مصطفی محسنی کیاسری

پژوهش حاضر به دنبال شناسایی عوامل مؤثر بر همکاری فناورانه بین شرکت های بزرگ و شرکت های فناور1 می-باشد. در این راستا با استفاده از روش مطالعه چندموردی، 9 همکاری در بازه زمانی 1385 تا 1395 بین 3 شرکت بزرگ و 9 شرکت فناور در حوزه فناوری نانو و زیست فناوری در ایران مورد بررسی قرار گرفته و گردآوری داده ها از پاییز 1395 تا بهار 1396 با 19 مصاحبه نیمه ساختار یافته با افراد کلیدی شرکت های بزرگ و فناور درگیر در تجربه های همکاری انجام شده است. برای تحلیل داده ها از تحلیل محتوا به روش کدگذاری محوری استفاده شده است. بر اساس نتایج، عوامل مؤثر بر همکاری ها به تفکیک چالش ها و پیشران های خاص برای شرکت های بزرگ و شرکت های فناور و نیز حوزه فناوری بیان شده اند. از جمله عوامل چالشی در همکاری ها می توان به رویه های پیچیده اداری شرکت های بزرگ و عدم آشنایی شرکت های فناور با قواعد کسب و کار اشاره کرد. تسلط شرکت های فناور بر دانش فنی و دسترسی شرکت های بزرگ به بازار نیز از پیشران های اصلی همکاری ها بوده اند. این عوامل می تواند به سیاست گذاران و شرکت های بزرگ و شرکت های فناور در مرتفع کردن چالش ها و تقویت پیشران های همکاری کمک شایانی نماید.

علی رغم اقبال گسترده سیاستمداران و محققان طی سال های اخیر به موضوع دیپلماسی علم و فناوری، به نظر می رسد تلقی مشترکی از این مفهوم میان رشته ای حاصل نشده است. به طور طبیعی درک یک مفهوم و ابعاد تشکیل دهنده آن، برای مواجهه عالمانه ی با آن ضروری است. در این مقاله با استفاده از رویکرد فراترکیب تلاش شده است با تحلیل نظام مند ادبیات علمی این حوزه، یک چارچوب مفهومی برای پیکربندی موضوع دیپلماسی علم و فناوری ارائه شود. بدین منظور ضمن شناسایی 120 منبع مرتبط، پس از طی مراحل لازم، در نهایت 58 منبع مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. فراترکیب مطالعات پیشین نشان می دهد مفاهیم دانشی توسعه یافته حول موضوع دیپلماسی علم و فناوری را می توان ذیل چهار بعد اصلی چیستی (ماهیت)، چرایی (هدف)، چگونگی (ملاحظات پیاده سازی و اجرا) و پیامدها (اثرات) دسته بندی نمود. علاوه بر این، جزییات دقیق تری از ابعاد شناسایی شده به صورت مقوله های فرعی استخراج گردید. به عنوان مثال، پیامدهای دیپلماسی علم و فناوری متشکل از مقوله های فرعی دیپلماسی و سیاست خارجی، علم و فناوری، اقتصاد، امنیت و قدرت نرم می باشد. این نوع ترسیم ابعاد مختلف دیپلماسی علم و فناوری، برای محققان و اندیشمندان، بستری برای توسعه ی ادبیات آکادمیک بر اساس ابعاد پیشنهادی فراهم خواهد نمود و برای سیاستگذاران و تصمیم گیران نیز منطقی کاربردی برای شروع برنامه ریزی و ارزیابی اقدامات انجام شده به دست می دهد.

توسعه محصول جدید موضوعی کلیدی در چرخه حیات بنگاه ها و عاملی مهم در حفظ سهم بازار در محیط پویای امروز برای بنگاه ها است. صنایع غذایی به دلیل ماهیت مبتنی بر نیازهای انسانی و بازاری پرتقاضا برای توسعه محصول جدید می باشد. این پژوهش با هدف شناسایی فعالیت های کلیدی فرایند توسعه محصول جدید و تعیین فعالیتهای چالشی و عادی از میان آن ها در فرآیندهای توسعه محصول جدید در به کارگیری بهتر این فرایندها در صنایع غذایی ایران در بازه زمانی 1397 تا 1398 با مطالعه شرکت های صنایع غذایی مستقر در استان تهران انجام گرفته است. در ابتدا فعالیت های مرتبط با فرایند توسعه محصول جدید از پیشینه استخراج و پس از تایید خبرگان در نمونه ای متشکل از متخصصین حوزه نوآوری صنایع-غذایی توزیع گردید و فعالیت های مورد استفاده در این صنعت شناسایی شد. سپس این فعالیت ها در قالب پرسشنامه در جامعه آماری توزیع و 94 پرسشنامه تکمیل شده از جامعه آماری 114 شرکتی تحقیق دریافت و با توجه به نرمال نبودن داده ها از آزمون دوجمله ای و فریدمن تحلیل آماری برای شناسایی فعالیت های فرآیند توسعه محصول جدید استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد فعالیت های ارتباط شرکت ها با شبکه تامین، شناسایی قوانین و مقررات و تحلیل ارزش آفرینی ایده، توانمندی در تحقیقات بازار و بازاریابی و طراحی دقیق و مهندسی محصول از جمله فعالیت های چالشی شایع در توسعه محصولات جدید در فرایند توسعه محصول جدید است.

هدف اصلی فرآیند توسعه محصولات جدید در صنایع دفاعی، تبدیل ایده ها و نیازهای مختلف به محصول یا سامانه ای است که این نیاز را رفع نماید. فرآیند توسعه محصول جدید، شامل 6 مرحله اصلی است که عبارتند از: توسعه ایده، توسعه مفهوم، تعریف مساله و برنامه ریزی، طراحی و توسعه مهندسی و تولید، اعتبارسنجی، پیش تجاری سازی و معرفی به بازار. در این مقاله، نقش مدیریت فناوری و توانمندی های مرتبط با آن در فرآیند توسعه محصولات جدید دفاعی مورد بررسی قرار گرفته و در هر یک از مراحل شش گانه فرآیند یاد شده نقش مدیریت فناوری تببین گردیده و همچنین ابزارهای حوزه مدیریت فناوری مرتبط در هر یک از این 6 مرحله تشریح شده است. طی این پژوهش، پس از مصاحبه با خبرگان در سطح صنایع دفاعی، ابتدا ابزارهای مورد استفاده مرتبط با مدیریت فناوری در هر فاز شناسایی شد و در ادامه با توزیع پرسش نامه 7 مقیاسی فازی داده ها جمع آوری گردید و در ادامه با کمک فن دلفی فازی تجزیه وتحلیل شد. بررسی های انجام شده در سطح صنایع دفاعی نشان می دهد، مدیریت فناوری به عنوان یکی از اصلی ترین ابزارهای فرآیند توسعه محصول جدید، در فازهای اولیه توسعه بسیار پررنگ است و با حرکت به سمت فازهای پایانی، این تأثیرگذاری کم رنگ تر می گردد. در پایان، 14 فرآیند و 8 ابزار مرتبط با مدیریت فناوری در فرآیند توسعه محصول جدید به کمک منطق فازی شناسایی و تحلیل گردید.

سیاست نوآوری تقاضامحور مجموعه ای از اقدامات عمومی برای افزایش تقاضای نوآوری، بهبود شرایط ادراک نوآوری یا بهبود بیان تقاضا به منظور ترغیب و انتشار نوآوری می باشد. این مقاله با بهره گیری از روش فراترکیب به دنبال ارائه دسته بندی جدیدی از ابزارهای سیاستی معرفی شده در مطالعات این حوزه می باشد. به این منظور بر اساس روش فراترکیب 252 مقاله و کتاب شناسایی شده از پایگاه های رسمی مقالات معتبر مورد بررسی قرار گرفته و پس از طی مراحل لازم 105 مقاله و کتاب مورد تحلیل نهایی قرار گرفته. تجزیه وتحلیل مقالات و نتایج روش فراترکیب نشان داد که ابزارهای تحریک طرف تقاضای نوآوری را می توان در قالب سه زمینه اصلی دسته بندی نمود که عبارتند از سیاست های محرک تقاضای دستگاه های دولتی(B2G)، سیاست های محرک تقاضای مصرف کنندگان نهایی(B2C) و سیاست های محرک تقاضای کسب وکارهای بزرگ تر (b2B). تحلیل انجام شده بیانگر این است که در دسته سوم از ابزارهای مذکور محققان مطالعات کمتری داشته اند و ابزارهای صریح و عملیاتی ارائه نشده و  خلاء پژوهشی در این دسته به چشم می آید که نیازمند پژوهش های بیشتر است .

هدف: هدف اصلی این مقاله، رتبه بندی اقدامات اجرایی نقشه راه فناوری با تأکید بر منابع و اکتساب فناوری می باشد. روش شناسی پژوهش: به منظور تحقق این هدف، ابتدا ادبیات موجود درزمینه ی نقشه راه فناوری اعم از رویکردها، چارچوب های ترسیم، کاربردهای نقشه راه فناوری و تعدادی از نقشه های راه فناوری ترسیم شده که عمدتاً به روز می باشند، مرور شدند. در مرحله بعد، برای رتبه بندی اقدامات اجرایی، دو نقشه راه فناوری آژانس بین المللی انرژی انتخاب شدند. این دو نقشه راه در سال 2011 و با افق سال 2050 تهیه و تدوین شده اند. دو نقشه راه مذکور، موردمطالعه قرار گرفتند و زیرساخت های موردنیاز برای تحقق اهداف آن ها استخراج گردید. درنهایت باتری به عنوان اصلی ترین چالش در لایه ی منابع و اکتساب فناوری برای رتبه بندی انتخاب شد. بدین منظور پنج باتری از خانواده باتری های یون لیتیم (با شش مشخصه ی فنی) با دو روش TOPSIS و PROMETHEE مورد رتبه بندی قرار گرفت. یافته ها: با استفاده از چارچوب رتبه بندی شش خودروی الکتریکی موجود در بازارهای جهانی مورد مقایسه و رتبه بندی قرار گرفتند. در پایان هم نقشه راه خودروهای الکتریکی و نقشه راه شبکه های هوشمند برای یافتن زیرساخت های مشترک موردبررسی قرارگرفته و نقاط اشتراک دو نقشه راه تحت عنوان نقشه راه فناوری چند صنعتی توصیف شد. اصالت/ارزش افزوده علمی: نتایج این تحقیق، می تواند برای افزایش رقابت پذیری جهانی، مورداستفاده خودروسازان داخلی قرار گیرد و نیز به عنوان الگویی راهنما، به منظور تعیین اولویت های اجرایی توسط بنگاه های تولیدی ایرانی به کار گرفته شود.

به کارگیری مناسب ابزارهای سیاستی نقش کلیدی در موفقیت همکاری های فناورانه بین شرکت ها دارد. پژوهش حاضر با روش مطالعه موردی، به بررسی 13 همکاری فناورانه 3 شرکت بزرگ با 13 شرکت کوچک فناور ایرانی در بازه زمانی 10 ساله (1385-1395) در حوزه فناوری های نانو، زیستی و اطلاعات و ارتباطات (فاوا) پرداخته است. در مجموع با انجام 27 مصاحبه نیمه ساختاریافته با افراد درگیر در این همکاری ها در طرفین همکاری و تحلیل محتوای کیفی آن ها با کدگذاری محوری، ابزارهای سیاستی مورد استفاده در همکاری های مورد مطالعه شناسایی شده است. نتایج نشان می دهد حمایت های مالی در قالب ارائه وام و یارانه از پرکاربردترین ابزارهای سیاستی در همکاری های هر 3 حوزه فناوری نانو، زیستی و فاوا می باشد. به علاوه، ابزارهای سیاستی مورد استفاده در همکاری های حوزه فاوا محدود به ابزارهای ایجاد انحصار در تولید و ارائه وام هایی از جانب نهادهای حمایتی مربوطه بوده است. در مقابل، در همکاری های فناوری حوزه نانو و زیستی طیف متنوعی از ابزارها نظیر خریدهای تضمینی، ارائه حمایت های مالی، میانجی گری، مشوق های صادراتی و اعمال تعرفه بر واردات مورد استفاده قرار گرفته اند. شناسایی ابزارهای سیاستی مشوق همکاری های فناورانه شرکت های بزرگ و کوچک و نیز کاربرد آن ها، به سیاست گذاران در راستای حمایت فعال تر و اثربخش تر از همکاری های فناورانه کمک شایانی می نماید.  

همکاری بین دانشگاه و صنعت به معنای عبور از مرزهای قانونی، سازمانی و سایر مرزهای فرهنگی بین طرفین است. در میان اشکال مختلف مشارکت بین سازمانی، همکاری بین دانشگاه و صنعت به عنوان یک گزینه بالقوه قدرتمند برای تحریک پیشرفت های فناوری و نوآوری از طریق افزایش جریان دانش در بخش های مختلف صنعتی و تحریک سرمایه گذاری های بخش خصوصی در تحقیق و توسعه مطرح شده است. همکاری دانشگاه و صنعت (UIC) را می توان به عنوان یک تکنیک برد-برد در نظر گرفت که به نفع هر دو طرف می باشد. دانشگاه ها اخیراً شاهد کاهش بودجه عمومی و افزایش رقابت سایر سازمان های تحقیقاتی بوده اند. در نتیجه، شروع به جستجوی منابع مالی جدید کرده و متوجه شده اند که همکاری با صنایع ممکن است گزینه مناسبی برای تکمیل طرح های تحقیقاتی آن ها باشد. از طرف دیگر، صنایع به دلیل توسعه سریع فناورانه و جهانی شدن مجبور به سرعت بخشیدن به فرآیندهای نوآوری خود شده اند. پژوهش حاضر مطالعه ای کاربردی، توسعه ای است و رویکرد توصیفی دارد که به شیوه فراترکیب و با تحلیل داده های کتابخانه ای با روش شش مرحله ای سندلوسکی و باروسو در مرور نظاممند مطالعات پیشین انجام گرفته است. در این شیوه پژوهش، با تکنیک تحلیل محتوا و کدگذاری باز و محوری به بررسی یافته های مطالعات موجود پرداخته می شود. در مطالعه حاضر با اجرای فرآیند جستجو و تحلیل مقالات تعداد ۶۷ مقاله از پایگاه های داده WOS و SCOPUS شناسایی و مورد تجزیه و تحلیل و کدگذاری قرار گرفت. از تحلیل محتوای مقالات انتخاب شده تعداد ۳۴ کد مفهومی و ۶ مقوله اصلی شناسایی گردید. برای این اساس مقوله های اصلی شناسایی شده عبارتند از: اهداف همکاری، مدیریت مالکیت فکری، مکانیزم های همکاری، بازیگران و ذینفعان، موانع و چالش ها، عوامل موفقیت. بر اساس این ابعاد همکاری صنعت و دانشگاه قابل بررسی و تجزیه و تحلیل است. مزایای متعددی را در همکاری و تعامل بین دانشگاه و صنایع می توان مشاهده کرد. همکاری دانشگاه و صنعت به شرکت ها این امکان را می دهد تا مشکلات خود را حل نمایند، از طرف دیگر برای دانشگاه این فرصت را فراهم می کند که تجربیات ارزشمند و مشکلات دنیای واقعی را درک نموده و به زمینه های پژوهشی جدید دست یابند. هم دانشگاه ها و هم صنایع انتظارات زیادی از برقراری این مشارکت و نتایجی که ممکن است از این همکاری حاصل شود، دارند. اشتراک دانش و منابع و امکانات مختلف در فرآیند این همکاری، به عنوان راهی برای کمک به شرکت ها برای رقابتی تر شدن و ارتقای آموزش، نوآوری و دستیابی به منابع پایدارتر برای دانشگاه ها مطرح می باشد.

هدف: در نظام نوآوری بازیگران با فضای پیچیده ای از شبکه های رسمی و غیررسمی، هم درون و هم در بین زیرگروه ها درگیرند. کاستی در این سازگاری ها و تعاملات شکننده، موجب می شود که نقش بازیگران واسط برجسته شود. سازمان های میانجی در نظام نوآوری تلاش می کنند تا مبتنی بر کاستی های موجود در تعاملات، کارکردهایی را بر عهده گیرند. کارکردهای نهادهای میانجی، از جنبه های گوناگونی در مقاله ها و پژوهش های مختلف بررسی شده است. این تنوع بررسی از آن جهت است که شکاف ها و کاستی های ارتباطی طرفین تعامل در نظام نوآوری، به طور ذاتی بسیار متفاوت است. هرچند مطالعات پیشین فهرستی از این کارکردها را ارائه کرده اند، همچنان چگونگی راهبری این بازیگران واسطه ای نظام نوآوری و تعیین کارکردهای مناسب آن ها در بازتابی از ویژگی های صنعت، دغدغه سیاست گذاران نوآوری است. به ویژه آنکه نوآوری و رژیم فناورانه صنایع ماهیت متفاوتی دارند. هدف پژوهش حاضر، ارائه تعریفی جامع از دانش فعلی و دسته بندی نهادهای میانجی در صنایع توسط پویت (۱۹۸۴) بر اساس کارکردهای تعریفی هاولز (۲۰۰۶) و همچنین تفسیری از شکاف های تحقیقاتی موجود بوده است. روش: در مطالعه حاضر با بهره گیری از روش مرور نظام مند ادبیات، کلیه مطالعات کیفی و کمی مرتبط، از جمله مقاله های انتشار یافته در مجله ها و کنفرانس ها تا سال ۲۰۲۲ بررسی و در نهایت، ۷۷ مقاله در زمینه نهادهای میانجی نوآور احصا و تجزیه وتحلیل شد. به منظور تعیین دامنه (محدوده) مطالعات، علاوه بر تعیین و شناسایی واژگان کلیدی و جست وجو در پایگاه اطلاعاتی مناسب، در خصوص کیفیت مجله هایی که مقاله های منتخب در آن منتشر شده بودند نیز تصمیم گرفته شد. از آنجایی که دامنه این مطالعه ارتباط بین کارکردهای نهادهای میانجی و نوآوری بوده است، دو مفهوم «نهادهای میانجی» و «نوآوری» به عنوان کلیدواژگان اصلی تعریف شد. افزون بر این، برای جمع آوری مطالعات و جست وجوی جامع، از چندین واژه کلیدی مترادف نیز استفاده شد. در گام بعدی، برای تضمین اعتبار و کیفیت مقاله ها و جلوگیری از ورود اسناد نامرتبط، این معیارها نیز مدنظر قرار گرفت: ۱. مطالعات به نهادهای (سازمان های) میانجی و نوآور مربوط باشند؛ ۲. مقاله های منتشر شده، فقط به زبان انگلیسی باشند؛ ۳. مقاله هایی که یکی از کلیدواژگان منتخب در عنوان، چکیده یا واژگان کلیدی آن ها ذکر شده باشد؛ ۴. فقط مقاله هایی انتخاب شوند که در مجله های معتبر با شاخص ۱Q و ۲Q منتشر شده اند. یافته ها: نتایج ذیل چهار محور کارکردهای سازمان های میانجی در هم گرایی با کلان روندهای تغییرات و تحولات فناورانه نوین؛ کارکردهای آن ها در سطوح متنوع نظام های نوآوری؛ سازمان های میانجی بازیگرانی برای راهبری صنایع دانش محور و کارکردهای آن ها در صنایع متفاوت ارائه شده است. نتیجه گیری: این مطالعه اهمیت درک ماهیت نوآوری و رژیم فناورانه صنایع را برای راهبری این سازمان ها در تعریف کارکردهای مناسب برجسته می کند. یافته های این پژوهش می تواند تصمیم گیری های سیاستی را تعیین کند و حامی مدیریت مؤثر صنایع دانش بنیان باشد. پیشنهاد می شود که در پژوهش های بعدی، بر کاوش نقش این سازمان ها در صنایع نوظهور و بررسی اثربخشی عملکردهای آن ها در زمینه های مختلف تمرکز شود.