محمدباقر شریعتی سبزواری

مبادی اولیه مناظره عبارت است از: مشهورات، مسلّمات و مقبولات؛ با این تفاوت که به کار گرفتنِ مشهورات برای «سائل» و «مجیب» هر دو جایز است، اما به کاربردن مسلّمات تنها برای «سائل» رواست. مشهورات سه قسم است: 1. مشهورات ظاهری؛  2. مشهورات حقیقی؛  3.  شبه مشهورات؛  در میان این اقسام تنها مشهورات حقیقی از اعتبار و صلاحیت برخوردار است، ولی مشهورات ظاهری تنها در صناعت خطابه و مناظره به کار می رود و قضایای شبه مشهورات در صناعت مغالطه به کار می آید و بس، که اسمش را «مشاغبه» می گذارند. در مناظره، از همه مبادی قیاسها می شود استفاده کرد. ازاین رو، بعضی ها مناظره را به پنج قسم برهانی، مغالطی، جدلی، خطابی و شعری تقسیم کرده اند.

مناظر، صنعت ششمی است که به مجادله و مغالطه ارتباطی ندارد و در بخشهای گذشته به پیشینه آن در اسلام و جهان اشاره شد. اکنون سلسله مقالاتی درباب مناظره اسلامی و جدال احسن مطابق کتاب و سنت و عقل می نگاریم تا مسلمانان به کمک مناظرات اسلامی، مبهمات را به کمک یکدیگر بر طرف نموده و مطابق سنت پیامبرخدا و اصحاب و اهل بیت(علیهم السلام) صمیمانه به گفتگو بپردازند. در این بخش به آداب و شرایط مناظره که عبارتند از: آشنایی با قواعد منطقی،  تسلط بر موضوع و بیان جذاب، دوری از سؤال های مبهم و مغرضانه،  جلوگیری از حاشیه رفتن حریف،  پرهیز از الفاظ رکیک، تسلط و خونسردی،  اجتناب از منیت و خودبینی،  استماع دقیق، کسب مهارتهای لازم و... خواهیم پرداخت.

از نظر کتاب و سنت و حتی رجال سیاسی و نظریه پردازان غربی و شرقی، دنیا در انتظار ظهور موعودی عادل، انقلابی و آگاه می باشد. پیشگویی های قیام چنین مصلح و منجی جهانی و دادگستر، در کتاب های دینی و احیاناً سیاسی و اجتماعی زیاد به چشم می خورد. می گویند در آینده انسانی کامل که عمری دراز و تجاربی بی اندازه دارد، حکومت را به عهده می گیرد و به جهانی شدن حکومت حق و عدالت، جامه عمل می پوشاند. خوشبختانه این نوع تفکر تا حدودی زمینه ساز پذیرش قیام حضرت مهدی در افکار و اذهان دانشمندان شده و کلیات و مصداق آن با عقاید اسلامی کاملاً منطبق می باشد. نظریه پردازان غربی، شخص خاصی را برای اداره جهان تحت یک حکومت عدل جهانی معین نکرده اند، لیکن ویژگی هایی برای مصلح آینده ذکر می کنند که با خصوصیات حضرت مهدی بیش تر و بهتر تطبیق می کند. خوشبختانه هیچ یک از ادیان، به مهدویت به اصطلاح نوعیه معتقد نمی باشند. اغلب جوامع اسلامی و به گونه اخص، شیعه دوازده امامی با اسم و رسم و دلایل عقلی و تاریخی، بر این باور هستند که موعود جهانی و منجی جامعه بشری، شخص خاصی است و او فرزند امام حسن عسکری است که هم اکنون زنده و ناظر بر تمام بحران ها و تحولات جهانی می باشد و در انتظار روزی به سر می برد که فرمان الهی ابلاغ شود و قیام کرده و دنیا را پر از عدل و داد نماید، پس از این که از جور و ستم لبریز شده باشد.

ریشه های شیطان پرستی را در سرزمین هند بررسی نمودیم، اکنون برآنیم که به بررسی تاریخچه شیطان پرستی بپردازیم و حرکت تکاملی شیطان گرایی را تا اواسط قرون وسطا و از طرف دیگر، تحرک انکشافی، افشاگری و ظهور علنی موازین آن را از نیمه دوم قرون وسطا تا شیطان گرایی مدرن، بررسی کنیم. در این روند قوم بنی اسرائیل، میراث بان و مروج شیطان گرایی می باشند. این قوم از دوره های کهن و باستانی، بر اثر حوادث روزگار در مصر، بابل، مناطق شمال آفریقا، جنوب غرب آسیا و جنوب شرق اروپا آواره بودند و به دلیل طبیعت انحرافی که داشتند، از تمدن های مختلف جهان استقبال می کردند و ضمن ستایش الهه باروری، فنون سحر، علوم جادویی و سایر علوم را فرا گرفتند و از قرن یازدهم تا سیزدهم، نظریه «تجلی» و سایر نگرش های عرفانی را از جهان اسلام به وسیله اعراب یهودی بر گنجینه حکمت پنهانی یهودی منتقل نمودند. به این ترتیب حرکت تکاملی سنت شیطانی، با محوریت خانواده های بزرگ و پرنفوذ یهودی تا هزاره اول مسیحیت که اواسط قرون وسطایی است، سپری شد.

در مقاله پیشین، مهدویت از نظر ادیان الهی و دیدگاه دانشمندان مطرح شد و دیدیم که ادیان گذشته و برخی از دانشمندان معاصر، همه بر اصل ظهور یک انسان کامل برای تحقق عدالت و فضیلت و نجات بشر اتفاق نظر دارند و بر این باورند که مهدویت در حقیقت، مژده بهروزی بشر در مقیاس جهانی است، چرا که این تفکر نویدبخش برقراری عدل مطلق در جهان و محو ظلم و تبعیض و زور و تزویر از ساحت زندگی انسان هاست. اگر قرآن را به عنوان سخن گوی تمام پیامبران پیشین و اعجاز ماندگار مذاهب موجود جهان بپذیریم و به عبارت بهتر اگر این کتاب را ترجمان ندای وجدان و مطالبات انسان های آزاده و با کرامت بشماریم، باید به دو رسالت مهم انسان که در این کتاب تشریح شده، گردن نهیم؛ زیرا تمام پیامبران الهی این دو رسالت را سرلوحه دعوت خویش قرار داده اند: یکی معنویت گرایی و دیگری عدالت خواهی است.

در شماره قبل، اصل قیام مصلح جهانی را در نگاه عقل و ادیان مختلف تا حدودی تحلیل و بررسی کردیم و اعترافات مذاهب پیشین را درباره موعود از نظر گذراندیم. اکنون برآنیم که برخی از قواعد علمی و گفته های نظریه سازانِ حکومت واحد جهانی را نیز مطرح کنیم. سپس به آیات قرآن در زمینه حکومت آینده جهان بپردازیم.