نرگس کدخدایی

ماهی به عنوان یک ماده خوراکی به ویژه در مناطق واقع در حاشیه رودخانه ها و دریاها، مورد استفاده فراوان بود. مسلمانان به اقتضای مناطق سکونت خود، با این ماده غذایی بی پایان و انواع و اقسام ماهی ها آشنایی داشتند و از آنها به شکل های مختلف غذایی و دارویی استفاده می کردند. ماهی، و انواع حلال و حرام و محدودیت ها و ممنوعیت های صید آن، هم در قرآن و هم در احادیث دینی وارد شده و در ادبیات و فرهنگ عمومی مردم مسلمان راه یافته است. در این پژوهش، با استفاده از متون تاریخی، حدیثی، پزشکی، ادبی و شعری مسلمانان تا پیش از پیدایش علوم جدید، اطلاعاتی مانند ماهی های مرغوب و نامرغوب، عوامل مؤثر در مرغوبیت گوشت ماهی، شیوه های پخت ماهی، شیوه های نگهداری گوشت ماهی برای مدت طولانی، تأثیر گوشت ماهی در افراد با سنین و طبع های مختلف، محدودیت ها و مراقبت های لازم پس از خوردن ماهی، اهمیت غذایی و دارویی و کاربردهای درمانی و صنعتی گوشت و اجزاء بدن ماهی ها، راه های خارج کردن استخوان ماهی از گلو و شیوه های نظارت محتسبان بر کار ماهی فروشان، جمع آوری شده و در صدد پاسخ به این سوال است که ماهی چه کاربردها و چه جایگاهی در زندگی اجتماعی و فرهنگ غذایی و حوزه درمانی مسلمانان داشته است؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که ماهی در جوامع اسلامی، ضمن داشتن ارزش غذایی و کاربرد درمانی، ارزش اقتصادی محلی داشته و با توجه به شرایط خاص گوشت ماهی و نبود امکانات نگهداری، ارزش صادراتی و اهمیت تجاری نداشته است.

پس از ورود دین اسلام به ایران، زرتشتیان با انگیزه های مختلف سیاسی، اجتماعی، دینی و اقتصادی به دین اسلام گرویدند. نگارندگان این پژوهش بر آن اند تا با استفاده از رویکرد توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از منابع تاریخی به بررسی تأثیر انگیزه های اقتصادی زرتشتیان در گروش به دین اسلام بپردازند؛ موضوعی که تاکنون چندان مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته است. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که زرتشتیان در سده نخست قمری افزون بر انگیزه های سیاسی، اجتماعی و دینی، بنا به انگیزه های اقتصادی مختلف از جمله سهیم شدن در غنایم جنگی، دریافت مقرری از دیوان عطا، دریافت پول به ازای خواندن نماز، دستیابی به مناصب حکومتی، رهایی از پرداخت جزیه و کاهش میزان خراج، از دین زرتشتی برگشتند و به اسلام گرویدند.

گروش زرتشتیان به اسلام حدود چهار سده به طول انجامید. هرچند تشخیص پذیرش اسلام از سوی زرتشتیان در این دوره و بر اساس منابع تاریخی بسیار دشوار و گاه ناممکن است، انجام برخی از مناسک و اعمال دینی همچون ادای شهادتین، برپایی نماز، پرداخت زکات و خمس غنایمی که تازه مسلمانان در جنگ ها به دست می آوردند، انجام عمل شرعی ختنه، استفاده از نام های عربی، تکلم به زبان عربی و ایجاد تغییر در نوع خوراک، پوشاک و مشاغل، می تواند به عنوان نشانه های پذیرش اسلام از سوی زرتشتیان به شمار آید. در این پژوهش کوشش شده است تا علائم و نشانه هایی که از سوی مسلمانان، دلیل گروش به اسلام به شمار می رفت، بررسی شود.