فرج بهزاد وکیل آباد

هدف :این مقاله کوشیده تا تا با بررسی های خود نشان دهد که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)  در زمان و محیط خود چگونه و به چه شیوه ای توانست با حاکمان وقت به تعامل بپردازد و رسالت خویش را پیش ببرد و توحید ناب و خالص را به جهان عرضه کند و موفقیت هایی را بدست آورد. در واقع هدف اصلی مقاله حاضر بررسی شیوه های ارتباطات میان فردی و به طور کلی ابعاد  رفتاری و تعاملی ایشان با حاکمان زمان خود است  که می تواند امروز  در حوزه ارتباطات، روابط عمومی، سیاستگذاری و مدیریت ارتباطات به خصوص ارتباطات دینی مورد توجه و تامل قرار گیرتد. روش: پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی بوده و با مراجعه به منابع کتابخانه ای و علمی و با استناد از آیات قرآن کریم و تفاسیر موجود فیش برداری و مورد تحلیل قرار گرفته است.یافته ها: پس از تشکیل حکومت اسلامی پیامبر،شیوه  ایشان در تعامل ابتدا همزیستی با همه شهروندان اعم از حاکم و مردم بود. در چارچوب عدالت و مدارای اسلامی با آن ها برخورد می کرد وتا حد اعلا، بدیها، کارشکنی ها و دشمنیهای مخالفان را تحمل می نمود.نتیجه گیری:  برخورد پیامبر با این مخالفان که به کمتر از ساقط کردن حکومت و کشتار مسلمانان راضی نبودند هرگز از اصل هدایت گری، انصاف، رحمت و عدالت عدول نکرد، در برخی موارد در مقابل دشمنان اسلام با قاطعیت ایستاد. مهمترین علل تعامل عبارت است از: 1. تشکیل نظام توحیدی در جهان 2.اقامه قسط و عدالت 3. ابلاغ دین و رساندن آیات الهی 4.نفی سلطه و دفاع از مظلوم 5. ایجاد امنیت و صلح.

بررسی و تحلیل موانع وصول به کمال انسانی در قرآن کریمچکیده:کمال انسانی، یکی ازمباحث مهمّ وازاهداف قرآن کریم است. ولی می بینیم که خداوندمتعال؛ میلیاردها میلیارد افرادانسانی رامی آفریند، امّا درهردورانی، تعداد اندکی ازمیان این همه انسان های بی شمار، می توانند به کمال دست یافته وبه عنوان انسانی که هدف خداوند ازخلقت آدمیان است، معرّفی شوند. لذا پرسش پژوهش این است که موانع وصول به کمال انسانی کدامند. براساس فرضیّه تحقیق، به نظرمی رسد موانع وصول به کمال انسانی وعقوبات آن ها درخلال آیات متعدّدی ازقرآن کریم بیان گردیده است. دراین پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی ومطالعه کتابخانه ای واستفاده ازمنابع تفسیری و روایی، ازخلال 110 آیه قرآنی، تعداد چهل مانع به عنوان موانع وصول به کمال انسانی، استخراج گردیده ودرچهارگروه موانع: اعتقادی؛ درونی وقلبی؛ مادّی وشهوانی؛ رفتاری واجتماعی طبقه بندی شده است. سپس به روش تحلیل محتوای کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته وبرحسب تهدیدهای آیات نیز، دریازده گروه طبقه بندی شده است. یافته های تحقیق، رابطه مستقیم بین شدّت وضعف موانع وتهدیدهارا نشان می دهد. لذا موانع اعتقادی، شدیدترین مانعیّت و اشدّ تهدیدها را دارا بوده ومادرسایرموانع شمرده شده است. چهل مانع، درواقع چهل حجاب کمال هستند که با غلبه برهریک ازاین حجاب ها انسان می تواند مرتبه ای ازکمال راطی کند.

مقایسه شهودات و اندیشه های عرفای مسلمان و شیخ اشراق در باب وجود خدا و نورالأنوار و استخراج وجوه افتراق و اشتراک آن ها یکی از زمینه های مهم ترویج اندیشه های آنان و نیز زمینه سازی برای استفاده بهینه از آثار آن ها است؛ لذا، در این مقاله سعی شده است به اثبات مراتب احدیت و واحدیت در ذات نورالأنوار و اثبات اصالت وجود در حکمه الإشراق سهروردی به روش تحلیلی و توصیفی پرداخته شود. در این مقاله دو مسئله پیش روست: اول اینکه آیا مراتب شهودیِ احدیت و واحدیت خدا علاوه بر خدای عارفان در وجود نورالأنوار سهروردی نیز، هرچند همانند عرفاء به مراتب واحدیت و احدیت اشاره نکرده است، مشاهده می شود؟ مسئله دیگر اینکه آیا با توجه به دیدگاه اصالت وجودی سهروردی، وجود خدای عارفان با وجود خدای اشراق عین هم هستند و با توجه به دیدگاه اصالت ماهوی اش متقابل اند؟ نتیجه اینکه سهروردی در لابه لای کتب خویش به صورت نامحسوس، به احدیت و واحدیت مورد تأکید عرفاء اشاره کرده است و وجود خدا را با وجود نورالأنوار یکی می داند نه با ماهیت آن ها.

سید قطب از شخصیت های برجسته و نامدار در تفسیر قرآن و از نظریه پردازان توانا در زمینه ایدئولوژی اسلامی است. تحلیل اندیشه های وی درباره مسائل حکومت و اجتماع، موضوع این مقاله است. هدف این پژوهش پاسخ به این سؤال است: مهم ترین شاخص های حکومتی و اجتماعی از نظر سید قطب چیست؟ در این پژوهش با روش کیفی و رویکردی تحلیلی، اندیشه های اجتماعی این مفسر در مسائل حکومتی و اجتماعی بررسی شده و نتایج زیر حاصل شده است: سید قطب برای فرد و جامعه اهمیت ویژه قائل است و عقیده را دلیل پیدایش جامعه می داند. جامعه مطلوب از نظر او، جامعه ای دینی است. وی وجود حکومت و عدالت را برای جامعه ضروری می داند و بین عدالت و برابری مطلق تفاوت قائل است. سید قطب ، در رویارویی تمدن اسلامی با تمدن غربی، جریان های سیاسی اسلام سکولار و اصول گرایی اسلامی شکل گرفت که عمده ترین چالش های جهان اسلام است.

نزاع بر سر اصالت جامعه یا اصالت فرد از مباحث مهم علوم اجتماعی است؛ به صورتی که این معیار متفکران علوم اجتماعی را به دو دسته عمده فردگرا و جامعه گرا تقسیم می کند. البته گرایش معاصری نیز در تلفیق این دو پارادایم پدید آمده که از آن با عنوان پارادایم تلفیقی یاد می شود. در ایران نیز این گرایش ها همواره مورد بحث و بررسی بوده است. یکی از بزرگترین مفسران اجتماعی قرآن یعنی علامه محمدحسین طباطبائی از پیشروان این بحث به حساب می آید. غالبا و با توجه به تفسیر شریف المیزان، شارحان ایشان را در دسته حامیان اصالت جامعه قرار می دهند؛ در حالیکه با توجه به مبانی قرآنی دین مبین اسلام، این نظر مردود است و علامه نیز بدین موضوع متفطن بوده اند. ایشان را می توان از پیشگامان پارادایم تلفیقی در این موضوع دانست که در عین توجه و اهمیت به جامعه و قدرت آن، از اصالت فرد و مسئولیت فرد چشم پوشی نمی نمایند. در مبنای کلامی قرآنی، انسان نه مجبور است و نه امور بدو تفویض گردیده، بلکه امری میان این دو امر برای انسان حاصل شده است. همچنین علیرغم نسبت دادن موت و حیاتی مستقل برای امم و جوامع در آیات قرآن، مسئولیت انسان ها برای مقابله با فاسدترین جوامع نیز نادیده گرفته نشده است و قطرت الهی ودیعه ای برای انسان است که حتی در بدترین شرایط اجتماعی راهنمون او به سوی خیر و هدایت الهی است. بدین صورت علامه با توجه به این آیات به اصالتی طرفینی میان فرد و جامعه قائل شده اند که سهم هیچ یک به دیگری تقلیل نمی یابد.

این نوشتار، به مقایسه نظریّات دو فیلسوف بزرگ اسلامی و غربی، استاد مطهری و روسو درباره جبراجتماعی پرداخته، مسئله تحقیق این است که چه رابطه ای بین دیدگاه های استاد مطهری و روسو درباره جبر اجتماعی وجود دارد؟ هدف این جستار روشن کردن افتراقات و یا اشتراکات احتمالی موجود دردیدگاه های ایشان درخصوص جبر اجتماعی است. لذا این پژوهش به روش تحلیلی توصیفی و با استفاده از مطالعه کتابخانه ای و بررسی آثار این دو فیلسوف، به بررسی ادلّه و مبانی آنان پرداخته و فرضیّه تحقیق این است که هرچند هر دو متفکّربه جبراجتماعی معتقدند، اما درمواجهه با جبراجتماعی، دیدگاه های کاملاً متفاوتی دارند. یافته های پژوهش، مبانی روسو را به صورت مثلّثی که قاعده آن اصالت جامعه است، نشان می دهد. درمقابل، مبانی استاد مطهری در نفی جبر اجتماعی، به صورت مخمّس بیان شده که اصل فطرت درآن نقش بنیادین و اساسی دارد.