غزاله حسنیان

رسانه ها بر فرهنگ تغذیه و آداب تغذیه اثر دارند، اما به نظر می رسد که برنامه مدون، منسجم و دارای راهبردی سازمان یافته برای محتوای برنامه های تغذی ه ای رسانه ای در ایران وجود نداشته باشد. خلاء نظارت مدیریت یافته بر تولیدات رسانه ای و محتوای ارائه شده، مسأله بزرگی است که می تواند به فرهنگ مخاطب و در نهایت جامعه آسیب برساند. هدف پژوهش حاضر، تحلیل نحوه بازنمایی غذا و چگونگی محتوای برنامه های تغذیه ای تلویزیون داخلی ایران است. روش تحقیق مبتنی بر رویکرد تحلیل محتوای کیفی است. در این مطالعه بر اساس روش مایرینگ داده ها ضبط و گردآوری، پیاده سازی، تقلیل، استنباط و تحلیل می شوند. برای جمع آوری داده ها، سه برنامه از شبکه های فارسی زبان داخلی به عنوان نمونه انتخاب شده است. روش نمونه گیری هدفمند انتخابی است. یافته ها نشان داد 6 مقوله نمود فرهنگ در برنامه های غذایی تلویزیونی، طبخ غذا، جامعه شناسی تغذیه، وضعیت تجمل گرایی، اوقات فراغت و ظاهر و ساخت برنامه همراه با زیرمقوله های آن ها در برنامه های تغذیه ای تلویزیون داخلی نمایش داده شده است. از بررسی برنامه های این پژوهش مشخص شد وضعیت برنامه های تغذیه داخلی شامل مواردی چون الگوسازی و بازنمایی فرهنگ، نمایش تجمل گرایی، حضور دین در حوزه تغذیه، نادیده گرفتن طبقات اجتماعی و نبود جلوه های بصری است. تلویزیون در انتقال ارزش ها، تغییر نگرش و رفتار و هدایت سبک زندگی و فرهنگ جامعه نقش پررنگی دارند. شیوه تغذیه می تواند باعث تغییر در تفکر، عادات، ارزش های جوامع شده و درنهایت بر فرهنگ اثر بگذارد. لازم است سیاست ها و راهبردهای تولیدات برنامه های غذایی سالم در رسانه در راستای حفظ هویت فرهنگ تغذیه ایرانی با توجه به مسائل اجتماعی و اقتصادی نظارت کافی و دقیقی بر برنامه ها داشته باشند.

گسترش روزافزون رسانه ها موجب تحولات سبک زندگی جوامع شده است. سبک زندگی ایرانی- اسلامی نیز خارج از این موضوع نیست. غذا یکی از مصادیق فرهنگ است که می تواند ارزش های فرهنگی و دینی را جابه جا کند. در این بین برنامه های غذایی ماهواره ای نقش مهمی در ارائه باورها و ارزش های سبک زندگی دارند و یکی از روش های انتقال فرهنگی آنها استفاده از غذا و برنامه های غذایی است. هدف پژوهش حاضر، بررسی چگونگی وضعیت محتوای برنامه های تغذیه ای ماهواره ای از نظر سبک زندگی ایرانی- اسلامی است. روش تحقیق از نوع کیفی است. در این مطالعه برنامه "بفرمایید شام" شبکه "من و تو" به عنوان نمونه مورد بررسی قرار گرفته است. استخراج داده ها، تجزیه و تحلیل و تفسیر آنها با استفاده از روش مایرینگ انجام شده است. پس از تجزیه و تحلیل برنامه های غذایی ماهواره ای مورد نظر این مطالعه، مقوله ها و زیرمقوله های آنها در رابطه با سبک تغذیه ای ایرانی- اسلامی مشخص شد. یافته ها نشان داد محتوای ارائه شده در برنامه های غذایی ماهواره ای در تقابل و مغایرت با اصول سبک زندگی ایرانی- اسلامی است. از موارد یافت شده می توان به "حذف، مخالفت یا بی اعتنایی به مفاهیم مذهبی"، "تغذیه ناسالم"، "سرو غیرایرانی غذا"، "اسراف"، "تجمل گرایی"، "لذت گرایی" و "فرهنگ فردگرایی" اشاره داشت. از آنجایی که شیوه تغذیه می تواند باعث تغییر در تفکر، عادات و ارزش های جوامع و یا تغییر ارزش های مذهبی می شود، رسانه ها نقش پررنگی را در هدایت سبک زندگی تغذیه ای جوامع ایفا می کنند.

شیوه تغذیه و غذا خوردن می تواند باعث نفوذ فرهنگ، ایجاد تغییر در تفکر، شیوه زیست و عادت های فردی و اجتماعی شود. تغذیه اگر دچار دگرگونی و انحراف از سبک زندگی شود، این خطر ممکن است پیش آید که فرهنگ دگرگون شود. ماهواره ها به دلیل ماهیتی که دارند در بی هویت کردن جوامع نقش دارند و غفلت خبرگان و مسئولان ایرانی موجب آسیب دیدن جامعه ایران می شود. مسأله اساسی این پژوهش، وقوع دگرگونی فرهنگی از طریق تحول تغذیه ای در خلاف جهت سبک زندگی ایرانی است. هدف پژوهش پیش رو، بررسی وضعیت محتوای فرهنگی برنامه های سبک زندگی تغذیه ای ماهواره و نقش آنها بر حفظ و دگرگونی فرهنگ در یادگیری اجتماعی و روش آن مبتنی بر رویکرد تحلیل محتوای کیفی است. در این مطالعه برای جمع آوری داده ها، دو برنامه از شبکه های غیرایرانی فارسی زبان برای نمونه انتخاب شده است. روش نمونه گیری هدفمند انتخابی است. یافته ها نشان داد هفت مقوله «نمود فرهنگ در برنامه های غذایی ماهواره ای»، «طبخ غذا»، «جامعه شناسی غذا»، «حذف، مخالفت یا بی اعتنایی به مفاهیم مذهبی»، «وضعیت تجمل گرایی»، «اوقات فراغت» و «ظاهر و ساخت برنامه» همراه با زیرمقوله های آنها در برنامه های فارسی زبان ماهواره ای نمایش داده شده است. نقش عوامل فرهنگی در این مقوله ها بر یادگیری اجتماعی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته و افراد، الگوهای رفتاری متناسب با وقایع مشاهده شده در محیط های خود، ازجمله تصاویر تلویزیونی را اتخاذ می کنند. برنامه های تغذیه ای ماهواره ای به علت رویکرد و سیاست های متفاوتی که با رسانه های داخلی دارند، محتوای متفاوتی را ارائه و تأثیری که بر یادگیری اجتماعی مخاطب دارند، می توانند زمینه ساز تغییر سبک زندگی و فرهنگ شوند.