون قرار داده است. جامعه آماری این تحقیق کلیه شبکه های اجتماعی مجازی فارسی زبان بوده است. حجم نمونه 386 نفر است که با روش نمونه گیری غیر احتمالی گلوله برفی انتخاب شده اند. نتیجه گیری: نتایج این پژوهش حاکی از آن است که وضعیت سرمایه اجتماعی در ابعاد مختلف متفاوت بوده و در هر یک از ابعاد ساختی، تعاملی و کارکردی نتایجی حاصل گردید که ممکن است با وضعیت سرمایه اجتماعی در جهان واقعی تفاوت هایی داشته باشد. تأثیر برخی متغیرهای اجتماعی و زمینه ای بر سرمایه اجتماعی شبکه در این تحقیق موجب تأیید فرضیات تحقیق گشته و مدل علی تحقیق را با تأثیر و تأثر متقابل تشکیل داده اند.

مقاله حاضر با واکاوی سوابق نظری و تجربی موجود درصدد بررسی و آسیب شناسی شکل گیری و فعالیت سازمان های مردم نهاد جوانان بوده است. از این منظر، پس از بسط فضای مفهومی سازمان های مردم نهاد به طور عام و سمن های جوانان به طور خاص به تبیین نظری موضوع با استفاده از رویکردی تلفیقی پرداخته است. با استفاده از روش کمی از نوع پیمایش و ابزار پرسشنامه محقق ساخته داده های تحقیق از طریق پرسشگری با 400 نفر از اعضاء سمن ها که با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ایی چند مرحله ایی انتخاب شدند؛ گردآوری شده است. برای اعتبار ابزار تحقیق از اعتبار محتوایی صوری کیفی و جهت پایایی تحقیق از روش همسازی و یا پایداری درونی گویه ها با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ با دامنه صفر تا یک استفاده شده است. یافته های تحقیق در بخش تحلیل توصیفی داده ها نشان می دهند که میزان آسیب های سمن های جوانان از منظر اعضاء سمن های مورد بررسی، با میانگین 92/165( با خط برش150) بیانگر آن است که سمن های جوانان در سطح مطلوبی قرار ندارند؛ چراکه این میزان بالاتر از سطح استاندارد تعیین شده براساس مجموع گویه های مورد سنجش متغیر می باشد. علاوه بر این در بخش تحلیل استنباطی و آزمون فرضیه های تحقیق در گام اول و دوم یافته های تحقیق نشان می دهد که متغیرهای: عملکرد مکانیزم های جامعه پذیری، اعتماد اجتماعی، مشارکت و تعاملات اجتماعی، تمرکزگرایی و نظام بوروکراسی منفی و توانمندسازی سمن ها رابطه و تأثیر معناداری را با متغیر وابسته تحقیق یعنی آسیب های سازمان های مردم نهاد نشان دادند

مقاله حاضر درصدد بررسی تأثیر احساس نابهنجاری اجتماعی جوانان بر بیگانگی اجتماعی- سیاسی و احساس ازخودبیگانگی آنها در ایران و تاجیکستان می باشد. از این منظر، پس از بسط فضای مفهومی موضوع پژوهش، از رویکرد رابرت مرتن، امیل دورکیم و ملوین سیمن به منظور توصیف و تبیین استفاده شده است. با کاربرد روش پیمایشی و با استفاده از تکنیک پرسشنامه بر روی 768 نفر از جوانان واقع در گروه سنی20-29 ساله که از طریق روش نمونه گیری خوشه ایی چند مرحله ایی از دو شهر تهران و دوشنبه انتخاب شده بودند، اطلاعات مورد نیاز جمع آوری گردید. جهت احتساب اعتبار شاخص ها از اعتبار محتوایی صوری و جهت احتساب روایی شاخص ها از ضریب آلفای کرونباخ با دامنه صفر تا یک استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که احساس نابهنجاری اجتماعی جوانان بر احساس ازخودبیگانگی و نیز بیگانگی اجتماعی - سیاسی جوانان در دو جامعه آماری ایران و تاجیکستان، رابطه و تأثیر معناداری دارد و در مجموع، 36 درصد از واریانس احساس ازخودبیگانگی جوانان را در دو جامعه ایران و تاجیکستان تبیین می کند.

امروزه شبکه های مجازی به طور عام و تلگرام به طور خاص بر همه حوزه های زندگی اجتماعی از جمله هویت تاثیرگذار شده اند. یکی از مهمترین انواع هویت، هویت بازاندیشانه می باشد که این پژوهش بر آن است تا تأثیر عضویت در یکی از شبکه های اجتماعی مجازی با نام تلگرام را بر آن مورد بررسی و تفحص قرار دهد. برای تحقق این هدف، پژوهش حاضر بر روی دانشجویان 18-30 ساله دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق در سال تحصیلی 1395 متمرکز گردید. شمار کلی این دانشجویان 11749 نفر بود که با استفاده از فرمول کوکران 372 نفر و جهت اعتبار بیشتر پاسخ ها 384 نمونه جهت سنجش فرضیه ها بر مبنای نمونه گیری غیراحتمالی اتفاقی انتخاب گردید. پس از  توزیع، تکمیل و جمع آوری پرسشنامه ها، تجزیه و تحلیل آنها بر مبنای دو نرم افزارspss و  lisrelصورت گرفت. یافته ها بیانگر آن است که 3/94 درصد از نمونه های پژوهش در شبکه های مجازی، 8/88 درصد از آنها در تلگرام، 2/86 درصد در گروه های تلگرام و  7/67 درصد در کانال های تلگرام عضویت دارند. همچنین، یافته ها نشان می دهد ضریب تأثیر میزان استفاده از شبکه مجازی تلگرام با مقدار 27/0، میزان گروه های عضو در تلگرام با ضریب تأثیر 21/0، استفاده از کانال های تلگرام با ضریب تأثیر 14/0، مشارکت شبکه ای تلگرام با ضریب تأثیر 23/0  در سطح اطمینان 99/0 و استفاده از استیکرهای تلگرام با ضریب تأثیر 16/0 در سطح اطمینان 95/0 بر هویت بازاندیشانه دارای تاثیر معنادار بوده اند. نتایج بیانگر آن است که شرط لازم برای بازاندیشی در هویت، داشتن ارتباط با دیگر افراد در این شبکه هاست.

این پژوهش به عنوان یک تحقیق کاربردی  بر آن است تا یکی از ابعاد سرمایه اجتماعی را در میان جوانان عضو شبکه های اجتماعی مجازی مورد بررسی قرار دهد. مدل بررسی بر اساس مدل ولمن است. ولمن سرمایه اجتماعی شبکه را در سه بعد ساختی، تعاملی و کارکردی مورد بحث قرار داده که هر بعد نیز از شاخص های خاصی تشکیل شده است. در انجام پژوهش از دو روش ترکیبی استفاده شده است. یعنی دو روش اسنادی و پیمایشی را تلفیق نموده ایم. در واقع در این پژوهش ادبیات تحقیق و مبانی نظری بر اساس روش اسنادی گردآوری شده است، اما ادامه مسیر یعنی جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات بر اساس روش پیمایشی انجام شده است. با توجه به گستردگی تحقیق، در این مقاله تنها به بررسی یک بعد از ابعاد سرمایه اجتماعی پرداخته شد و آن بعد، بعد کارکردی سرمایه اجتماعی است. در بعد کارکردی نیز میزان انواع ششگانه ارایه و دریافت حمایت اجتماعی بررسی گردید که به تفکیک در قالب توزیع فراوانی در مقاله نشان داده می شود. نتایج نشان می دهد که جوانان عضو شبکه های اجتماعی مجازی عضو میزان حمایت اجتماعی متقابل را پایین می دانند، به طوری که حدود 8/62 درصد میزان حمایت را کم، 5/19 درصد متوسط و 8/17 درصد زیاد می دانند.