فرحناز رستمی قبادی

توسعه کشاورزی چندکارکردی مستلزم شناخت شرایط منطقه و تحلیل دقیق کارکردها قبل از هرگونه تصمیم گیری و برنامه ریزی است. هدف این پژوهش توصیفی - پیمایشی، بررسی جامع وضعیت موجود مؤلفه های کشاورزی شهرستان دهلران (استان ایلام) در سه بعد کارکرد تولیدی، زیست محیطی و روستایی است. جامعه آماری شامل کارشناسان و صاحب نظران کشاورزی در جهاد کشاورزی وادارات مربوطه شهرستان دهلران به تعداد 25 نفر (تمام شماری) و کشاورزان سرپرست خانوار روستایی به تعداد 5517 نفر بود که 365 نفر از آن ها با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده در پنج بخش مرکزی، موسیان، دشت عباس، زرین آباد و میمه انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود. داده ها با استفاده از تقسیم بندی پرسکات آلن و همچنین اولویت بندی متغیرها با محاسبه درجه بحرانی، پردازش و مورد تحلیل قرار گرفت. می توان گفت بر اساس تقسیم بندی پرسکات آلن کشاورزی شهرستان دهلران در حد متوسطی، چندکارکردی است که مطلوبیت کشاورزی این شهرستان از لحاظ کارکرد زیست محیطی تقریباً نامطلوب و ازلحاظ کارکرد روستایی و تولیدی در حد متوسط می باشدکه از بین دو کارکرد تولیدی و روستایی نیز، کارکرد روستایی نسبت به کارکرد تولیدی وضعیت بهتری داشت. همچنین یافته ها نشان از تفاوت زیاد بین بخش ها از لحاظ کارکردهای سه گانه داشت که لازم است برنامه ریزان توسعه کشاورزی چندکارکردی توجه ویژه ای به متغیرهای مرتبط با هر کارکرد متناسب با هر بخش به خصوص متغیرهای بحرانی داشته باشند تا با شناسایی منابع، امکانات، مشکلات، تنگناها و محدودیت های هر بخش به تقویت کارکردهای کشاورزی و تسهیل در توسعه کشاورزی چندکارکردی شهرستان دهلران بپردازند.

امروزه متخصصان آب احداث و راه اندازی ایستگاههای پمپاژ آب را در مناطق روستایی، یکی از اقدامات سازنده مدیریت بهینه آب کشاورزی به شمار می آورند. با وجود راه اندازی این ایستگاهها، بیشتر آنها با مشکلات و چالش های جدی روبه رو هستند؛ بنابراین هدف پژوهش حاضر، تحلیل عوامل محدودکننده موفقیت پروژه ایستگاه پمپاژ آب روستای قمشه فرامان در شهرستان کرمانشاه است. در این پژوهش اکتشافی، از روش مطالعه موردی استفاده شد. جامعه مطالعه شده ۱۵ نفر از بهره برداران و ۱۱ نفر از مسئولان پروژه بودند که به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. روش گردآوری داده ها، مصاحبه نیمه ساختارمند و تشکیل گروههای متمرکز بود. برای تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل علل ریشه ای استفاده شد. نتایج نشان داد شش مشکل ایستگاه شامل تمایل نداشتن روستاییان به همکاری با مسئولان، کاهش توان درآمدی بهره برداران و افزایش بیکاری، مشخص نبودن مالکیت اراضی، وجود دوباره کاری ها و تکرار اشتباهات گذشته، افت وضعیت معیشتی اقتصادی بهره برداران و تحمیل بخشی از هزینه ها به بهره برداران، عوامل ناکارآمدی و محدودکننده پروژه محسوب می شود. در ادامه راهبردهای اجرایی از قبیل مشارکت دادن بهره برداران در برنامه ریزی های مربوط به ایستگاه، مشخص کردن میزان اراضی زیر پوشش ایستگاه در فاز دوم ، کمک جهاد کشاورزی به روستاییان برای احداث طرح های کشاورزی، حل قانونی مشکل مالکیت زمین های زراعی ، شروع و اتمام فاز دوم در موعد مقرر اعلام شده و به کارگیری مدیری متخصص و ثابت تا پایان پروژه به مثابه مهم ترین راهبردها پیشنهاد شدند.

امروزه رقابت جهانی، تغییر بازار و فناوری های جدید با ایجاد زنجیره های ارزش منجر به ارزش افزایی در محصولات تولیدی شده است. هدف از ایجاد زنجیره های ارزش بخصوص در بخش دامپروری، بهبود عملکرد، کاهش هزینه های عملیاتی و آشکار کردن فرصت های نهفته در کسب وکار است. از این رو در تحقیق حاضر به بررسی عوامل مؤثر و نیز چالش های پیش روی زنجیره ارزش گوشت گوسفند پرداخته شد. رویکرد کلی پژوهش تحقیق آمیخته با راهبرد طرح متوالی بود. جامعه موردبررسی در دو بخش کیفی و کمی به صورت جداگانه موردبررسی قرار گرفت. در بخش کیفی 43 نفر به صورت هدفمند و گلوله برفی انتخاب و در بخش کمی 382 نفر به با روش خوشه ای و تصادفی انتخاب و موردبررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد مشکلات اجتماعی 21/24 درصد، مشکلات مدیریتی 21/41 درصد، مشکلات مالی 67/8 درصد و مشکلات فنی 67/6 درصد واریانس چالش های پیش روی توسعه زنجیره ارزش گوشت گوسفند در استان لرستان را تبیین می کنند. مدل سازی معادله های ساختاری تعاملی در نرم افزار SMART-PLS3 نشان داد معیارهای کلی نیکویی برازش تحلیل عامل تأییدی، نشان دهنده برازش متوسط مدل اندازه گیری متغیرهای چالش های پیش روی توسعه زنجیره ارزش گوشت گوسفند بود. سپس مدل اندازه گیری نشان داد عامل اقتصادی، سیاست های دولت و فناوری اطلاعات با ضریب تعیین 35 درصد بیش ترین نقش را  توسعه زنجیره ارزش گوشت گوسفند در استان لرستان دارد. در این راستا در تحقیق حاضر راهکارهای کاهش هزینه های زنجیره تولید گوشت گوسفند از رهگذر سیاست های دولتی و با به کارگیری فرصت های نهفته در فناوری اطلاعات و ارتباطات ارائه شده است.

توسعه کشاورزی چندکارکردی به عنوان رهیافت نوین توسعه پایدار روستایی نیازمند برخورداری از الگوی فرایندی است که بتواند عوامل مؤثر بر توسعه آن را به صورت گام به گام شرح دهد. هدف پژوهش حاضر، تبیین سازوکارهای توسعه کشاورزی چندکارکردی (MFA) با استفاده از تکنیک الگوسازی ساختاری تفسیری (ISM) در شهرستان دهلران به عنوان قطب تولید استان ایلام است. از بین کارشناسان و صاحب نظران توسعه کشاورزی، از 10 نفر به صورت هدفمند مصاحبه عمیق و نیمه ساختارمند شد. پس از تکمیل مصاحبه ها و تحلیل محتوا به کمک نرم افزار MAX-QDA در شش گام از تکنیک الگوسازی ساختاری تفسیری و تکنیک MICMAC، مراحل توسعه کشاورزی چندکارکردی، تعیین سطح عوامل، روابط درونی بین هرکدام از عوامل مؤثر و طراحی سازوکار توسعه کشاورزی چندکارکردی انجام شد. براساس نتایج به دست آمده، توسعه کشاورزی چندکارکردی مستلزم اجرای عواملی مانندِ سیاست های حمایتی دولت، تقویت زیرساخت و بهبود وضعیت اقتصادی در وهله اول است. درحقیقت این عوامل با قرارگرفتن در چهارمین گروه از تقسیم بندی MICMAC، در حکم ریشه و در پایین ترین سطح الگوی ISM عمل کردند که از بین آن ها، عامل سیاست های حمایتی به عنوان پایه الگوی مؤثر بر اجرای کارکردهای قابل توسعه در کشاورزی قرار گرفت؛ بنابراین بایستی در اولویت توجه برای اجرایی کردن قرار بگیرند. به عبارتی دیگر در سایه حمایت های دولت می توان زیرساخت های مرتبط با کشاورزی و اقتصاد منطقه را تقویت کرد. سپس با ایجاد رونق اقتصادی می توان تقویت سایر عوامل مؤثر ازجمله عوامل زیست محیطی، عوامل اجتماعی، ارتقای دانش و مهارت، ساماندهی اراضی و مدیریت امور آب را که دارای قدرت هدایت و وابستگی زیادی بودند، تسهیل کرد. الگوی فرایندی طراحی شده به صورت جامع دربرگیرنده مراحل، ترتیب، توالی و ارتباط بین عوامل مؤثر اجرایی است که می تواند به عنوان یک راهنما و نقشه راه مورداستفاده سیاست گذاران و مدیران امر توسعه کشاورزی در راستای برنامه ریزی برای توسعه نظام اند کشاورزی چندکارکردی و رسیدن به توسعه پایدار متناسب با شرایط منطقه قرار گیرد.

با وقوع اصلاحات ارضی در ایران تغییرات و پیامدهای مختلف اجتماعی و جغرافیایی در روستاهای کشور به وقوع پیوست. این تغییرات باعث بر هم ریختن ساختارهای اجتماعی در منطقه های روستایی شد. کمتر پژوهشی را می توان یافت که محققان در آن با نگاه محلی ساختارهای اجتماعی را بررسی کرده باشند؛ از این رو در پژوهش حاضر سعی شده است اثر های اصلاحات ارضی بر ساختار اجتماعی روستای قلعه شیان در استان کرمانشاه مطالعه شود. برای این منظور از پارادایم کیفی و روش توصیفی-اکتشافی بهره گرفته شد. جامعه مطالعه شده مطلعان و افراد بالای 50 سال سابقه سکونت در روستا بودند که زمین های آنان مشمول قانون اصلاحات ارضی شده بود. این افراد با بهره گیری از نمونه گیری هدفمند بارز انتخاب و سپس داده ها با مصاحبه های عمیق فردی و نیمه ساختارمند جمع آوری شد. در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل محتوا استفاده شد. طبق یافته های پژوهش ساختار اجتماعی روستای قلعه شیان تا قبل از اصلاحات ارضی به صورت طبقه حاکم (مالک، مباشر، کدخدا)، مستقل (میزان دار، کشاورزان مستقل و خوش نشین) و پیرو (میراب، جفتیار، مزور و ورزر) بود که بعد از اصلاحات ارضی، ساختار اجتماعی به صورت زمین دار (زمین داران بزرگ، زمین داران کوچک و آبخورها)، پیرو (کارگران کشاورزی و خوش نشینان) و تحصیلکرده ها (مروجان، معلمان، پزشکان و بهیاران) تغییر پیدا کرد. همچنین، نتایج نشان داد که برخلاف اینکه اصلاحات ارضی از میزان نابرابری های اجتماعی کاسته و تا حدی انتظارات مردم را برآورده کرده است، همچنان مالک، مباشر و کدخدا در بین مردم از منزلت و قدرت اجتماعی برخوردار هستند. با توجه به یافته های این پژوهش به برنامه ریزان و سیاست مداران توصیه می شود در جریان اصلاحات ارضی به عامل جغرافیایی در ساختاربندی اجتماعی توجه جدّی داشته باشند.

پژوهش حاضر، به تحلیل شبکه اعتماد بین بهره برداران محلی جنگل و مرتع روستای نقاره کوب در حوزه آبخیز قلعه شاهین شهرستان سرپل ذهاب پرداخته است. نوع پژوهش آمیخته موازی است. جامعه آماری بهره برداران جنگل و مرتع روستای نقاره کوب حوزه آبخیز قلعه شاهین شهرستان سرپل ذهاب (534 = N نفر) بودند که طبق جدول کرجسی و مورگان 223= nنفر به صورت تصادفی، انتخاب شدند. سپس با رویکرد شبکه ای کل و با استفاده از تکنیک گلوله برفی 39 نفر از بهره برداران موردمطالعه قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده ها مصاحبه ساختارمند تا رسیدن به اشباع داده و پرسشنامه تحلیل شبکه ای بود. شاخص های تراکم، اندازه، انتقال یافتگی، دوسویگی، مرکزیت و مفاهیم نقاط برشی و حفره های ساختاری موردمطالعه و یافته های این تحقیق با کمک نرم افزار UCINET و NetDraw، SPSS مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته ها نشان می دهد میزان اعتماد بین بهره برداران محلی در سطح متوسط ارزیابی شد و در بین انواع اعتماد، اعتماد ارتباطی و اعتماد رویه ای بیشتر از دیگر انواع اعتماد بود و کمترین نوع اعتماد، اعتماد گرایشی بود. در شبکه اعتماد با تراکم پایین، پایداری شبکه (دوسویگی) متوسط بوده و افراد کمتری از طریق واسطه ها با هم در ارتباط هستند (انتقال یافتگی ضعیف) ازاین رو تعادل شبکه ضعیف بوده و سرعت گردش اطلاعات در شبکه متوسط تا پایین است. نتایج تحقیق، مؤید درصد بالای تمرکز در پیوندهای درونی نسبت به پیوندهای بیرونی است؛ بنابراین، الزامی است با تشکیل یک شبکه متعادل و پایدار اعتماد و در نظر گرفتن کنشگران کلیدی، بتوان به مدیریت مؤثر تضادها در این حوزه پرداخت.

   با وجود این که زیرساخت های قابل قبولی درخصوص کشاورزی دقیق در ایران وجود دارد؛ اما پذیرش تکنولوژی های مورد استفاده در آن همواره با چالش ها و موانعی روبه رو بوده است. مروری بر تحقیقات انجام شده نشان می دهد که موضوع پذیرش این تکنولوژی ها، نه تنها در ایران بلکه در سایر تحقیقات برون مرزی نیز به صورت تک بُعدی و سطحی مورد کند وکاو قرارگرفته است؛ از این رو، نویسندگان در پژوهش حاضر قصد دارند دیدگاه های موجود نسبت به کاربرد یکی از مهمّ ترین و کاربردی ترین تکنولوژهای کشاورزی دقیق یعنی؛ پهپاد را با رویکردی نو و با استفاده از مدل PNTC-AUTAUT مورد واکاوی قراردهند. برای این منظور، از روش توصیفی-پیمایشی مقطعی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش، کشاورزان سیب زمینی کار شهرستان کرمانشاه می باشند (596 نفر) که براساس جدول مورگان، 234 نفر از آن ها با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی سیستماتیک، مورد مطالعه قرارگرفته اند. در این پژوهش، داده ها با استفاده از پرسش نامه محقّق ساخته، جمع آوری شده و روایی و پایایی آن توسط پنل متخصّصان و آزمون آلفای کرونباخ، AVE و CR مورد تأیید قرارگرفته است. نتایج مدل سازی معادلات ساختاری نشان می دهد که بجز عوامل نفوذ جامعه و نیاز درک شده، همه موارد مطرح شده در مدل، تأثیر معناداری بر نگرش کاربرد تکنولوژی پهپاد دارند. در این راستا، متغیّر خطرات و همچنین مزایای درک شده از کاربرد تکنولوژی، به ترتیب با مقادیر 248 و 244 درصد، بشترین تاثیر را بر نگرش کاربرد تکنولوژی پهباد دارند. متغیّر میانجی مشخّصات تکنولوژی مورد نیاز نیز در رتبه بعدی نگرش های موجود در این زمینه قرار می گیرد. براساس نتایج به دست آمده، پیشنهاد می شود با فراهم کردن بستری مناسب ازجمله: سرمایه گذاری مطلوب و آموزش کشاورزان و کارشناسان مروّج در این حوزه، می توان به بهره برداران از تکنولوژی های نوین به ویژه تکنولوژی پهپاد، کمک شایانی کرد.